Gaslight là một hình thức lạm dụng tâm lý tinh vi, trong đó kẻ lạm dụng cố ý làm sai lệch sự thật, bóp méo thông tin và phủ nhận thực tế một cách có hệ thống. Mục đích là để khiến nạn nhân dần nghi ngờ chính trí nhớ, suy nghĩ và khả năng phán đoán của bản thân. Hành vi này từ từ làm xói mòn lòng tin mà nạn nhân dành cho chính mình, dẫn đến cảm giác bối rối sâu sắc, lo lắng kéo dài và mất khả năng nhận thức đúng đắn về thực tại, qua đó tạo ra sự phụ thuộc hoàn toàn vào kẻ thao túng.
Nguồn gốc của thuật ngữ “Gaslight”
Thuật ngữ “gaslight” bắt nguồn từ vở kịch nổi tiếng và các bộ phim điện ảnh cùng tên ra mắt vào năm 1938 và 1944. Trong cốt truyện, người chồng đã cố tình làm mờ ánh đèn gas trong nhà rồi kiên quyết phủ nhận điều đó với vợ mình, khiến cô ấy tin rằng mình đang dần mất trí và trở nên điên loạn.
Mục đích của hành vi Gaslight
Hành vi gaslight được thực hiện với một số mục đích chính:
- Kiểm soát: Kẻ lạm dụng mong muốn giành lấy quyền lực tuyệt đối và kiểm soát hoàn toàn nạn nhân.
- Thao túng: Bằng cách khiến nạn nhân nghi ngờ chính mình, kẻ lạm dụng có thể dễ dàng thao túng và điều khiển họ theo ý muốn.
- Bòn rút sức lực: Nạn nhân dần trở nên kiệt quệ về tinh thần, mất năng lượng sống và dần đánh mất hứng thú với mọi thứ xung quanh.
Dấu hiệu nhận biết hành vi Gaslight
Để nhận diện hành vi gaslight, bạn có thể chú ý các dấu hiệu sau:
- Phủ nhận liên tục: Kẻ lạm dụng không ngừng phủ nhận những gì đã xảy ra hoặc những lời nạn nhân đã nói, bất chấp bằng chứng.
- Xuyên tạc thông tin: Họ bóp méo sự thật hoặc bịa đặt những câu chuyện hoàn toàn sai lệch nhằm gây hoang mang và bối rối cho nạn nhân.
- Gieo rắc sự nghi ngờ: Bạn thường xuyên cảm thấy mình không đủ năng lực, hoặc có vấn đề về trí nhớ và nhận thức.
- Gây cảm giác tội lỗi: Bạn cảm thấy có lỗi một cách vô cớ khi đã dám nghi ngờ người thân yêu của mình, dù có lý do chính đáng.
- Thúc đẩy sự cô lập: Kẻ lạm dụng có thể nói với những người xung quanh rằng bạn không ổn định tâm lý để cô lập bạn khỏi các mối quan hệ xã hội.
- Làm suy yếu sự tự tin: Dần dần, bạn mất đi sự tự tin vào bản thân và đánh mất giá trị cá nhân.
Nơi Gaslight có thể xảy ra
Gaslight có thể xuất hiện trong nhiều loại mối quan hệ khác nhau, bao gồm:
- Mối quan hệ lãng mạn: Giữa các cặp đôi yêu đương hoặc vợ chồng.
- Trong gia đình: Ví dụ, cha mẹ thao túng con cái hoặc anh chị em.
- Môi trường làm việc: Chẳng hạn, cấp trên lạm dụng quyền lực để thao túng nhân viên.
Gaslight là một hình thức lạm dụng tâm lý tinh vi, trong đó kẻ lạm dụng cố ý làm sai lệch sự thật, bóp méo thông tin và phủ nhận thực tế một cách có hệ thống. Mục đích là để khiến nạn nhân dần nghi ngờ chính trí nhớ, suy nghĩ và khả năng phán đoán của bản thân. Hành vi này từ từ làm xói mòn lòng tin mà nạn nhân dành cho chính mình, dẫn đến cảm giác bối rối sâu sắc, lo lắng kéo dài và mất khả năng nhận thức đúng đắn về thực tại, qua đó tạo ra sự phụ thuộc hoàn toàn vào kẻ thao túng.
Nguồn gốc của thuật ngữ “Gaslight”
Thuật ngữ “gaslight” bắt nguồn từ vở kịch nổi tiếng và các bộ phim điện ảnh cùng tên ra mắt vào năm 1938 và 1944. Trong cốt truyện, người chồng đã cố tình làm mờ ánh đèn gas trong nhà rồi kiên quyết phủ nhận điều đó với vợ mình, khiến cô ấy tin rằng mình đang dần mất trí và trở nên điên loạn. Câu chuyện này minh họa rõ nét cách thức thao túng tâm lý có thể khiến một người nghi ngờ chính thực tại của họ.
