Suy tim là gì? Triệu chứng, nguyên nhân và cách nhận biết

Suy tim là gì? Suy tim là một tình trạng bệnh lý mạn tính khi khả năng bơm máu của tim bị suy giảm đáng kể, không còn đủ sức để cung cấp oxy và dưỡng chất thiết yếu cho toàn bộ các mô và cơ quan trong cơ thể. Hệ quả là người bệnh phải đối mặt với nhiều triệu chứng như mệt mỏi kéo dài, khó thở dai dẳng và phù nề. Đây được xem là một hội chứng lâm sàng phức tạp, thường xuất hiện ở giai đoạn cuối của nhiều bệnh lý tim mạch khác nhau, đòi hỏi việc chẩn đoán và điều trị kịp thời để cải thiện chất lượng cuộc sống và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Suy tim không phải là bệnh tim ngừng đập, mà là tim hoạt động không đủ hiệu quả. Khoảng 1,6 triệu người trưởng thành tại Việt Nam mắc bệnh suy tim, và con số này có xu hướng tăng lên do sự gia tăng của các bệnh lý nền như tăng huyết áp, đái tháo đường và bệnh mạch vành. Điều này đặt ra thách thức lớn cho hệ thống y tế và cần sự quan tâm đúng mức từ cộng đồng.

Cơ chế hình thành và ảnh hưởng của suy tim

Khi tim bị tổn thương hoặc gặp phải các rối loạn chức năng, đặc biệt ở các tâm thất, khả năng tiếp nhận hoặc tống máu sẽ trở nên kém hiệu quả. Điều này làm chậm dòng chảy của máu, dẫn đến tình trạng thiếu hụt oxy cung cấp cho cơ thể. Máu không được bơm đi một cách hiệu quả có thể bị ứ đọng lại trong các mạch máu và cơ quan nội tạng. Tình trạng này thường gây ra hiện tượng phù nề, biểu hiện rõ rệt ở các chi dưới như chân, mắt cá chân và vùng bụng.

Sự suy giảm chức năng tim ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể. Các cơ quan như thận, gan, não đều có thể bị tổn thương do thiếu oxy và dưỡng chất. Ví dụ, thận phải hoạt động quá sức để loại bỏ lượng dịch thừa, dẫn đến suy thận cấp hoặc mạn tính. Gan cũng có thể bị ứ máu và tổn thương.

Các loại suy tim phổ biến

Suy tim được phân loại dựa trên phần tim bị ảnh hưởng và cơ chế suy giảm chức năng:

Suy tim tâm thu (Heart Failure with Reduced Ejection Fraction – HFrEF)

Đây là loại suy tim phổ biến nhất, xảy ra khi tâm thất trái không co bóp đủ mạnh để tống máu ra ngoài. Phân suất tống máu (EF) của tâm thất trái thường dưới 40%. Điều này có nghĩa là tim chỉ bơm được một lượng máu nhỏ hơn so với bình thường trong mỗi nhịp đập. Nguyên nhân thường gặp bao gồm bệnh mạch vành, nhồi máu cơ tim, và bệnh cơ tim giãn nở.

Suy tim tâm trương (Heart Failure with Preserved Ejection Fraction – HFpEF)

Trong loại suy tim này, tâm thất trái vẫn co bóp bình thường (EF trên 50%), nhưng lại bị cứng và không thể giãn ra đầy đủ để chứa đủ máu. Do đó, lượng máu được bơm ra ngoài vẫn bị giảm. Suy tim tâm trương thường liên quan đến tăng huyết áp kéo dài, bệnh tiểu đường, béo phì và tuổi tác. Đây là một thách thức trong chẩn đoán và điều trị do các triệu chứng có thể không rõ ràng như suy tim tâm thu.

Suy tim phải

Suy tim phải xảy ra khi tâm thất phải không thể bơm máu hiệu quả đến phổi. Điều này dẫn đến ứ đọng máu ở các tĩnh mạch ngoại biên, gây phù chân, phù bụng (cổ trướng) và gan to. Nguyên nhân phổ biến của suy tim phải là suy tim trái, do áp lực từ phổi tăng lên và gây quá tải cho tim phải. Các bệnh lý phổi mạn tính như COPD (bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính) cũng có thể dẫn đến suy tim phải.

Suy tim trái

Suy tim trái là loại suy tim phổ biến nhất, xảy ra khi tâm thất trái không thể bơm máu hiệu quả đi khắp cơ thể. Điều này dẫn đến ứ đọng máu ở phổi, gây khó thở, ho khan và phù phổi. Hầu hết các trường hợp suy tim đều bắt đầu từ suy tim trái.

Các dấu hiệu nhận biết suy tim phổ biến

Việc nhận biết sớm các triệu chứng suy tim là rất quan trọng để có thể chẩn đoán và điều trị kịp thời, giúp cải thiện tiên lượng bệnh.

