Ích kỷ là gì? Biểu hiện, đặc điểm & khác biệt với yêu bản thân

Ích kỷ là một khái niệm quen thuộc, thường được nhắc đến trong các mối quan hệ xã hội. Tuy nhiên, định nghĩa chính xác và những biểu hiện cụ thể của tính ích kỷ không phải ai cũng nắm rõ. Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về bản chất của ích kỷ, cách nhận diện người ích kỷ, cùng với sự khác biệt quan trọng giữa ích kỷ và yêu bản thân – hai khái niệm dễ gây nhầm lẫn nhưng lại mang ý nghĩa hoàn toàn đối lập.

Ích kỷ là gì?

Ích kỷ được định nghĩa là một lối sống và kiểu tính cách đặc trưng bởi việc chỉ tập trung, ưu tiên lợi ích cá nhân, thường xuyên phớt lờ hoặc xem nhẹ cảm xúc, nhu cầu và quyền lợi của người khác. Một người ích kỷ có thể sẵn sàng gây tổn hại cho người khác nhằm đạt được mục đích riêng của mình. Điều này hoàn toàn khác với việc đặt ra giới hạn cá nhân hoặc bảo vệ quyền lợi chính đáng của bản thân.

Trong bối cảnh xã hội Việt Nam, tính ích kỷ thường bị phê phán mạnh mẽ, bởi lẽ văn hóa Á Đông đề cao sự sẻ chia, cộng đồng và tinh thần “thương người như thể thương thân”. Một người bị coi là ích kỷ có thể gặp khó khăn trong việc xây dựng các mối quan hệ bền vững, dù đó là tình bạn, tình yêu hay quan hệ công việc. Ví dụ, trong một gia đình truyền thống ở Việt Nam, nếu một người con chỉ chăm chăm lo cho bản thân mà không quan tâm đến cha mẹ già yếu hay anh chị em gặp khó khăn, họ sẽ dễ bị đánh giá là ích kỷ và thiếu trách nhiệm.

Biểu hiện và đặc điểm của người ích kỷ

Nhận diện một người ích kỷ đòi hỏi sự quan sát tinh tế các hành vi và thái độ của họ trong tương tác hàng ngày. Dưới đây là những biểu hiện và đặc điểm nổi bật của tính ích kỷ:

Ưu tiên bản thân một cách thái quá

Người ích kỷ luôn đặt nhu cầu và lợi ích cá nhân lên trên tất cả mọi thứ, đồng thời không quan tâm đến những người xung quanh. Họ tin rằng mọi nguồn lực, sự quan tâm nên được dành cho họ. Ví dụ, trong một nhóm dự án tại một công ty công nghệ như FPT Software, nếu một thành viên liên tục nhận phần việc dễ, đòi hỏi ít công sức nhưng lại muốn được ghi công lớn nhất, đó là biểu hiện của sự ích kỷ. Họ không nghĩ đến việc chia sẻ gánh nặng hay cơ hội cho các thành viên khác.

Thiếu tinh thần cho đi

Họ dễ dàng chấp nhận sự giúp đỡ từ người khác nhưng lại hiếm khi chủ động hỗ trợ người khác hoặc đáp lại sự tử tế đã nhận được. Một người ích kỷ có thể vay tiền bạn bè để giải quyết khó khăn cá nhân nhưng lại từ chối khi bạn bè cần giúp đỡ, thậm chí chỉ là một khoản tiền nhỏ như 200.000 VNĐ. Họ thường chỉ mong muốn nhận về mà không sẵn lòng cho đi hay chia sẻ.

Mưu cầu lợi ích cá nhân bất chấp hậu quả

Người ích kỷ luôn tính toán và tìm kiếm lợi ích riêng, bất kể những hậu quả tiêu cực hoặc tổn hại có thể gây ra cho người khác. Trong một số trường hợp cực đoan, họ có thể sẵn sàng lừa dối, thao túng hoặc thậm chí vi phạm đạo đức để đạt được mục tiêu cá nhân. Ví dụ, một cá nhân có thể cố tình giấu thông tin quan trọng trong một giao dịch kinh doanh để trục lợi, mặc dù biết điều đó sẽ gây thiệt hại lớn cho đối tác.

Không quan tâm đến cảm xúc của người khác

Họ có xu hướng xem nhẹ, phủ nhận hoặc không thể đồng cảm với những cảm xúc, nỗi đau của người khác. Khi người khác gặp khó khăn, họ có thể tỏ ra thờ ơ, thậm chí còn coi đó là vấn đề của riêng người đó và không liên quan đến mình. Điều này đặc biệt thấy rõ trong các mối quan hệ cá nhân, khi một người bạn tâm sự nỗi buồn nhưng người ích kỷ lại chỉ tập trung vào việc kể lể vấn đề của bản thân.