Mục đích của hành vi Gaslight
Hành vi gaslight được thực hiện với một số mục đích chính, thường bắt nguồn từ mong muốn kiểm soát và duy trì quyền lực đối với người khác.
Kiểm soát tuyệt đối
Kẻ lạm dụng mong muốn giành lấy quyền lực tuyệt đối và kiểm soát hoàn toàn nạn nhân. Khi nạn nhân bắt đầu nghi ngờ chính bản thân, họ trở nên dễ bị tổn thương và dễ dàng bị điều khiển hơn. Một ví dụ cụ thể có thể thấy trong một số mối quan hệ gia đình ở Việt Nam, nơi một số bậc cha mẹ dùng lời lẽ phủ nhận cảm xúc của con cái (“Con làm gì có quyền giận dỗi?”) để duy trì quyền kiểm soát.
Thao túng theo ý muốn
Bằng cách khiến nạn nhân nghi ngờ chính mình, kẻ lạm dụng có thể dễ dàng thao túng và điều khiển họ theo ý muốn. Khi nạn nhân mất đi khả năng tự đánh giá tình huống, họ sẽ phụ thuộc nhiều hơn vào kẻ thao túng để định hình thực tế. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong môi trường công sở, nơi một cấp trên có thể bóp méo thông tin về hiệu suất làm việc của nhân viên để ép buộc họ làm thêm giờ hoặc chấp nhận mức lương thấp hơn.
Bòn rút sức lực tinh thần
Nạn nhân dần trở nên kiệt quệ về tinh thần, mất năng lượng sống và dần đánh mất hứng thú với mọi thứ xung quanh. Việc liên tục phải đấu tranh với thực tế bị bóp méo sẽ tiêu hao năng lượng đáng kể, khiến nạn nhân khó lòng phản kháng hoặc tìm kiếm sự giúp đỡ. Theo một khảo sát năm 2022 của PYS Travel, khoảng 70% người lao động Việt Nam cảm thấy kiệt sức do áp lực công việc, và gaslight có thể là một yếu tố góp phần vào tình trạng này.
Dấu hiệu nhận biết hành vi Gaslight
Để nhận diện hành vi gaslight, bạn có thể chú ý các dấu hiệu sau, giúp bạn tự bảo vệ mình hoặc nhận diện người thân đang bị thao túng.
Phủ nhận liên tục
Kẻ lạm dụng không ngừng phủ nhận những gì đã xảy ra hoặc những lời nạn nhân đã nói, bất chấp bằng chứng rõ ràng. Ví dụ, sau khi nói một điều gì đó gây tổn thương, kẻ lạm dụng có thể nói: “Anh/em chưa bao giờ nói vậy, em bịa đặt à?” hoặc “Em lại tưởng tượng ra rồi.”
Xuyên tạc thông tin
Họ bóp méo sự thật hoặc bịa đặt những câu chuyện hoàn toàn sai lệch nhằm gây hoang mang và bối rối cho nạn nhân. Điều này có thể bao gồm việc thay đổi chi tiết, thêm thắt thông tin không có thật, hoặc kể lại sự việc một cách hoàn toàn khác.
Gieo rắc sự nghi ngờ
Bạn thường xuyên cảm thấy mình không đủ năng lực, hoặc có vấn đề về trí nhớ và nhận thức. Kẻ lạm dụng có thể liên tục đặt câu hỏi về trí nhớ của bạn, nói rằng bạn “quên rồi” hoặc “luôn nhầm lẫn”.
Gây cảm giác tội lỗi
Bạn cảm thấy có lỗi một cách vô cớ khi đã dám nghi ngờ người thân yêu của mình, dù có lý do chính đáng. Kẻ lạm dụng thường dùng chiêu bài này để khiến nạn nhân cảm thấy mình là người gây ra vấn đề, thay vì nhận trách nhiệm về hành vi thao túng.
Thúc đẩy sự cô lập
Kẻ lạm dụng có thể nói với những người xung quanh rằng bạn không ổn định tâm lý để cô lập bạn khỏi các mối quan hệ xã hội. Họ có thể nói xấu bạn với bạn bè, gia đình, hoặc đồng nghiệp, khiến bạn mất đi sự hỗ trợ từ bên ngoài.