• Mệt mỏi: Cảm giác kiệt sức thường trực, ngay cả khi thực hiện những hoạt động đơn giản nhất. Nguyên nhân chính là do các mô cơ thể không nhận đủ oxy. Người bệnh có thể cảm thấy uể oải ngay cả sau giấc ngủ dài hoặc khi đi bộ vài bước.
• Khó thở: Bao gồm nhiều mức độ, từ khó thở khi gắng sức (ví dụ: khi leo cầu thang, đi bộ nhanh), khó thở khi nằm xuống (còn gọi là khó thở khi nằm, buộc người bệnh phải kê gối cao hoặc ngồi dậy để thở), hoặc thậm chí là khó thở ngay cả khi cơ thể đang nghỉ ngơi, do dịch tích tụ trong phổi.
• Phù nề: Biểu hiện sưng phù ở chân, mắt cá chân và bụng do sự tích tụ của dịch lỏng trong các mô. Bạn có thể nhận thấy dấu hiệu này khi ấn ngón tay vào vùng da bị phù và thấy vết lõm còn lại. Phù cũng có thể xảy ra ở bàn tay hoặc mặt.
• Tăng cân đột ngột: Do sự tích tụ dịch trong cơ thể, không phải do tăng mỡ. Người bệnh có thể tăng vài kilogam trong vài ngày hoặc vài tuần.
• Ho khan kéo dài: Ho khan, đặc biệt là vào ban đêm, hoặc ho ra đờm có lẫn máu, do dịch tích tụ trong phổi.
• Đánh trống ngực và nhịp tim nhanh bất thường: Tim có thể đập nhanh hơn hoặc không đều để cố gắng bù đắp cho khả năng bơm máu kém hiệu quả.
• Buồn nôn và chán ăn: Do ứ máu ở đường tiêu hóa và gan, gây cảm giác đầy bụng, khó tiêu.
• Giảm khả năng vận động: Người bệnh cảm thấy yếu sức và khó thực hiện các hoạt động thể chất hàng ngày.
• Lú lẫn, mất phương hướng: Trong những trường hợp suy tim nặng, thiếu oxy lên não có thể gây ra các triệu chứng về thần kinh.

Nếu bạn hoặc người thân có bất kỳ triệu chứng nào kể trên, đặc biệt là hai hoặc nhiều triệu chứng cùng lúc, hãy tìm đến bác sĩ để được thăm khám và chẩn đoán.

Nguyên nhân gây suy tim

Suy tim thường là hậu quả của các bệnh lý tim mạch khác hoặc các tình trạng sức khỏe mạn tính. Các nguyên nhân phổ biến bao gồm:

• Bệnh mạch vành: Là nguyên nhân hàng đầu gây suy tim. Khi các động mạch vành bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn do mảng xơ vữa, tim không nhận đủ máu và oxy, dẫn đến tổn thương cơ tim (nhồi máu cơ tim) và suy yếu khả năng bơm máu.
• Tăng huyết áp: Huyết áp cao không được kiểm soát trong thời gian dài làm tăng gánh nặng cho tim. Tim phải làm việc vất vả hơn để bơm máu chống lại áp lực cao, lâu dần dẫn đến phì đại cơ tim và suy yếu.
• Bệnh van tim: Các vấn đề về van tim (hẹp hoặc hở van) làm thay đổi dòng chảy của máu qua tim, buộc tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu, dẫn đến suy yếu cơ tim.
• Bệnh cơ tim: Là một nhóm các bệnh ảnh hưởng trực tiếp đến cơ tim, làm cho cơ tim bị giãn, dày lên hoặc cứng lại, ảnh hưởng đến khả năng bơm máu. Nguyên nhân có thể do di truyền, nhiễm trùng, lạm dụng rượu, hoặc không rõ nguyên nhân.
• Rối loạn nhịp tim: Nhịp tim quá nhanh, quá chậm hoặc không đều trong thời gian dài có thể làm suy yếu cơ tim.
• Bệnh tiểu đường: Bệnh tiểu đường không được kiểm soát tốt có thể làm tổn thương các mạch máu và thần kinh, bao gồm cả những mạch máu và thần kinh liên quan đến tim, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và suy tim.
• Bệnh tuyến giáp: Cả cường giáp (tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone) và suy giáp (tuyến giáp sản xuất quá ít hormone) đều có thể ảnh hưởng đến chức năng tim.
• Béo phì: Tăng cân quá mức đặt thêm gánh nặng cho tim, làm tăng nguy cơ mắc tăng huyết áp, tiểu đường và bệnh mạch vành.
• Sử dụng rượu và ma túy: Lạm dụng rượu mạn tính hoặc sử dụng một số loại ma túy có thể gây tổn thương trực tiếp cho cơ tim.
• Một số loại thuốc: Một số hóa trị liệu hoặc thuốc điều trị ung thư có thể gây tổn thương tim.

Chẩn đoán và điều trị suy tim

Việc chẩn đoán suy tim bao gồm thăm khám lâm sàng, hỏi bệnh sử, và thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng.

