Amidan là gì? Vị trí, chức năng và khi nào bị viêm?

Amidan bao gồm các khối mô lympho, hay còn gọi là mô miễn dịch, nằm ở hai bên thành họng. Chúng có vai trò trong hệ thống miễn dịch của cơ thể, bảo vệ cơ thể khỏi sự xâm nhập của vi khuẩn và virus qua đường hô hấp. Các khối amidan hoạt động như một “hàng rào” tự nhiên, sản xuất kháng thể và các tế bào miễn dịch nhằm bảo vệ sức khỏe tổng thể. Khi hệ miễn dịch suy yếu, amidan có thể bị viêm nhiễm, dẫn đến nhiều triệu chứng khó chịu và ảnh hưởng đến sức khỏe.

Vị trí và Cấu tạo

• Vị trí: Amidan nằm ở khu vực giao nhau giữa đường hô hấp và đường tiêu hóa, cụ thể là ở hai bên thành họng.
• Cấu tạo: Mỗi amidan được cấu thành từ các khối tổ chức lympho, chứa một lượng lớn tế bào bạch cầu. Có bốn loại amidan chính, khi kết hợp lại, chúng tạo thành một vòng bạch huyết được gọi là vòng Waldeyer, bao gồm:
• Amidan khẩu cái: Đây là khối amidan lớn nhất, có hình oval và dễ dàng quan sát được khi há miệng.
• Amidan vòm (VA): Nằm ở phía trên vòm họng, loại amidan này có chức năng nhận diện và bắt giữ các vi khuẩn có trong không khí hít vào.
• Amidan lưỡi: Loại amidan này nằm ở đáy lưỡi.
• Amidan vòi: Được tìm thấy ở hai bên.

Chức năng chính

Amidan là một phần của hệ thống miễn dịch, thực hiện các chức năng quan trọng:

• Ngăn chặn tác nhân gây hại: Amidan có vai trò ngăn chặn sự xâm nhập của các tác nhân gây hại như vi khuẩn, virus và nấm từ môi trường bên ngoài vào cơ thể qua đường họng.
• Sản xuất kháng thể: Chúng tiết ra các kháng thể (điển hình là IgA) cùng với các tế bào miễn dịch, giúp tiêu diệt hoặc vô hiệu hóa các tác nhân gây bệnh.
• Tạo phản ứng miễn dịch: Amidan ghi nhớ các tác nhân gây bệnh đã từng tiếp xúc, từ đó giúp cơ thể phản ứng nhanh chóng và hiệu quả hơn khi tái nhiễm.

Khi nào amidan bị viêm?

Viêm amidan xảy ra khi vi khuẩn, virus hoặc các tác nhân gây bệnh tấn công vượt quá khả năng bảo vệ của amidan. Đây là một bệnh lý khá phổ biến, đặc biệt thường gặp ở trẻ nhỏ dưới 10 tuổi, nhưng cũng có thể xảy ra ở người lớn.

Nguyên nhân gây viêm amidan

Các nguyên nhân phổ biến gây viêm amidan bao gồm:

• Vi khuẩn: Phổ biến nhất là liên cầu khuẩn nhóm A (Streptococcus pyogenes). Ngoài ra, các loại vi khuẩn khác như tụ cầu, phế cầu cũng có thể gây viêm.
• Virus: Các loại virus như Adenovirus, Rhinovirus, cúm, sởi, bạch cầu đơn nhân nhiễm trùng (Epstein-Barr virus) cũng là nguyên nhân gây viêm amidan.
• Hệ miễn dịch suy yếu: Khi cơ thể mệt mỏi, căng thẳng, hoặc thiếu dinh dưỡng, hệ miễn dịch suy yếu làm amidan dễ bị tấn công.
• Tiếp xúc với môi trường ô nhiễm: Hít phải khói bụi, hóa chất độc hại, hoặc không khí khô, lạnh kéo dài có thể làm tổn thương niêm mạc họng và amidan.
• Trào ngược dạ dày thực quản: Axit dạ dày trào ngược lên họng có thể gây kích ứng và viêm amidan.

Triệu chứng viêm amidan

Triệu chứng của viêm amidan có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ nặng nhẹ của bệnh. Các triệu chứng thường gặp bao gồm:

• Đau họng: Cảm giác đau rát ở họng, đặc biệt khi nuốt.
• Sốt: Sốt cao có thể lên đến 39-40 độ C, kèm ớn lạnh.
• Khó nuốt: Do amidan sưng to gây cản trở.
• Ho: Ho khan hoặc ho có đờm.
• Hạch cổ sưng to: Các hạch bạch huyết ở cổ có thể sưng và đau khi chạm vào.
• Hơi thở có mùi: Do vi khuẩn tích tụ.
• Amidan sưng đỏ hoặc có mủ: Khi nhìn vào họng, amidan có thể sưng to, đỏ, hoặc xuất hiện các chấm trắng, mảng trắng (mủ).
• Mệt mỏi, đau đầu: Cảm giác toàn thân mệt mỏi, đau nhức.

