Suy hô hấp là gì? Dấu hiệu và nguyên nhân phổ biến

Suy hô hấp là một tình trạng y tế cấp tính và nghiêm trọng, xảy ra khi hệ thống hô hấp không thể thực hiện đầy đủ chức năng trao đổi khí cần thiết cho cơ thể. Cụ thể, phổi không cung cấp đủ oxy vào máu và/hoặc không loại bỏ hiệu quả carbon dioxide ra khỏi máu. Điều này dẫn đến sự mất cân bằng khí máu, gây ra tình trạng thiếu oxy máu (hypoxemia) và/hoặc tăng carbon dioxide máu (hypercapnia). Nếu không được cấp cứu và điều trị kịp thời, suy hô hấp có thể gây tổn thương vĩnh viễn cho các cơ quan quan trọng như não, tim, thận và có thể đe dọa tính mạng.

Dấu hiệu nhận biết suy hô hấp

Các dấu hiệu của suy hô hấp có thể xuất hiện đột ngột và tiến triển nhanh chóng, đòi hỏi sự chú ý y tế khẩn cấp. Việc nhận biết sớm các triệu chứng này là yếu tố then chốt để cứu sống người bệnh.

Thay đổi hô hấp

• Khó thở: Đây là dấu hiệu nổi bật nhất. Người bệnh cảm thấy hụt hơi, không thể hít thở sâu, thở nông hoặc thở hổn hển. Ở trẻ em, có thể quan sát thấy rút lõm lồng ngực.
• Thở nhanh hoặc thở chậm bất thường: Tần số thở có thể tăng lên đáng kể, vượt quá 30 lần/phút ở người lớn. Ngược lại, trong một số trường hợp suy hô hấp nặng do suy nhược trung tâm hô hấp, tần số thở có thể giảm xuống rất thấp, thậm chí dưới 10 lần/phút, đây là dấu hiệu cực kỳ nguy hiểm.
• Sử dụng cơ hô hấp phụ: Để bù đắp cho sự thiếu hụt oxy, cơ thể sẽ huy động các cơ hô hấp phụ như cơ liên sườn, cơ ức đòn chũm, cơ hoành. Quan sát thấy cánh mũi phập phồng, hõm ức lõm vào khi hít vào, hoặc các cơ cổ nổi rõ khi thở.

Dấu hiệu thiếu oxy toàn thân

• Tím tái: Da và niêm mạc chuyển sang màu xanh tím, đặc biệt dễ thấy ở môi, đầu ngón tay, móng tay, dái tai. Đây là dấu hiệu của tình trạng thiếu oxy nghiêm trọng, khi lượng hemoglobin không bão hòa oxy trong máu tăng cao.
• Nhịp tim nhanh và tăng huyết áp: Tim phải làm việc cật lực hơn để cố gắng bơm máu giàu oxy đến các cơ quan, dẫn đến nhịp tim nhanh (trên 100 lần/phút) và có thể tăng huyết áp ban đầu. Tuy nhiên, nếu suy hô hấp kéo dài và nặng hơn, nhịp tim và huyết áp có thể giảm đột ngột, báo hiệu tình trạng sốc.
• Vã mồ hôi: Cơ thể phản ứng với tình trạng căng thẳng và thiếu oxy bằng cách tăng tiết mồ hôi. Người bệnh có thể vã mồ hôi lạnh toàn thân.

Thay đổi thần kinh và ý thức

• Thay đổi trạng thái ý thức: Do não bộ thiếu oxy, người bệnh có thể biểu hiện lú lẫn, mất phương hướng, giảm khả năng tập trung, buồn ngủ bất thường hoặc kích động. Trong trường hợp nặng, có thể dẫn đến hôn mê.
• Đau đầu: Đặc biệt là đau đầu vào buổi sáng, có thể là dấu hiệu của tăng carbon dioxide máu mạn tính.
• Rối loạn giấc ngủ: Khó ngủ, ác mộng hoặc ngưng thở khi ngủ cũng có thể liên quan đến các vấn đề hô hấp mạn tính dẫn đến suy hô hấp.

Các nguyên nhân phổ biến dẫn đến suy hô hấp

Suy hô hấp có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng phổi, đường thở, hệ thống kiểm soát hô hấp hoặc cơ hô hấp.

