Bằng cử nhân là gì? Đặc điểm, phân biệt các loại bằng

Bằng cử nhân (tiếng Anh: Bachelor’s degree) một văn bằng đại học được trao cho sinh viên sau khi hoàn thành chương trình đào tạo đại học chuyên sâu. Văn bằng này thường được cấp trong đa dạng các lĩnh vực như khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, kinh tế, sư phạm, và nhiều ngành nghề khác. Sở hữu bằng cử nhân minh chứng cho trình độ chuyên môn cùng các kỹ năng đã được trau dồi của người học, mở ra nhiều cơ hội nghề nghiệp trong nhiều lĩnh vực, đồng thời tạo tiền đề vững chắc cho việc học lên các bậc cao hơn như thạc sĩ hoặc tiến sĩ.

Đặc điểm của bằng cử nhân

Bằng cử nhân là một trong những loại bằng cấp cơ bản trong hệ thống giáo dục đại học, đánh dấu sự hoàn thành giai đoạn học vấn đầu tiên ở bậc đại học.

• Khung thời gian đào tạo: Một chương trình cử nhân có thời gian đào tạo kéo dài khoảng 04 năm. Thời gian này có thể có điều chỉnh dài hơn dựa trên đặc thù của từng ngành học cụ thể và quy định tuyển sinh của mỗi cơ sở đào tạo. Ví dụ, chương trình cử nhân Y khoa tại Đại học Y Hà Nội thường kéo dài 6 năm, trong khi một số ngành công nghệ thông tin tại Đại học Bách khoa Hà Nội có thể là 4.5 năm.
• Xếp loại tốt nghiệp: Sinh viên sau khi hoàn tất chương trình sẽ được cấp bằng cử nhân kèm theo một hạng loại cụ thể. Hạng loại này được xác định dựa trên điểm trung bình chung (GPA) tích lũy trong suốt quá trình học tập. Tại Việt Nam, các hạng phổ biến bao gồm Xuất sắc, Giỏi, Khá, Trung bình.
• Đa dạng chuyên ngành: Bằng cử nhân được cấp cho một phổ rộng các chuyên ngành, bao gồm khoa học tự nhiên (Toán học, Vật lý), khoa học xã hội và nhân văn (Ngôn ngữ Anh, Lịch sử), kinh tế (Quản trị kinh doanh, Kế toán), sư phạm (Sư phạm Toán, Sư phạm Ngữ văn), và luật.
• Mở rộng triển vọng: Việc sở hữu tấm bằng cử nhân giúp người học cải thiện đáng kể cơ hội tìm kiếm việc làm chất lượng. Theo báo cáo của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội năm 2023, tỷ lệ thất nghiệp của lao động có bằng đại học trở lên là 1.8%, thấp hơn nhiều so với nhóm lao động phổ thông. Bằng cử nhân tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển sự nghiệp cá nhân và là bước đệm để theo đuổi các bậc học cao hơn.

Phân biệt bằng cử nhân với các loại bằng cấp khác

Trong hệ thống giáo dục Việt Nam, có nhiều loại văn bằng có thể gây nhầm lẫn. Việc phân biệt rõ ràng giúp định hướng học tập và nghề nghiệp chính xác.

Bằng cử nhân và bằng đại học

Về cơ bản, hai thuật ngữ này có thể được hiểu là tương đương nhau. Bằng cử nhân chính là loại văn bằng chính thức bạn nhận được khi hoàn tất chương trình và tốt nghiệp từ một trường đại học. Khi một sinh viên tốt nghiệp Đại học Kinh tế Quốc dân ngành Kế toán, họ sẽ nhận được Bằng cử nhân Kế toán. Cách gọi “bằng đại học” là cách dùng thông tục để chỉ chung các văn bằng do trường đại học cấp, mà phổ biến nhất là bằng cử nhân.

Bằng cử nhân và bằng kỹ sư

Sự khác biệt giữa bằng cử nhân và bằng kỹ sư nằm ở định hướng đào tạo và lĩnh vực chuyên môn.

