FTA là gì? Hiệp định Thương mại Tự do & Lợi ích

FTA (Free Trade Agreement) là Hiệp định Thương mại Tự do, một thỏa thuận quốc tế được xác lập giữa hai hoặc nhiều quốc gia nhằm mục đích loại bỏ hoặc tối thiểu hóa các rào cản về thuế quan và phi thuế quan. Phạm vi của FTA bao gồm thương mại hàng hóa, dịch vụ, hoạt động đầu tư, và các vấn đề liên quan mật thiết khác như quyền sở hữu trí tuệ. Mục tiêu chính của các FTA là tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho các doanh nghiệp trong hoạt động xuất nhập khẩu, qua đó thúc đẩy mạnh mẽ thương mại quốc tế và tăng cường mức độ hội nhập kinh tế giữa các quốc gia thành viên.

Mục tiêu cốt lõi của FTA

Các Hiệp định Thương mại Tự do không chỉ là những văn bản pháp lý mà còn là công cụ chiến lược để các quốc gia đạt được các mục tiêu kinh tế vĩ mô.

Giảm thiểu rào cản thương mại

Các quốc gia ký kết FTA cam kết cắt giảm hoặc loại bỏ thuế quan, hạn ngạch nhập khẩu cùng các quy định mang tính hạn chế khác đối với luân chuyển hàng hóa và cung ứng dịch vụ. Ví dụ, khi Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) có hiệu lực, Việt Nam đã cam kết xóa bỏ gần 100% số dòng thuế cho hàng hóa nhập khẩu từ các nước thành viên như Canada, Mexico trong lộ trình cụ thể. Điều này giúp giảm chi phí đáng kể cho các doanh nghiệp nhập khẩu nguyên liệu và hàng hóa thành phẩm, từ đó hạ giá thành sản phẩm và tăng sức cạnh tranh trên thị trường nội địa.

Thiết lập môi trường kinh doanh thuận lợi

FTA góp phần hình thành một môi trường thương mại và đầu tư có tính minh bạch cao, dễ dự đoán hơn, mang lại lợi ích thiết thực cho các doanh nghiệp. Các quy định rõ ràng về xuất xứ hàng hóa, sở hữu trí tuệ, và giải quyết tranh chấp giúp giảm rủi ro cho nhà đầu tư. Chẳng hạn, các FTA thế hệ mới như EVFTA (Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu) có các chương riêng về bảo hộ sở hữu trí tuệ, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam tự tin hơn khi đưa sản phẩm có thương hiệu ra thị trường châu Âu và ngược lại.

Thúc đẩy hợp tác kinh tế

Các FTA khuyến khích tối đa hóa thế mạnh chuyên môn của từng quốc gia, qua đó kiến tạo các cơ hội phát triển mới và tăng cường sự hợp tác giữa các bên tham gia. Việt Nam, với thế mạnh về nông sản và dệt may, có thể xuất khẩu các sản phẩm này sang các thị trường FTA với thuế suất ưu đãi, đồng thời nhập khẩu máy móc, công nghệ cao từ các nước phát triển. Điều này thúc đẩy sự phân công lao động quốc tế và nâng cao hiệu quả sản xuất chung.

Lợi ích nổi bật cho doanh nghiệp

Với các doanh nghiệp Việt Nam, việc tận dụng các FTA mang lại nhiều lợi thế cạnh tranh quan trọng.

Ưu đãi về thuế

Các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xuất nhập khẩu sẽ gặt hái được lợi ích lớn từ việc giảm hoặc miễn thuế quan khi thực hiện giao dịch với các quốc gia đối tác FTA. Theo số liệu từ Bộ Công Thương, trong năm 2023, tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan từ các FTA của Việt Nam đã đạt khoảng 35-40% tổng kim ngạch xuất khẩu sang các thị trường FTA, cho thấy tiềm năng lớn còn có thể khai thác. Các ngành như thủy sản, dệt may, da giày đã hưởng lợi đáng kể từ việc xuất khẩu sang EU, Hàn Quốc, Nhật Bản với thuế suất giảm.