Chẩn đoán

• Thăm khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ tìm các dấu hiệu như phù, tiếng tim bất thường, tiếng ran ở phổi.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra nồng độ natriuretic peptide (BNP hoặc NT-proBNP), một chất được giải phóng khi tim căng thẳng. Nồng độ cao có thể gợi ý suy tim.
• Điện tâm đồ (ECG): Ghi lại hoạt động điện của tim, giúp phát hiện các rối loạn nhịp tim hoặc dấu hiệu nhồi máu cơ tim cũ.
• Siêu âm tim (Echocardiogram): Đây là xét nghiệm quan trọng nhất để chẩn đoán suy tim. Siêu âm tim cung cấp hình ảnh chi tiết về cấu trúc và chức năng của tim, bao gồm kích thước các buồng tim, độ dày thành tim, chức năng van tim và phân suất tống máu (EF).
• Chụp X-quang ngực: Giúp phát hiện tình trạng ứ dịch trong phổi hoặc tim to.
• Chụp cộng hưởng từ tim (MRI tim) hoặc chụp cắt lớp vi tính tim (CT tim): Cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về tim khi cần thiết.

Điều trị

Mục tiêu điều trị suy tim là kiểm soát triệu chứng, làm chậm tiến triển của bệnh, cải thiện chất lượng cuộc sống và kéo dài tuổi thọ. Phác đồ điều trị thường kết hợp nhiều phương pháp:

• Thay đổi lối sống:
• Chế độ ăn ít muối: Giúp giảm giữ nước và phù nề.
• Hạn chế chất lỏng: Kiểm soát lượng nước uống vào để tránh quá tải cho tim.
• Tập thể dục đều đặn: Theo chỉ dẫn của bác sĩ, giúp cải thiện chức năng tim và sức bền.
• Bỏ thuốc lá và hạn chế rượu bia: Loại bỏ các yếu tố gây hại cho tim.
• Kiểm soát cân nặng: Giảm gánh nặng cho tim.
• Sử dụng thuốc:
• Thuốc lợi tiểu: Giúp cơ thể loại bỏ lượng dịch thừa, giảm phù và khó thở.
• Thuốc ức chế men chuyển (ACEI) hoặc thuốc ức chế thụ thể angiotensin (ARB): Giãn mạch máu, giảm gánh nặng cho tim.
• Thuốc chẹn beta: Làm chậm nhịp tim, giảm huyết áp và bảo vệ tim.
• Thuốc đối kháng thụ thể mineralocorticoid (MRA): Giúp loại bỏ natri và nước thừa, bảo vệ tim.
• Thuốc ức chế SGLT2 (ví dụ: Dapagliflozin, Empagliflozin): Ban đầu dùng cho bệnh tiểu đường, nhưng đã được chứng minh hiệu quả trong điều trị suy tim, giúp cải thiện tiên lượng.
• Thuốc ARNI (Angiotensin Receptor-Neprilysin Inhibitor): Một loại thuốc mới hơn, hiệu quả trong việc cải thiện tiên lượng cho bệnh nhân suy tim có phân suất tống máu giảm.
• Thiết bị hỗ trợ tim:
• Máy tạo nhịp tim cấy ghép (CRT): Giúp đồng bộ hóa hoạt động của các buồng tim.
• Máy khử rung tim cấy ghép (ICD): Phát hiện và điều trị các rối loạn nhịp tim nguy hiểm.
• Phẫu thuật và thủ thuật khác:
• Phẫu thuật bắc cầu mạch vành: Để cải thiện lưu lượng máu đến tim.
• Phẫu thuật sửa hoặc thay van tim: Khắc phục các vấn đề về van tim.
• Ghép tim: Là lựa chọn cuối cùng cho các trường hợp suy tim giai đoạn cuối không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác.

Tầm quan trọng của việc phát hiện sớm và quản lý suy tim

Suy tim là một bệnh mạn tính có thể làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống của người bệnh. Nếu không được can thiệp điều trị kịp thời, suy tim có thể dẫn đến hàng loạt biến chứng nghiêm trọng như suy thận, tổn thương gan, rối loạn nhịp tim nguy hiểm, đột tử và thậm chí là tử vong.

Việc chẩn đoán sớm và áp dụng phác đồ điều trị phù hợp không chỉ giúp làm chậm quá trình tiến triển của bệnh mà còn góp phần cải thiện đáng kể các triệu chứng, từ đó kéo dài tuổi thọ cho bệnh nhân. Tại Việt Nam, nhiều bệnh viện lớn như Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Tim Hà Nội, Bệnh viện Chợ Rẫy, Viện Tim TP.HCM đều có các chuyên khoa tim mạch với đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm và trang thiết bị hiện đại để chẩn đoán và điều trị suy tim. Chi phí điều trị suy tim có thể dao động từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng mỗi tháng tùy thuộc vào giai đoạn bệnh và phác đồ điều trị, chưa kể chi phí phẫu thuật hoặc cấy ghép thiết bị.

Ngoài ra, việc giáo dục bệnh nhân và gia đình về bệnh suy tim, tầm quan trọng của việc tuân thủ điều trị và thay đổi lối sống cũng là yếu tố then chốt giúp quản lý bệnh hiệu quả.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.