• Bằng cử nhân: Thường được cấp cho các ngành học có thiên hướng nghiên cứu hoặc lý thuyết rộng hơn. Các chương trình cử nhân tập trung vào việc cung cấp kiến thức nền tảng vững chắc, tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề. Ví dụ, một sinh viên tốt nghiệp ngành Khoa học máy tính sẽ nhận bằng Cử nhân Khoa học máy tính, với nền tảng kiến thức rộng về lập trình, thuật toán, cấu trúc dữ liệu.
• Bằng kỹ sư: Được thiết kế đặc biệt cho sinh viên thuộc khối ngành kỹ thuật, tập trung sâu vào các kiến thức thực hành và khả năng ứng dụng công nghệ trong giải quyết vấn đề. Chương trình kỹ sư thường có thời lượng dài hơn (5 năm tại Việt Nam) và có yêu cầu cao về thực hành, đồ án môn học, và thực tập công nghiệp. Ví dụ, sinh viên tốt nghiệp ngành Kỹ thuật điện tại Đại học Bách khoa TP.HCM sẽ nhận bằng Kỹ sư điện, với khả năng thiết kế, vận hành và bảo trì các hệ thống điện.

Một số trường đại học tại Việt Nam, như Đại học Bách khoa Hà Nội, cấp bằng Kỹ sư cho các ngành kỹ thuật và bằng Cử nhân cho các ngành khoa học ứng dụng hoặc kinh tế kỹ thuật.

Bằng cử nhân và bằng cao đẳng

Bằng cao đẳng là văn bằng được cấp sau khi hoàn thành chương trình đào tạo ở trình độ cao đẳng, thường kéo dài 2-3 năm. So với bằng cử nhân, bằng cao đẳng tập trung nhiều hơn vào kỹ năng thực hành và ứng dụng trực tiếp vào công việc, ít chú trọng lý thuyết chuyên sâu. Sinh viên tốt nghiệp cao đẳng thường có thể đi làm ngay ở các vị trí kỹ thuật viên, trợ lý, hoặc chuyên viên nghiệp vụ. Ví dụ, Cao đẳng FPT Polytechnic đào tạo các ngành như Lập trình máy tính, Thiết kế đồ họa với thời gian 2 năm 4 tháng, cấp bằng Cao đẳng thực hành.

Cơ hội nghề nghiệp với bằng cử nhân

Sở hữu bằng cử nhân mở ra nhiều cánh cửa nghề nghiệp đa dạng. Các nhà tuyển dụng tại Việt Nam thường ưu tiên ứng viên có bằng cử nhân cho các vị trí yêu cầu kiến thức chuyên môn, khả năng phân tích và tư duy độc lập.

• Lĩnh vực kinh tế: Sinh viên tốt nghiệp các ngành kinh tế có thể làm việc tại các ngân hàng (Vietcombank, MB Bank), công ty tài chính, kiểm toán (Deloitte, EY), hoặc các doanh nghiệp sản xuất, dịch vụ ở vị trí chuyên viên kinh doanh, marketing, kế toán, quản lý dự án.
• Lĩnh vực công nghệ thông tin: Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, cử nhân công nghệ thông tin có nhu cầu cao ở các vị trí lập trình viên, kiểm thử phần mềm, chuyên viên phân tích dữ liệu, làm việc tại các tập đoàn công nghệ lớn như FPT Software, Viettel, Samsung R&D. Mức lương khởi điểm cho cử nhân IT mới ra trường có thể dao động từ 8-15 triệu VND tùy năng lực và công ty.
• Lĩnh vực giáo dục: Cử nhân sư phạm có thể trở thành giáo viên tại các trường học công lập hoặc tư thục, trung tâm ngoại ngữ.
• Lĩnh vực khoa học xã hội: Các cử nhân ngành ngôn ngữ, truyền thông, quan hệ quốc tế có thể làm việc trong các cơ quan truyền thông, các tổ chức phi chính phủ, hoặc các công ty đa quốc gia.

Ngoài ra, bằng cử nhân còn là điều kiện tiên quyết để tiếp tục học lên các bậc thạc sĩ, tiến sĩ, mở ra con đường nghiên cứu khoa học hoặc giảng dạy tại các trường đại học. Nhiều chương trình thạc sĩ tại Việt Nam, như chương trình MBA tại Đại học Kinh tế TP.HCM, yêu cầu ứng viên có bằng cử nhân và kinh nghiệm làm việc nhất định.