Overthinking là gì? Đặc điểm, nguyên nhân, tác hại

Overthinking là trạng thái suy nghĩ quá mức và liên tục về một vấn đề, sự kiện hoặc hành động, ngay cả những điều nhỏ nhặt hoặc không đáng kể. Tình trạng này thường gây ra căng thẳng, lo âu, khó tập trung và ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Overthinking bao gồm việc phân tích mọi khía cạnh của một tình huống, đặt ra vô số câu hỏi “tại sao” và “nếu như” mà không thể tìm ra giải pháp, đồng thời kèm theo những cảm xúc tiêu cực như dằn vặt, bất an.

Đặc điểm của Overthinking

Người mắc chứng overthinking la gì thường biểu hiện một số đặc điểm chung, khiến họ khó thoát khỏi vòng luẩn quẩn của suy nghĩ.

Lặp đi lặp lại

Người overthinking thường mắc kẹt trong một vòng lặp tư duy, liên tục xem xét lại một vấn đề mà không tìm thấy lối thoát. Ví dụ, sau một cuộc họp với sếp tại FPT Software, một người có thể dành hàng giờ để suy nghĩ lại từng câu nói, từng cử chỉ của mình và của sếp, tự hỏi liệu mình có nói điều gì sai, liệu sếp có ý gì khác hay không, dù cuộc họp đã kết thúc tốt đẹp.

Phân tích quá mức

Họ có xu hướng đánh giá mọi chi tiết vụn vặt hoặc không cần thiết. Một tin nhắn Zalo đơn giản từ bạn bè có thể được phân tích từng dấu chấm, dấu phẩy, từng biểu tượng cảm xúc để tìm kiếm những ý nghĩa ẩn giấu, dù người gửi chỉ muốn hỏi thăm.

Tập trung vào vấn đề tiêu cực

Người overthinking thường mường tượng các kịch bản xấu nhất hoặc dằn vặt về những việc đã qua, thay vì hướng tới giải pháp. Chẳng hạn, khi chuẩn bị cho kỳ thi cuối kỳ ở Đại học Kinh tế Quốc dân, thay vì tập trung ôn luyện, họ có thể dành phần lớn thời gian để lo lắng về việc trượt môn, tưởng tượng ra viễn cảnh phải học lại, dù chưa bắt đầu ôn.

Mất kết nối với thực tại

Dồn quá nhiều năng lượng cho quá trình suy nghĩ làm cho việc hành động trở nên khó khăn. Một người có ý định mở quán cà phê nhỏ ở phố cổ Hà Nội có thể dành hàng tháng trời để tính toán mọi chi phí, mọi rủi ro, mọi kịch bản kinh doanh mà không bao giờ thực sự bắt tay vào tìm kiếm mặt bằng hay chuẩn bị giấy tờ.

Ảnh hưởng đến cảm xúc

Overthinking gây ra lo lắng, căng thẳng, bất an, và cảm giác kiệt quệ về tinh thần. Cảm giác này có thể kéo dài, ảnh hưởng đến cả giấc ngủ và các hoạt động hàng ngày.

Nguyên nhân có thể dẫn đến Overthinking

Có nhiều yếu tố góp phần vào việc một người rơi vào trạng thái overthinking.

Yếu tố tâm lý

Lo âu thường trực, sang chấn tâm lý, thiếu tự tin, hoặc các rối loạn như ADHD (Rối loạn tăng động giảm chú ý) có thể là nguyên nhân. Những người từng trải qua các sự kiện gây sốc như tai nạn giao thông nghiêm trọng ở Việt Nam có thể liên tục suy nghĩ về khoảnh khắc đó, tự trách bản thân hoặc lo sợ những điều tương tự sẽ xảy ra.

Xu hướng cá nhân

Sự cầu toàn, quá để tâm đến tiểu tiết, hoặc quá lo lắng về kết quả cuối cùng là những xu hướng cá nhân dễ dẫn đến overthinking. Một số người có xu hướng cầu toàn trong công việc, ví dụ như một lập trình viên tại Viettel, có thể dành nhiều thời gian để kiểm tra lại từng dòng code, từng chi tiết nhỏ nhất, dù sản phẩm đã đạt yêu cầu. Họ lo sợ một lỗi nhỏ cũng có thể gây ra hậu quả lớn, dù khả năng đó thấp.