Các dạng viêm amidan

Viêm amidan có thể được chia thành hai dạng chính:

• Viêm amidan cấp tính: Bệnh khởi phát đột ngột với các triệu chứng rầm rộ như sốt cao, đau họng dữ dội, khó nuốt. Thường kéo dài vài ngày đến một tuần.
• Viêm amidan mạn tính: Xảy ra khi viêm amidan cấp tính tái phát nhiều lần hoặc không được điều trị dứt điểm. Các triệu chứng có thể không rõ ràng bằng viêm cấp tính, nhưng kéo dài dai dẳng và ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể. Viêm amidan mạn tính có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như viêm cầu thận cấp, thấp tim, viêm khớp.

Biến chứng của viêm amidan

Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, viêm amidan có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng:

• Biến chứng tại chỗ:
• Áp xe quanh amidan: Là tình trạng mủ tích tụ ở mô mềm xung quanh amidan, gây đau đớn dữ dội, khó nuốt và có thể gây khó thở.
• Viêm tấy quanh amidan: Mức độ nhẹ hơn áp xe, nhưng cũng gây sưng và đau.
• Viêm amidan quá phát: Amidan sưng to kéo dài, gây cản trở đường thở, đặc biệt khi ngủ (ngưng thở khi ngủ).
• Biến chứng toàn thân:
• Viêm cầu thận cấp: Một biến chứng nguy hiểm của viêm amidan do liên cầu khuẩn, có thể gây suy thận.
• Thấp tim (sốt thấp khớp): Cũng do liên cầu khuẩn, ảnh hưởng đến tim, khớp, não và da. Đây là biến chứng rất nguy hiểm, có thể dẫn đến bệnh van tim vĩnh viễn.
• Viêm khớp: Đau và sưng các khớp.
• Nhiễm trùng huyết: Vi khuẩn từ amidan đi vào máu, gây nhiễm trùng toàn thân.

Khi nào cần cắt amidan?

Việc cắt amidan (phẫu thuật cắt bỏ amidan) không phải lúc nào cũng cần thiết. Quyết định cắt amidan thường được bác sĩ đưa ra dựa trên tần suất và mức độ nghiêm trọng của viêm amidan, cũng như các biến chứng mà bệnh gây ra.

Các trường hợp thường được chỉ định cắt amidan bao gồm:

• Viêm amidan tái phát nhiều lần:
• Viêm amidan cấp tính từ 7 lần trở lên trong 1 năm.
• Viêm amidan cấp tính từ 5 lần trở lên mỗi năm trong 2 năm liên tiếp.
• Viêm amidan cấp tính từ 3 lần trở lên mỗi năm trong 3 năm liên tiếp.
• Viêm amidan gây biến chứng:
• Áp xe quanh amidan tái phát.
• Viêm amidan gây viêm cầu thận cấp hoặc thấp tim.
• Viêm amidan gây ngưng thở khi ngủ hoặc khó thở nghiêm trọng.
• Amidan quá phát gây cản trở: Amidan quá to gây khó nuốt, khó nói, hoặc ảnh hưởng đến sự phát triển răng hàm mặt.
• Amidan có khối u: Nghi ngờ có khối u ác tính ở amidan (rất hiếm).

Tại Việt Nam, các bệnh viện lớn như Bệnh viện Tai Mũi Họng Trung ương, Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM thường xuyên thực hiện phẫu thuật cắt amidan. Chi phí cắt amidan dao động từ 5 triệu đến 15 triệu VND tùy thuộc vào phương pháp phẫu thuật (dao điện, coblator, laser) và cơ sở y tế.

Phòng ngừa viêm amidan

Để giảm nguy cơ viêm amidan, bạn có thể áp dụng các biện pháp sau:

• Vệ sinh họng miệng sạch sẽ: Đánh răng 2 lần/ngày, súc miệng bằng nước muối sinh lý hoặc dung dịch sát khuẩn họng.
• Rửa tay thường xuyên: Đặc biệt trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Tránh tiếp xúc với người bệnh: Hạn chế đến nơi đông người khi có dịch bệnh hô hấp.
• Giữ ấm cơ thể: Đặc biệt vùng cổ họng, nhất là vào mùa lạnh hoặc khi thay đổi thời tiết.
• Uống đủ nước: Giúp giữ ẩm niêm mạc họng.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Bổ sung vitamin và khoáng chất để tăng cường sức đề kháng. Hạn chế đồ ăn cay nóng, đồ uống có ga, lạnh.
• Tránh khói thuốc lá và môi trường ô nhiễm: Khói thuốc lá và không khí ô nhiễm là các tác nhân gây kích ứng họng.
• Tiêm phòng đầy đủ: Một số vắc xin có thể giúp phòng ngừa các bệnh gây viêm amidan như cúm, sởi.

Kết luận

Amidan là một phần quan trọng của hệ thống miễn dịch, giúp bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh. Tuy nhiên, khi amidan bị viêm, chúng có thể gây ra nhiều triệu chứng khó chịu và biến chứng nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời. Việc hiểu rõ về amidan là gì, vị trí, chức năng và các dấu hiệu viêm nhiễm giúp chúng ta chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe bản thân và gia đình.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.