Táo bón là gì? Nguyên nhân, triệu chứng & cách xử lý

“Ông tôi thường nói, ‘Con người ta không sợ gì bằng cái bụng không yên.’ Hồi nhỏ tôi chẳng hiểu, cứ nghĩ là đói bụng thôi. Giờ thì thấm thía rồi, nhất là khi chứng kiến mấy bác hàng xóm ở khu tập thể cũ trên đường Sư Vạn Hạnh cứ than thở chuyện đi ngoài khó khăn. Cái cảnh sáng ra ngồi uống cà phê vỉa hè mà cứ nghe hết bà Tám bán xôi đến ông Bảy sửa xe kể lể chuyện ‘mấy ngày rồi chưa thấy gì’, hay ‘phân cứng như đá’ thì mới thấy, táo bón nó không chỉ là chuyện nhỏ đâu, nó ảnh hưởng đến cả ngày dài, cả tâm trạng của mình nữa.

Táo bón là gì? Nghe thì đơn giản nhưng không phải ai cũng hiểu đúng

Thật ra mà nói, định nghĩa táo bón nó phức tạp hơn cái việc “không đi cầu được” nhiều. Theo kinh nghiệm của tôi và những gì tôi tìm hiểu, táo bón được định nghĩa là tình trạng đi đại tiện gặp nhiều khó khăn, với tần suất đi tiêu giảm sút đáng kể, thường là ít hơn 3 lần mỗi tuần. Nghĩa là, nếu bạn chỉ đi cầu 2 lần/tuần, hoặc thậm chí 1 lần/tuần mà phân vẫn mềm, dễ đi thì chưa chắc đã là táo bón. Nhưng nếu ngày nào cũng đi mà cứ phải rặn đỏ mặt tía tai, phân thì khô cứng như sỏi, hoặc đi xong vẫn cảm giác “chưa hết”, thì đó mới chính xác là táo bón đấy. Tình trạng này có thể chỉ diễn ra tạm thời (kiểu như đi du lịch đổi múi giờ, ăn uống lạ miệng) hoặc kéo dài thành mãn tính, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

Làm sao để biết mình có bị táo bón không? Nhận biết qua các triệu chứng điển hình

Không phải cứ khó đi ngoài là táo bón đâu nha. Đôi khi chỉ là do ăn cay quá hoặc uống ít nước thôi. Để xác định chính xác hơn, bạn có thể dựa vào các dấu hiệu sau đây:

• Tần suất đi tiêu: Đây là yếu tố dễ nhận biết nhất. Nếu bạn thấy mình đi đại tiện ít hơn 3 lần trong khoảng thời gian một tuần, thì khả năng cao là bạn đang bị táo bón. Ví dụ, tuần trước tôi đi công tác ở Cần Thơ, ăn uống thất thường quá, có khi 3 ngày mới “giải quyết” được một lần.
• Đặc điểm của “sản phẩm đầu ra”: Cái này thì hơi tế nhị một chút, nhưng cực kỳ quan trọng. Phân có xu hướng khô, cứng, hoặc có kết cấu lổn nhổn, khó tống xuất ra ngoài. Nó không còn mềm mại, thành khuôn như bình thường nữa mà cứ như cục đất sét khô vậy.
• Cảm giác khi đi tiêu: Việc đi ngoài trở nên khó khăn, đòi hỏi phải rặn nhiều, và thường kèm theo cảm giác đi tiêu không hoàn toàn, vẫn còn phân trong trực tràng. Có bạn tôi ở Tân Bình kể, mỗi lần đi là mất cả nửa tiếng đồng hồ, rặn xong thì mệt như đi cày, mà bụng vẫn cứ lợn cợn.
• Cảm giác đầy bụng, khó chịu: Người bệnh có thể cảm thấy khó chịu, nặng bụng hoặc đầy hơi, ngay cả sau khi đã đi đại tiện. Cái này thì ai cũng ngán ngẩm, nhất là khi đang đi làm, bụng cứ ọc ạch thì làm sao mà tập trung được.
• Đau bụng: Đôi khi, táo bón còn đi kèm với những cơn đau bụng quặn thắt, nhất là ở vùng bụng dưới.