Bệnh lý tại phổi

• Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD): Các bệnh như viêm phế quản mạn tính và khí phế thũng, phổ biến ở những người hút thuốc lá lâu năm, làm hẹp đường thở và phá hủy phế nang, cản trở trao đổi khí. Theo thống kê tại Việt Nam, tỷ lệ mắc COPD ở người trên 40 tuổi có thể lên đến 5-7%, là nguyên nhân hàng đầu gây suy hô hấp mạn.
• Hen phế quản nặng: Các cơn hen cấp nặng gây co thắt phế quản lan tỏa, khiến đường thở bị tắc nghẽn nghiêm trọng, dẫn đến suy hô hấp.
• Viêm phổi: Nhiễm trùng phổi do vi khuẩn, virus hoặc nấm gây tổn thương mô phổi, làm giảm khả năng hấp thụ oxy. Ví dụ, dịch COVID-19 đã cho thấy viêm phổi nặng là nguyên nhân chính gây suy hô hấp cấp ở nhiều bệnh nhân.
• Hội chứng suy hô hấp cấp tính (ARDS): Một tình trạng viêm phổi cấp tính nghiêm trọng do nhiều nguyên nhân (nhiễm trùng huyết, chấn thương nặng), dẫn đến tổn thương lan tỏa các phế nang, gây phù phổi và suy hô hấp nặng.
• Phù phổi cấp: Do suy tim trái không bơm đủ máu, gây ứ đọng dịch trong phổi, làm giảm khả năng trao đổi khí.
• Xẹp phổi: Một phần hoặc toàn bộ phổi bị xẹp, không thể tham gia vào quá trình hô hấp.
• Thuyên tắc phổi: Cục máu đông di chuyển đến động mạch phổi, gây tắc nghẽn lưu lượng máu đến phổi, làm suy giảm nghiêm trọng chức năng trao đổi khí.

Tổn thương hệ thần kinh và cơ xương

• Tổn thương hệ thần kinh trung ương: Các bệnh lý ảnh hưởng đến trung tâm hô hấp ở não bộ như đột quỵ, chấn thương sọ não, u não, viêm não, hoặc dùng thuốc an thần quá liều có thể làm suy giảm hoặc ngừng hoàn toàn hoạt động hô hấp.
• Bệnh lý thần kinh cơ: Các bệnh như nhược cơ, hội chứng Guillain-Barré, bại liệt, hoặc các tình trạng ngộ độc (ví dụ, ngộ độc botulinum) làm yếu hoặc liệt các cơ hô hấp (cơ hoành, cơ liên sườn), khiến người bệnh không thể hít thở hiệu quả.
• Chấn thương thành ngực: Gãy nhiều xương sườn (mảng sườn di động), tràn khí màng phổi, tràn máu màng phổi do chấn thương có thể làm mất ổn định lồng ngực, gây đau dữ dội và cản trở cử động hô hấp.

Tắc nghẽn đường hô hấp trên

• Dị vật đường thở: Đặc biệt phổ biến ở trẻ nhỏ, do nuốt phải các vật nhỏ như hạt lạc, đồ chơi. Dị vật gây tắc nghẽn đột ngột đường thở, dẫn đến suy hô hấp cấp tính.
• Phù nề thanh quản: Do phản ứng dị ứng nặng (sốc phản vệ), nhiễm trùng (viêm thanh quản) hoặc chấn thương, gây sưng phù vùng thanh quản và tắc nghẽn đường thở.
• Khối u hoặc áp xe: Khối u ở vùng cổ, họng hoặc áp xe cạnh họng có thể chèn ép đường thở, gây hẹp và cản trở luồng khí.

Khi nào cần tìm kiếm sự hỗ trợ y tế?

Suy hô hấp là một tình huống cấp cứu y tế. Nếu bạn hoặc người thân có bất kỳ dấu hiệu nào của suy hô hấp, đặc biệt là khó thở trầm trọng, tím tái môi hoặc đầu ngón tay, lú lẫn hoặc mất ý thức, cần ngay lập tức gọi cấp cứu 115 hoặc đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất. Tại các bệnh viện lớn ở Việt Nam như Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội), Bệnh viện Chợ Rẫy (TP.HCM), Bệnh viện Trung ương Huế, các khoa Hồi sức tích cực luôn sẵn sàng tiếp nhận và điều trị các trường hợp suy hô hấp.

Việc chẩn đoán sớm và can thiệp kịp thời bằng các biện pháp như thở oxy, thở máy, hoặc điều trị nguyên nhân nền là yếu tố sống còn để giảm thiểu biến chứng và cứu sống người bệnh.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.