Làm suy yếu sự tự tin
Dần dần, bạn mất đi sự tự tin vào bản thân và đánh mất giá trị cá nhân. Việc liên tục bị phủ nhận và bị gieo rắc sự nghi ngờ sẽ khiến nạn nhân tin rằng mình thực sự có vấn đề, dẫn đến tự ti và trầm cảm.
Nơi Gaslight có thể xảy ra
Gaslight có thể xuất hiện trong nhiều loại mối quan hệ khác nhau, từ tình yêu, gia đình đến môi trường làm việc, và thậm chí trong các tương tác xã hội.
Mối quan hệ lãng mạn
Giữa các cặp đôi yêu đương hoặc vợ chồng, gaslight là một hình thức lạm dụng phổ biến. Kẻ thao túng có thể là người vợ hoặc người chồng, liên tục phủ nhận cảm xúc của đối phương, bóp méo các sự kiện đã xảy ra để khiến bạn đời nghi ngờ chính mình. Ví dụ, một người chồng có thể ngoại tình nhưng lại đổ lỗi cho vợ là người hay ghen tuông, tưởng tượng ra mọi chuyện.
Trong gia đình
Ví dụ, cha mẹ thao túng con cái hoặc anh chị em. Một người mẹ có thể liên tục nói với con gái rằng “Con quá nhạy cảm” hoặc “Mẹ làm gì có ý đó” khi con gái bày tỏ cảm xúc bị tổn thương. Hoặc trong một gia đình nhiều thế hệ, một người con dâu có thể bị mẹ chồng liên tục phủ nhận những đóng góp của mình, khiến cô ấy cảm thấy mình vô dụng. Theo thống kê của Tổng cục Thống kê Việt Nam, tỉ lệ bạo lực gia đình, dù không chỉ riêng về tâm lý, vẫn còn ở mức đáng báo động.
Môi trường làm việc
Chẳng hạn, cấp trên lạm dụng quyền lực để thao túng nhân viên. Một quản lý có thể liên tục chỉ trích hiệu suất làm việc của nhân viên một cách vô lý, dù nhân viên đã hoàn thành tốt công việc, nhằm mục đích giảm lương hoặc không thăng chức. Hoặc một đồng nghiệp có thể bí mật phá hoại công việc của bạn rồi đổ lỗi cho bạn, khiến bạn bị cấp trên đánh giá thấp. Tình trạng này có thể ảnh hưởng đến năng suất làm việc và tinh thần của người lao động tại các công ty ở Việt Nam, từ các tập đoàn lớn như FPT đến các doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Các mối quan hệ xã hội khác
Ngoài ra, gaslight cũng có thể xảy ra trong các mối quan hệ bạn bè, giữa các thành viên trong nhóm, hoặc thậm chí là trong các tổ chức tôn giáo, chính trị, nơi một cá nhân hoặc một nhóm người cố gắng thao túng nhận thức của những người khác để đạt được mục đích riêng.
Nhận diện gaslight là bước đầu tiên để tự bảo vệ bản thân và tìm kiếm sự giúp đỡ. Nếu bạn cảm thấy mình đang là nạn nhân của hành vi này, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ những người đáng tin cậy hoặc chuyên gia tâm lý. Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý.
Gaslight trong tình yêu là gì?
Trong tình yêu, gaslighting là một hình thức lạm dụng tâm lý mà kẻ thao túng cố tình khiến nạn nhân nghi ngờ bản thân, trí nhớ, nhận thức và sự phán đoán của chính mình. Xuất phát từ vở kịch “Gas Light”, hành vi này nhằm kiểm soát và làm suy yếu đối phương, khiến họ dần mất đi khả năng tin tưởng vào bản thân và dễ dàng phụ thuộc vào kẻ lạm dụng.
Gastline là gì?
Gaslighting là một hình thức thao túng tâm lý trong đó người thao túng cố tình khiến nạn nhân nghi ngờ chính mình, trí nhớ, nhận thức và sự phán đoán của họ.
Thao túng là gì?
Thao túng là hành động kiểm soát một cách ngấm ngầm suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của người khác để đạt được lợi ích cá nhân, thường bằng cách lừa đảo, bóp méo thông tin hoặc sử dụng các chiến thuật tâm lý không lành mạnh như gaslighting. Người bị thao túng thường không nhận ra mình đang bị ảnh hưởng hoặc cảm thấy nghi ngờ về nhận thức và phán đoán của bản thân.
Người thao túng tâm lý tiếng Anh là gì?
Merriam-Webster định nghĩa gaslighting là ” sự thao túng tâm lý ” để khiến ai đó đặt câu hỏi về “nhận thức của họ về thực tế” dẫn đến “sự phụ thuộc vào thủ phạm”.