Corticoid là gì? Tác dụng, tác hại và cách dùng an toàn

Corticoid (hay còn gọi là glucocorticoid) là nhóm dược phẩm có khả năng kháng viêm mạnh mẽ, được tổng hợp dựa trên hoạt động của hormone cortisol tự nhiên trong cơ thể. Loại thuốc này có khả năng giảm viêm, sưng tấy, ngứa ngáy và đồng thời ức chế hệ miễn dịch. Corticoid được áp dụng rộng rãi để điều trị nhiều tình trạng bệnh lý như viêm khớp, hen suyễn, các phản ứng dị ứng, các bệnh về da liễu (ví dụ: chàm, vảy nến), và các bệnh tự miễn điển hình như lupus ban đỏ. Thuốc tồn tại dưới nhiều dạng bào chế đa dạng, bao gồm dạng uống, tiêm, hít, xịt mũi, hoặc kem bôi ngoài da. Việc sử dụng corticoid buộc phải tuân thủ chỉ định của bác sĩ chuyên khoa, bởi lẽ lạm dụng hoặc sử dụng kéo dài có thể dẫn đến nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng.

Tác dụng chính của Corticoid

Corticoid là một loại thuốc có dược tính mạnh, mang lại nhiều tác dụng điều trị quan trọng trong y học:

• Kháng viêm mạnh mẽ: Giúp giảm đáng kể tình trạng đỏ, sưng, đau và ngứa ở vùng bị ảnh hưởng. Đây là tác dụng nổi bật giúp kiểm soát các bệnh viêm mạn tính và cấp tính.
• Ức chế phản ứng miễn dịch: Hỗ trợ kiểm soát hiệu quả các bệnh lý tự miễn, nơi hệ miễn dịch tấn công nhầm vào các tế bào khỏe mạnh của cơ thể (ví dụ: lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp). Thuốc cũng được dùng để phòng ngừa nguy cơ thải ghép sau phẫu thuật cấy ghép nội tạng.
• Chống dị ứng: Góp phần làm dịu và giảm bớt các triệu chứng khó chịu do phản ứng dị ứng gây ra, từ dị ứng nhẹ như nổi mề đay đến các phản ứng nặng như sốc phản vệ.

Các dạng bào chế và phương pháp sử dụng

Corticoid được bào chế dưới nhiều dạng khác nhau để phù hợp với từng loại bệnh và vị trí điều trị:

• Dạng uống (viên nén, siro): Thường được chỉ định để điều trị các bệnh viêm mạn tính, chẳng hạn như viêm khớp dạng thấp, hoặc các bệnh cần tác dụng toàn thân. Ví dụ, Prednisone 5mg là một loại viên nén phổ biến được kê đơn rộng rãi tại Việt Nam.
• Dạng tiêm: Bao gồm tiêm trực tiếp vào khớp (ví dụ: tiêm vào khớp gối để giảm viêm khớp), vào cơ (ví dụ: tiêm bắp để giảm phản ứng dị ứng cấp tính) hoặc đường tĩnh mạch (dùng trong trường hợp cấp cứu hoặc bệnh nặng cần tác dụng nhanh).
• Dạng hít, xịt mũi, khí dung: Phù hợp cho việc điều trị các bệnh lý đường hô hấp như hen suyễn, viêm mũi dị ứng theo mùa. Các sản phẩm như Fluticasone Propionate (dạng hít) hoặc Budesonide (dạng khí dung) được dùng nhiều tại các bệnh viện và phòng khám hô hấp ở TP.HCM và Hà Nội.
• Dạng bôi ngoài da (kem, thuốc mỡ, gel): Được sử dụng để xử lý các vấn đề viêm da như chàm, vảy nến, viêm da tiếp xúc. Hydrocortisone hoặc Betamethasone là các hoạt chất thường gặp trong các loại kem bôi da. Người dân có thể tìm mua tại các nhà thuốc lớn như Pharmacity hay Long Châu.
• Dạng nhỏ mắt: Giúp giảm sưng và viêm sau các thủ thuật phẫu thuật mắt hoặc trong các bệnh viêm nhiễm ở mắt.