Dấu hiệu của Overthinking

Nhận biết các dấu hiệu của overthinking là bước đầu tiên để tìm cách khắc phục.

• Khó tập trung vào công việc hoặc các hoạt động khác: Khi tâm trí luôn bận rộn với những suy nghĩ luẩn quẩn, việc tập trung vào một nhiệm vụ cụ thể trở nên vô cùng khó khăn. Một sinh viên đang học bài có thể đọc đi đọc lại một đoạn văn mà không hiểu gì vì tâm trí đang bận lo lắng về bài kiểm tra sắp tới.
• Mất ngủ, khó ăn, hoặc cảm thấy mệt mỏi triền miên: Áp lực từ những suy nghĩ quá mức có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe thể chất. Nhiều người report rằng họ gặp khó khăn khi đi vào giấc ngủ, hoặc thường xuyên thức giấc giữa đêm vì những suy nghĩ không ngừng.
• Luôn lo lắng về những điều chưa xảy ra hoặc dằn vặt về những điều đã qua, đôi khi kéo dài hàng giờ liền: Một người có thể dành cả buổi tối để lo lắng về một cuộc phỏng vấn xin việc sẽ diễn ra vào tuần sau, tưởng tượng ra mọi kịch bản xấu nhất. Hoặc họ có thể dằn vặt về một lời nói lỡ lời với đồng nghiệp từ vài ngày trước.
• Cảm thấy bất an dù trên thực tế có thể không tồn tại vấn đề nào: Cảm giác bất an thường trực là một dấu hiệu rõ ràng của overthinking. Một người có thể cảm thấy lo lắng không rõ lý do khi đi bộ trên đường phố Sài Gòn, dù không có mối đe dọa nào rõ ràng.

Tác hại của Overthinking

Overthinking không chỉ là một thói quen đơn thuần mà nó còn tiềm ẩn nhiều tác hại nghiêm trọng đến sức khỏe và cuộc sống của mỗi người.

Ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần và thể chất

Overthinking gây ra mệt mỏi, lo lắng, mất ngủ và tác động đến các chức năng sinh học của cơ thể. Tình trạng căng thẳng kéo dài có thể dẫn đến tăng huyết áp, suy giảm hệ miễn dịch, và các vấn đề về tiêu hóa. Theo thống kê từ các bệnh viện tâm thần tại Việt Nam, số lượng bệnh nhân tìm đến điều trị các rối loạn lo âu và trầm cảm có xu hướng gia tăng, trong đó overthinking là một yếu tố đóng góp không nhỏ.

Có thể làm suy yếu các mối quan hệ

Khi một người quá bận tâm với những suy nghĩ của mình, họ khó có thể lắng nghe và thấu hiểu người khác. Điều này dẫn đến sự xa cách, hiểu lầm trong các mối quan hệ bạn bè, gia đình, và đồng nghiệp. Ví dụ, một người có thể liên tục suy diễn ý định của bạn đời, dẫn đến những tranh cãi không đáng có.

Giảm hiệu suất công việc và cản trở khả năng giải quyết vấn đề

Do tâm trí bị phân tán và kiệt sức, khả năng tập trung và đưa ra quyết định bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Điều này làm giảm hiệu suất làm việc, đặc biệt trong các ngành nghề đòi hỏi sự sáng tạo và linh hoạt như marketing, thiết kế. Một nhân viên marketing tại TP.HCM có thể dành quá nhiều thời gian để phân tích các chiến dịch của đối thủ mà không thể đưa ra ý tưởng mới cho chiến dịch của mình.

Tiền đề dẫn đến các vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng hơn

Trong những trường hợp nghiêm trọng, overthinking có thể là tiền đề dẫn đến các vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng hơn như trầm cảm hoặc rối loạn lo âu lan tỏa. Nếu không được can thiệp kịp thời, tình trạng này có thể trở nên mãn tính và cần đến sự hỗ trợ của các chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.