Adrenaline là gì? Vai trò & Ứng dụng trong y tế

Adrenaline, hay còn gọi là epinephrine, là một loại hormone và chất dẫn truyền thần kinh mạnh mẽ được sản xuất tự nhiên trong cơ thể. Được tiết ra chủ yếu bởi tủy thượng thận, một phần của tuyến thượng thận nằm trên thận, adrenaline đóng vai trò trung tâm trong phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy” (fight-or-flight) của cơ thể. Đây là một cơ chế sinh tồn cổ xưa, giúp sinh vật đối phó nhanh chóng với các tình huống nguy hiểm, căng thẳng, sợ hãi, hoặc thậm chí là hưng phấn cao độ.

Khi cơ thể gặp phải một mối đe dọa hoặc một kích thích mạnh, hệ thần kinh giao cảm sẽ được kích hoạt, dẫn đến việc giải phóng adrenaline vào máu. Hormone này tác động lên nhiều cơ quan và hệ thống trong cơ thể gần như ngay lập tức, chuẩn bị cho cơ thể một phản ứng tức thì. Các tác động bao gồm tăng nhịp tim, đẩy mạnh lưu lượng máu đến các cơ quan quan trọng, nâng cao lượng đường trong máu để cung cấp năng lượng dồi dào, và làm giãn đường thở để tối ưu hóa lượng oxy nạp vào. Tất cả những thay đổi sinh lý này đều nhằm mục đích tăng cường khả năng phản ứng, sức mạnh và sự tỉnh táo của cơ thể trước tình huống khẩn cấp.

Vai trò thiết yếu của Adrenaline đối với cơ thể

Adrenaline không chỉ là một hormone phản ứng với nguy hiểm; nó còn tham gia vào nhiều chức năng sinh lý quan trọng khác, đảm bảo cơ thể hoạt động hiệu quả trong các tình huống đòi hỏi sự tập trung và năng lượng cao.

Phản ứng sinh lý cấp tính

Adrenaline kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, chuẩn bị cơ thể cho hành động ngay lập tức. Cụ thể, hormone này làm tăng nhịp tim và huyết áp, giúp máu được bơm nhanh và mạnh hơn đến các cơ quan. Đồng thời, nó cũng thúc đẩy quá trình chuyển hóa glycogen thành glucose trong gan, làm tăng nồng độ đường trong máu, cung cấp nguồn năng lượng dồi dào cho cơ bắp và não bộ. Ví dụ, khi bạn bất ngờ gặp một chướng ngại vật trên đường khi lái xe, adrenaline sẽ giúp bạn phản ứng nhanh chóng để tránh va chạm.

Mở rộng đường thở

Một trong những tác dụng quan trọng của adrenaline là gây giãn phế quản và các đường dẫn khí trong phổi. Điều này làm tăng khả năng trao đổi oxy, giúp cơ thể hấp thụ nhiều oxy hơn trong mỗi hơi thở. Lượng oxy tăng cường này đặc biệt cần thiết cho cơ bắp đang hoạt động mạnh và não bộ, giúp duy trì sự tỉnh táo và khả năng ra quyết định trong các tình huống cần phản ứng nhanh. Đây là lý do tại sao adrenaline được sử dụng trong điều trị các cơn hen phế quản cấp tính.

Phân bổ máu đến cơ bắp

Trong tình huống khẩn cấp, cơ thể cần tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng và tài nguyên. Adrenaline giúp điều hướng lưu lượng máu ưu tiên đến các nhóm cơ chính, chẳng hạn như cơ bắp ở tay và chân. Điều này đảm bảo rằng các cơ bắp này nhận đủ oxy và dinh dưỡng để hoạt động với hiệu suất cao nhất, tăng cường sức mạnh và khả năng vận động, phục vụ cho việc chạy trốn hoặc chống trả. Đồng thời, lưu lượng máu đến các cơ quan ít cần thiết hơn trong tình huống cấp bách như hệ tiêu hóa sẽ giảm đi.

Điều hòa chức năng cơ quan

Adrenaline có khả năng tạm thời ức chế các chức năng không thiết yếu trong tình huống khẩn cấp. Ví dụ, nó làm giảm nhu động ruột và hoạt động của hệ tiêu hóa. Việc này giúp cơ thể tập trung toàn bộ năng lượng và tài nguyên vào các phản ứng sống còn, đảm bảo rằng mọi nguồn lực đều được dành cho việc đối phó với mối đe dọa ngay lập tức. Khi nguy hiểm qua đi, các chức năng này sẽ dần trở lại bình thường.

Ứng dụng quan trọng của Adrenaline trong y tế

Ngoài vai trò nội sinh, adrenaline còn được tổng hợp dưới dạng thuốc và có nhiều ứng dụng quan trọng trong y học cấp cứu. Tại Việt Nam, adrenaline là một loại thuốc thiết yếu có mặt tại hầu hết các bệnh viện và cơ sở y tế.