Chỉ định điều trị phổ biến

Corticoid được sử dụng rộng rãi trong nhiều chuyên khoa khác nhau:

• Các bệnh lý viêm khớp và các tình trạng bệnh tự miễn dịch: Viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ hệ thống, viêm mạch máu, viêm cột sống dính khớp.
• Hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD): Giúp kiểm soát viêm đường hô hấp và giảm các cơn khó thở. Theo thống kê của Bộ Y tế, tỷ lệ mắc hen suyễn ở Việt Nam ước tính khoảng 5-10% dân số, và corticoid dạng hít đóng vai trò quan trọng trong điều trị duy trì.
• Các bệnh lý da liễu: Chàm (eczema), vảy nến, viêm da tiếp xúc, viêm da cơ địa.
• Các phản ứng dị ứng cấp và mạn tính: Viêm mũi dị ứng, nổi mề đay, sốc phản vệ.
• Các bệnh về mắt: Viêm kết mạc, viêm màng bồ đào.
• Bệnh lý đường tiêu hóa: Viêm loét đại tràng, bệnh Crohn.
• Dùng trong cấy ghép nội tạng: Để ngăn chặn phản ứng thải ghép.

Lưu ý quan trọng khi dùng Corticoid

Corticoid là con dao hai lưỡi, mang lại hiệu quả cao nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu không được sử dụng đúng cách.

• Sử dụng nghiêm ngặt theo chỉ định y tế: Corticoid là một loại thuốc có dược lực mạnh; do đó, chỉ nên dùng khi có sự chỉ dẫn và theo dõi sát sao từ bác sĩ. Tuyệt đối không tự ý mua hoặc sử dụng. Tại Việt Nam, việc tự ý mua các loại kem bôi có chứa corticoid tại các chợ thuốc hoặc cửa hàng mỹ phẩm không rõ nguồn gốc đã gây ra nhiều trường hợp biến chứng da liễu nghiêm trọng.
• Tránh ngưng thuốc đột ngột: Đặc biệt đối với dạng uống, việc dừng thuốc một cách đột ngột có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm cho cơ thể, như suy tuyến thượng thận cấp, mệt mỏi, đau cơ, tụt huyết áp. Quá trình giảm liều phải từ từ theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Thận trọng với tác dụng phụ: Việc sử dụng corticoid với liều lượng cao hoặc trong thời gian dài có thể dẫn đến nhiều tác dụng phụ không mong muốn. Các tác dụng phụ phổ biến bao gồm:
• Loãng xương: Đặc biệt ở người lớn tuổi, làm tăng nguy cơ gãy xương.
• Tăng huyết áp, đái tháo đường: Do ảnh hưởng đến chuyển hóa đường và muối nước.
• Loét dạ dày, tá tràng: Tăng nguy cơ xuất huyết tiêu hóa.
• Teo da, rạn da, mỏng da, chậm lành vết thương: Thường gặp khi dùng corticoid dạng bôi hoặc tiêm tại chỗ.
• Tăng nguy cơ nhiễm trùng: Do ức chế hệ miễn dịch, làm cơ thể dễ bị tấn công bởi vi khuẩn, virus, nấm.
• Hội chứng Cushing: Mặt tròn (mặt trăng rằm), béo phì trung tâm, rạn da màu tím.
• Rối loạn tâm thần: Mất ngủ, thay đổi tâm trạng, trầm cảm.
• Nhận biết dấu hiệu nhiễm corticoid (đối với da): Các biểu hiện thường gặp trên da bao gồm da khô, bong tróc, ngứa rát, xuất hiện mụn trứng cá, teo da, rạn da và tăng sắc tố da hoặc giảm sắc tố da. Khi phát hiện các dấu hiệu này, cần tham khảo ý kiến bác sĩ da liễu ngay lập tức. Nhiều sản phẩm “kem trộn” không rõ nguồn gốc trên thị trường Việt Nam chứa corticoid liều cao, gây tổn thương da nặng nề và khó phục hồi cho người sử dụng.

Corticoid là một loại thuốc cứu cánh trong nhiều trường hợp bệnh lý nghiêm trọng, nhưng việc sử dụng chúng đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc và tuân thủ chặt chẽ chỉ định của chuyên gia y tế. Việc tự ý sử dụng hoặc lạm dụng có thể dẫn đến những hậu quả khôn lường cho sức khỏe.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.