Không muốn chia sẻ

Người ích kỷ mong muốn giữ mọi thứ cho riêng mình, đặc biệt là những giá trị tốt đẹp như tình yêu, sự quan tâm hay thành tựu cá nhân. Họ có thể không muốn chia sẻ thông tin, kiến thức hay tài nguyên, vì sợ rằng việc chia sẻ sẽ làm giảm đi “phần” của mình. Chẳng hạn, một sinh viên xuất sắc có thể giữ kín kinh nghiệm học tập của mình, không muốn chia sẻ với bạn bè cùng lớp, mặc dù việc chia sẻ có thể giúp cả nhóm cùng tiến bộ.

Luôn khao khát được chú ý và khen ngợi

Người ích kỷ có mong muốn đặt bản thân vào vị trí cao hơn, được mọi người chú ý và công nhận một cách đặc biệt. Họ thường tìm cách thu hút sự quan tâm, thậm chí bằng cách hạ thấp người khác hoặc phóng đại thành tích của bản thân. Điều này có thể được thể hiện qua việc liên tục đăng tải những hình ảnh, câu chuyện về bản thân trên mạng xã hội như Facebook, với mong muốn nhận được nhiều lượt “thích” và bình luận tích cực, đôi khi bỏ qua sự kiện quan trọng của người khác.

Sự khác biệt cơ bản giữa ích kỷ và yêu bản thân

Nhiều người thường nhầm lẫn giữa ích kỷ và yêu bản thân, cho rằng việc đặt bản thân lên hàng đầu là ích kỷ. Tuy nhiên, đây là hai khái niệm hoàn toàn khác biệt về bản chất và động cơ.

Ích kỷ

Ích kỷ là một hành vi tiêu cực, chỉ biết nghĩ đến bản thân mình, thậm chí sẵn sàng gây hại cho người khác để đạt được lợi ích cá nhân. Động cơ của sự ích kỷ thường xuất phát từ sự thiếu hụt, nỗi sợ hãi hoặc mong muốn kiểm soát. Nó tạo ra một vòng luẩn quẩn của sự cô lập và bất mãn, bởi vì các mối quan hệ được xây dựng trên sự ích kỷ thường không bền vững. Ví dụ, một người chỉ kết bạn với những ai có thể mang lại lợi ích cho mình (tiền bạc, quyền lực, thông tin) và sẵn sàng cắt đứt khi không còn giá trị lợi dụng, đó là biểu hiện của ích kỷ.

Yêu bản thân

Ngược lại, yêu bản thân là hành động chăm sóc và nâng cao giá trị của chính mình một cách tích cực, nhằm mục đích duy trì sức khỏe và hạnh phúc cá nhân, mà không nhất thiết phải đi ngược lại lợi ích của những người xung quanh. Yêu bản thân bao gồm việc nhận diện giá trị của mình, đặt ra ranh giới lành mạnh, nghỉ ngơi khi cần, và theo đuổi những mục tiêu phát triển cá nhân. Điều này không làm tổn hại đến người khác mà ngược lại, một người yêu bản thân có xu hướng khỏe mạnh hơn về thể chất và tinh thần, từ đó có thể cống hiến và mang lại giá trị tốt hơn cho cộng đồng.

Ví dụ, một người dành thời gian tập gym tại California Fitness & Yoga, ăn uống lành mạnh, và dành cuối tuần để đọc sách, phát triển kỹ năng mềm, đó là biểu hiện của yêu bản thân. Họ chăm sóc cho sức khỏe và trí tuệ của mình để có thể sống tốt hơn, làm việc hiệu quả hơn, và có khả năng giúp đỡ người khác khi cần. Hành động này không hề gây hại cho ai, mà còn tạo ra một phiên bản tốt hơn của chính họ.

Để gia tăng giá trị bản thân, hãy tập trung vào việc phát triển kỹ năng và sức khỏe tinh thần. Điều này không chỉ giúp bạn đạt được thành công cá nhân mà còn tạo nền tảng cho những mối quan hệ lành mạnh và bền vững, nơi sự cho đi và nhận lại diễn ra một cách cân bằng và tự nhiên.

—
Thông tin tham khảo. Nội dung này không nhằm mục đích thay thế cho lời khuyên chuyên môn từ các chuyên gia tâm lý hoặc sức khỏe.