Sốc phản vệ

Đây là một trong những ứng dụng quan trọng nhất của adrenaline. Sốc phản vệ là một phản ứng dị ứng nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng, gây ra bởi các tác nhân như thuốc (ví dụ, kháng sinh penicilin), thức ăn (hải sản, lạc), hoặc vết côn trùng đốt. Adrenaline tiêm bắp có tác dụng nhanh chóng làm co mạch, tăng huyết áp, giãn phế quản và giảm phù nề đường thở, cứu sống bệnh nhân. Một số bệnh nhân có tiền sử sốc phản vệ được bác sĩ kê đơn bút tiêm tự động adrenaline (ví dụ như EpiPen, dù chưa phổ biến rộng rãi tại thị trường Việt Nam nhưng nguyên lý tương tự) để sử dụng trong trường hợp khẩn cấp trước khi đến bệnh viện.

Ngừng tim và hồi sức tim phổi (CPR)

Adrenaline là một loại thuốc quan trọng trong phác đồ hồi sức tim phổi (CPR). Nó được sử dụng để kích thích tim co bóp, tăng cường lưu lượng máu đến tim và não. Trong các trường hợp ngừng tim ngoài bệnh viện, việc sử dụng adrenaline sớm kết hợp với ép tim ngoài lồng ngực và sốc điện (nếu có chỉ định) có thể tăng đáng kể cơ hội sống sót cho bệnh nhân. Các xe cấp cứu 115 tại Việt Nam luôn được trang bị adrenaline để xử lý các trường hợp này.

Cơn hen phế quản ác tính

Đối với những trường hợp hen phế quản nặng, không đáp ứng với các thuốc giãn phế quản thông thường, adrenaline có thể được sử dụng để làm giãn đường thở nhanh chóng, giúp bệnh nhân dễ thở hơn. Tác dụng giãn phế quản của adrenaline đã được chứng minh hiệu quả trong việc cấp cứu các cơn hen kịch phát.

Hỗ trợ cầm máu cục bộ

Trong một số thủ thuật y tế hoặc phẫu thuật nhỏ, adrenaline có thể được pha loãng và tiêm tại chỗ hoặc nhỏ lên vùng chảy máu để gây co mạch, giúp giảm chảy máu. Điều này đặc biệt hữu ích trong các thủ thuật nha khoa hoặc các phẫu thuật nhỏ trên da, nơi việc kiểm soát chảy máu là cần thiết để đảm bảo tầm nhìn cho bác sĩ và giảm thiểu mất máu cho bệnh nhân.

Sự khác biệt giữa Adrenaline nội sinh và nhân tạo

Mặc dù có cùng tên gọi và cơ chế tác dụng, adrenaline nội sinh và adrenaline nhân tạo có những điểm khác biệt quan trọng về nguồn gốc và mục đích sử dụng.

Adrenaline nội sinh

Đây là hormone được cơ thể tự sản xuất một cách tự nhiên. Quá trình tổng hợp và giải phóng adrenaline nội sinh chủ yếu diễn ra tại tủy thượng thận, một tuyến nội tiết nằm phía trên mỗi quả thận. Ngoài ra, một lượng nhỏ adrenaline cũng có thể được tổng hợp bởi một số tế bào thần kinh chuyên biệt trong hệ thần kinh trung ương. Adrenaline nội sinh được giải phóng theo nhu cầu của cơ thể, phản ứng với các kích thích từ môi trường bên trong hoặc bên ngoài, giúp duy trì cân bằng nội môi và chuẩn bị cho các phản ứng sinh lý cần thiết.

Adrenaline nhân tạo

Adrenaline nhân tạo là một loại dược phẩm được tổng hợp trong phòng thí nghiệm. Về mặt hóa học, nó có cấu trúc và tác dụng sinh học tương tự như hormone tự nhiên. Tuy nhiên, adrenaline nhân tạo được sản xuất với mục đích chuyên biệt trong lĩnh vực y học để điều trị các tình trạng cấp tính và khẩn cấp. Nó được bào chế dưới nhiều dạng khác nhau (ví dụ: dung dịch tiêm, dung dịch khí dung) để phù hợp với từng chỉ định điều trị cụ thể, với liều lượng và cách dùng được kiểm soát chặt chẽ bởi các chuyên gia y tế. Tại các nhà thuốc lớn ở Thành phố Hồ Chí Minh hay Hà Nội, adrenaline tiêm là một loại thuốc kê đơn bắt buộc và chỉ được sử dụng dưới sự giám sát của bác sĩ.

Adrenaline là một hormone và thuốc quan trọng, đóng vai trò sống còn trong cả sinh lý học cơ thể và y học cấp cứu. Việc hiểu rõ về adrenaline giúp chúng ta nhận thức được tầm quan trọng của nó đối với sức khỏe và khả năng phản ứng của cơ thể trước các tình huống khẩn cấp.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.