Tiếp cận thị trường mới

FTA giúp các doanh nghiệp dễ dàng hơn trong việc thâm nhập và nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường toàn cầu, mở rộng quy mô hoạt động. Ví dụ, các doanh nghiệp sản xuất cà phê của Việt Nam có thể tiếp cận thị trường EU với thuế suất 0% theo EVFTA, giúp sản phẩm cà phê Việt Nam cạnh tranh tốt hơn với các đối thủ từ Brazil hay Colombia. Điều này không chỉ tăng doanh thu mà còn giúp đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào một thị trường duy nhất.

Gia tăng lợi thế cạnh tranh

Chi phí giảm thông qua các ưu đãi thuế giúp các doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh của mình trên bình diện quốc tế. Một sản phẩm dệt may của Việt Nam, khi xuất khẩu sang Mỹ theo CPTPP (dù Mỹ không còn là thành viên, nhưng các nước CPTPP khác vẫn tạo lợi thế gián tiếp), có thể có giá thành thấp hơn so với sản phẩm cùng loại từ một quốc gia không có FTA với Mỹ, tạo lợi thế rõ rệt về giá. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh thị trường ngày càng biến động và cạnh tranh gay gắt.

Các loại hình FTA phổ biến

FTA có thể được phân loại dựa trên số lượng thành viên tham gia.

FTA song phương

Đây là hiệp định được ký kết giữa hai quốc gia. Ví dụ điển hình là Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam-Hàn Quốc (VKFTA), có hiệu lực từ cuối năm 2015. Kể từ khi VKFTA có hiệu lực, kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và Hàn Quốc đã tăng trưởng ấn tượng, đạt hơn 87 tỷ USD vào năm 2023. Các sản phẩm điện tử, linh kiện từ Hàn Quốc vào Việt Nam và nông sản, dệt may từ Việt Nam sang Hàn Quốc đều hưởng lợi từ việc giảm thuế.

FTA khu vực

Là hiệp định được thiết lập giữa các quốc gia cùng nằm trong một khu vực địa lý nhất định. Chẳng hạn như Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN (AFTA), được thành lập vào năm 1992. AFTA đã giúp thúc đẩy thương mại nội khối ASEAN, tạo ra một thị trường chung rộng lớn với hơn 660 triệu dân, giảm rào cản thương mại giữa các nước thành viên như Việt Nam, Thái Lan, Singapore, Indonesia, Malaysia, và Philippines.

Các FTA thế hệ mới

Ngoài các FTA truyền thống vốn chỉ tập trung chủ yếu vào thương mại hàng hóa, các FTA thế hệ mới đã mở rộng đáng kể phạm vi cam kết. Chúng bao gồm cả những vấn đề mang tính toàn diện hơn như môi trường, quyền lợi lao động, quyền con người, quy định về đấu thầu công, và bảo hộ sở hữu trí tuệ, phản ánh sự phát triển và hội nhập sâu rộng của nền kinh tế toàn cầu.

CPTPP và EVFTA là những ví dụ điển hình của FTA thế hệ mới. CPTPP bao gồm các cam kết về lao động, môi trường, và doanh nghiệp nhà nước. EVFTA còn có các chương về phát triển bền vững, đấu thầu công, và chỉ dẫn địa lý, giúp bảo vệ các sản phẩm đặc trưng của Việt Nam như gạo ST25, cà phê Buôn Ma Thuột, nước mắm Phú Quốc khi xuất khẩu sang EU. Điều này không chỉ nâng cao giá trị sản phẩm mà còn đảm bảo các tiêu chuẩn về môi trường và xã hội được tuân thủ, phù hợp với xu hướng phát triển bền vững toàn cầu.

FTA không chỉ là công cụ giảm thuế mà còn là nền tảng cho sự hợp tác kinh tế sâu rộng, mang lại nhiều cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam hội nhập và phát triển trên trường quốc tế. Việc nắm bắt và tận dụng hiệu quả các FTA là yếu tố quan trọng để nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển kinh tế bền vững.