Tại sao lại bị táo bón? Những nguyên nhân phổ biến mà có lẽ bạn cũng mắc phải

Cá nhân mình thấy, táo bón ở Việt Nam mình phổ biến lắm, không phải tự nhiên mà các tiệm thuốc tây ở Quận 10 hay Gò Vấp luôn có sẵn thuốc nhuận tràng đâu. Nguyên nhân thì vô vàn, nhưng tựu trung lại là mấy cái này:

• Lối sống “ngàn năm không đổi”:
• Ít vận động: Với cái nhịp sống hối hả ở Sài Gòn hay Hà Nội, nhiều người cứ sáng ngồi văn phòng, chiều về lại ngồi xe máy, tối lại ngồi xem TV. Việc thiếu hụt các hoạt động thể chất, tập luyện làm giảm nhu động ruột, khiến quá trình di chuyển của phân bị chậm lại. Tránh sai lầm này nha, ít nhất cũng đi bộ quanh công viên Gia Định 15 phút mỗi ngày đi.
• Chế độ ăn uống “thiếu trước hụt sau”: Đây là nguyên nhân số một luôn. Chế độ ăn không đủ chất xơ (ít trái cây, rau xanh), cùng với việc uống không đủ nước là những yếu tố chính góp phần gây táo bón. Tôi thừa nhận, hồi xưa đi làm ở khu công nghiệp Biên Hòa, cứ ăn cơm tấm, bún riêu, ít khi đụng đến rau. Để cải thiện, hãy tăng cường bổ sung rau xanh và uống đủ 2-2.5 lít nước mỗi ngày. Đừng tiếc tiền mua mấy trái ổi, trái thanh long ở chợ Bến Thành hay siêu thị đâu, tầm 30-50 nghìn một ký thôi mà tốt cho sức khỏe lắm.
• Thói quen “nhịn nhịn chờ chờ”: Thói quen nhịn đi cầu, hoặc không đi vệ sinh ngay khi có cảm giác mắc, lâu dần sẽ làm mất phản xạ đi tiêu tự nhiên. Nhiều người ngại đi vệ sinh ở công ty, hoặc cứ mải làm việc mà bỏ qua “tín hiệu” của cơ thể. Đừng như tôi hồi trẻ, cứ nhịn riết rồi giờ thành thói quen khó bỏ.

• Tình trạng sức khỏe “trên trời dưới đất”:
• Mang thai: Bà bầu thì thường xuyên gặp phải tình trạng này. Sự thay đổi nội tiết tố trong thai kỳ và áp lực từ tử cung lớn dần lên trực tràng có thể gây táo bón.
• Lớn tuổi: Người cao tuổi thường có chế độ ăn uống kém đa dạng, ít vận động hơn, và thường phải sử dụng nhiều loại thuốc. Như bà nội tôi ở quê Bến Tre, cứ uống thuốc huyết áp là y như rằng mấy ngày sau lại kêu đau bụng.
• Một số bệnh lý: Rối loạn chức năng ruột, suy giáp, bệnh Parkinson, hoặc các di chứng sau đột quỵ cũng có thể ảnh hưởng đến hoạt động của ruột.

• Tác dụng phụ của thuốc “không mong muốn”: Một số loại thuốc như thuốc chống trầm cảm, thuốc giảm đau nhóm opioid, hoặc thuốc kháng axit chứa nhôm/canxi có thể gây táo bón như một tác dụng phụ không mong muốn. Nếu bạn đang dùng thuốc và thấy mình bị táo bón, hãy hỏi ý kiến bác sĩ nhé.

Táo bón không phải chuyện đùa: Những biến chứng tiềm ẩn

Nhiều người nghĩ táo bón thì kệ, vài bữa rồi cũng hết. Nhưng nó mà kéo dài thì phiền lắm. Kinh nghiệm của tôi cho thấy, táo bón mãn tính có thể dẫn đến nhiều biến chứng khó chịu:

• Bệnh trĩ: Đây là biến chứng phổ biến nhất. Việc rặn quá nhiều khi đi cầu sẽ gây áp lực lên các tĩnh mạch ở hậu môn, làm chúng sưng to và hình thành búi trĩ. Tôi có ông bạn làm shipper ở khu vực Quận 4, ngày nào cũng chạy xe, ăn uống linh tinh, giờ thì bị trĩ nặng, đi đứng cũng khó khăn.
• Nứt hậu môn: Phân khô cứng khi đi qua có thể làm rách niêm mạc hậu môn, gây đau đớn và chảy máu. Cái này thì đau đớn kinh khủng, cứ mỗi lần đi vệ sinh là như “ác mộng”.
• Sa trực tràng: Tình trạng rặn nhiều, kéo dài có thể khiến một phần trực tràng bị đẩy lòi ra ngoài hậu môn.
• Tắc ruột do phân: Nghe thì ghê, nhưng điều này hoàn toàn có thể xảy ra khi khối phân quá lớn và cứng, lấp đầy ruột già, gây tắc nghẽn hoàn toàn.

Làm cách nào để xử lý táo bón ngay tại nhà? Mấy mẹo nhỏ mà có võ

Đừng vội vàng chạy ra tiệm thuốc tây mua thuốc nhuận tràng ngay khi thấy mình bị táo bón. Có nhiều cách tự nhiên, hiệu quả mà lại an toàn hơn nhiều.

• Tăng cường chất xơ: Đây là “chìa khóa vàng” để cải thiện táo bón. Hãy ăn nhiều rau xanh, trái cây như đu đủ, thanh long, chuối, cam, bưởi. Ngũ cốc nguyên hạt, yến mạch cũng là nguồn chất xơ dồi dào.
• Mẹo nhỏ: Mỗi sáng, thay vì ăn bún phở, thử làm một ly sinh tố rau xanh hoặc ăn một chén yến mạch với trái cây. Hoặc đơn giản là mua một đĩa rau luộc ăn kèm với cơm. Đừng quên thử món rau má đậu xanh ở mấy quán vỉa hè, vừa ngon vừa mát.
• Uống đủ nước: Nước giúp làm mềm phân và giúp phân di chuyển dễ dàng hơn trong đường ruột. Uống ít nhất 2 lít nước mỗi ngày, có thể là nước lọc, nước trái cây không đường, hoặc trà thảo mộc.
• Mẹo nhỏ: Luôn mang theo một chai nước bên mình. Đặt nhắc nhở trên điện thoại để uống nước đều đặn. Tôi thường uống một ly nước ấm ngay khi thức dậy, nó giúp “đánh thức” ruột rất tốt.
• Vận động thường xuyên: Đi bộ, chạy bộ, tập yoga, hay đơn giản là đi lại trong nhà cũng giúp kích thích nhu động ruột. Không cần phải đến phòng gym đắt đỏ 500k/tháng đâu, cứ đi bộ quanh khu phố cũng được.
• Mẹo nhỏ: Thay vì ngồi chơi điện thoại, hãy đứng dậy đi lại khoảng 5-10 phút sau mỗi giờ làm việc. Buổi tối, thử đi bộ khoảng 30 phút quanh công viên gần nhà.
• Tạo thói quen đi tiêu đều đặn: Hãy cố gắng đi vệ sinh vào một giờ nhất định mỗi ngày, tốt nhất là vào buổi sáng sau khi thức dậy hoặc sau bữa ăn. Đừng nhịn, đừng trì hoãn khi có nhu cầu.
• Mẹo nhỏ: Hãy dành thời gian cố định cho việc đi vệ sinh. Ngồi thư giãn, không mang điện thoại hay sách báo vào nhà vệ sinh để tránh bị phân tâm.
• Bổ sung men vi sinh (Probiotics): Men vi sinh giúp cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn. Bạn có thể tìm thấy chúng trong sữa chua, kim chi, dưa muối, hoặc các loại thực phẩm bổ sung.
• Mẹo nhỏ: Sữa chua là lựa chọn dễ dàng và phổ biến nhất. Tôi thường ăn một hộp sữa chua Vinamilk buổi tối.
• Thử các loại thực phẩm nhuận tràng tự nhiên: Nước ép mận, hạt chia, hạt lanh, nha đam… đều có tác dụng làm mềm phân và kích thích đi tiêu.

Khi nào cần đi khám bác sĩ? Đừng chủ quan!

Mặc dù táo bón thường có thể được cải thiện bằng các biện pháp tại nhà, nhưng cũng có những trường hợp bạn cần tìm đến sự giúp đỡ của bác sĩ:

• Táo bón kéo dài hơn 3 tuần mà không có dấu hiệu cải thiện.
• Đau bụng dữ dội, buồn nôn, nôn mửa.
• Có máu trong phân hoặc phân đen như bã cà phê.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Táo bón xen kẽ với tiêu chảy.
• Bạn trên 50 tuổi và đột nhiên bị táo bón mà không có lý do rõ ràng.

Tóm lại, táo bón không chỉ là chuyện “nhỏ” mà nó ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của chúng ta. Đừng để cái bụng không yên khiến cả ngày của bạn trở nên khó chịu. Hãy lắng nghe cơ thể, điều chỉnh lối sống, và đừng ngại tìm đến chuyên gia nếu cần. Sức khỏe là vàng, phải không nào?”