Metformin: Công dụng, cơ chế và lưu ý sử dụng

Metformin là một loại thuốc kê đơn thuộc nhóm biguanide, được áp dụng rộng rãi trong việc kiểm soát đái tháo đường type 2. Hoạt chất này giúp giảm đáng kể lượng đường trong máu thông qua nhiều cơ chế tác động. Ngoài ra, metformin còn góp phần cải thiện nồng độ lipid và có thể được chỉ định để điều trị hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS). Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc này tiềm ẩn một số tác dụng phụ và có những chống chỉ định cần lưu ý.

Cơ chế hoạt động của Metformin

Metformin hoạt động thông qua ba cơ chế chính để kiểm soát đường huyết:

Giảm sản xuất glucose ở gan

Metformin ức chế mạnh mẽ quá trình tân tạo glucose ở gan, qua đó hạn chế lượng đường đưa vào máu. Gan là cơ quan chính sản xuất glucose cho cơ thể, đặc biệt là vào ban đêm hoặc giữa các bữa ăn. Bằng cách giảm hoạt động này, metformin giúp duy trì mức đường huyết ổn định.

Tăng độ nhạy insulin

Thuốc thúc đẩy phản ứng của cơ thể đối với insulin. Insulin là hormone giúp các tế bào hấp thu glucose từ máu. Ở những người mắc đái tháo đường type 2, các tế bào thường trở nên kém nhạy cảm với insulin, dẫn đến đường huyết cao. Metformin giúp các tế bào, đặc biệt là tế bào cơ và mỡ, hấp thu glucose một cách hiệu quả hơn, cải thiện việc sử dụng glucose của cơ thể.

Giảm hấp thu glucose ở ruột

Metformin làm giảm lượng đường được hấp thu từ các bữa ăn tại đường ruột. Điều này góp phần ổn định đường huyết sau ăn, tránh những đợt tăng đường huyết đột ngột.

Cải thiện chuyển hóa lipid

Hoạt chất này có tác động tích cực đến quá trình chuyển hóa lipid, giúp hạ thấp cholesterol toàn phần, LDL-cholesterol (cholesterol xấu) và triglyceride. Điều này đặc biệt quan trọng đối với bệnh nhân đái tháo đường type 2, những người thường có nguy cơ cao mắc các bệnh tim mạch do rối loạn lipid máu.

Công dụng của Metformin

Điều trị đái tháo đường type 2

Đây là chỉ định chính yếu của metformin. Thuốc được sử dụng nhằm mục đích kiểm soát đường huyết một cách tối ưu cho người bệnh. Metformin thường là lựa chọn đầu tay cho bệnh nhân đái tháo đường type 2, đặc biệt là những người thừa cân hoặc béo phì. Thuốc có thể được dùng đơn trị liệu hoặc kết hợp với các loại thuốc điều trị đái tháo đường khác. Tại Việt Nam, nhiều bệnh viện lớn như Bệnh viện Nội tiết Trung ương hay Bệnh viện Chợ Rẫy thường xuyên kê đơn metformin cho bệnh nhân đái tháo đường.

Điều trị hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS)

Metformin cũng được sử dụng để hỗ trợ điều trị PCOS. Mặc dù chỉ định này có thể chưa được chấp thuận chính thức ở một số quốc gia, nhưng nhiều nghiên cứu đã chỉ ra hiệu quả của metformin trong việc cải thiện các triệu chứng của PCOS như kháng insulin, rối loạn kinh nguyệt và vô sinh. Ví dụ, tại các phòng khám phụ sản ở TP.HCM, metformin đôi khi được cân nhắc cho những bệnh nhân PCOS có kháng insulin.

Lưu ý khi sử dụng Metformin

Việc sử dụng metformin cần tuân thủ nghiêm ngặt các hướng dẫn để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Tuân thủ chỉ định của bác sĩ

Luôn áp dụng thuốc theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ hoặc chuyên viên y tế để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Không tự ý tăng, giảm liều hoặc ngưng thuốc mà không có sự đồng ý của bác sĩ.

Tác dụng phụ

Các tác dụng phụ thường xuyên xuất hiện bao gồm buồn nôn, tiêu chảy, đau bụng, và cảm giác vị kim loại trong miệng. Những triệu chứng này thường giảm dần theo thời gian khi cơ thể thích nghi với thuốc. Để giảm thiểu các tác dụng phụ đường tiêu hóa, bệnh nhân thường được khuyên bắt đầu với liều thấp và tăng dần. Một số ít trường hợp có thể gặp tác dụng phụ nghiêm trọng hơn như nhiễm toan lactic, mặc dù hiếm gặp nhưng rất nguy hiểm.

Tương tác thuốc

Cần hết sức thận trọng khi sử dụng chung metformin với các loại thuốc khác để tránh các phản ứng không mong muốn. Một số thuốc có thể tương tác với metformin bao gồm:

• Thuốc cản quang chứa iod: Có thể làm tăng nguy cơ nhiễm toan lactic. Bệnh nhân cần ngưng metformin trước khi thực hiện các xét nghiệm có sử dụng thuốc cản quang và chỉ dùng lại sau khi chức năng thận đã ổn định.
• Thuốc lợi tiểu thiazid, corticosteroid, thuốc tránh thai đường uống: Có thể làm tăng đường huyết, giảm hiệu quả của metformin.
• Rượu: Uống rượu khi đang dùng metformin có thể tăng nguy cơ nhiễm toan lactic.

Chống chỉ định

Thuốc không được phép sử dụng ở những người có tình trạng suy thận (độ thanh thải creatinine dưới 30 mL/phút/1.73m²), suy gan, suy tim mất bù, hoặc các bệnh lý cấp tính có khả năng gây suy giảm chức năng thận như sốc, nhiễm trùng nặng, mất nước cấp tính. Bệnh nhân có tiền sử nhiễm toan lactic cũng không nên dùng metformin.

Cách dùng

Nên uống thuốc cùng với bữa ăn để giảm thiểu kích ứng đường tiêu hóa. Đối với dạng viên giải phóng kéo dài, bắt buộc phải nuốt nguyên viên, tuyệt đối không được bẻ, nhai hoặc nghiền nhỏ để thuốc phát huy tác dụng tối đa trong khoảng 24 giờ. Ví dụ, nếu bạn dùng Glucophage XR, hãy nuốt viên thuốc nguyên vẹn sau bữa ăn tối.

Giá cả và tính sẵn có

Metformin là một loại thuốc phổ biến và có giá thành phải chăng tại Việt Nam. Một viên metformin 500mg thường có giá dao động từ 500 VND đến 2.000 VND tùy thuộc vào nhà sản xuất và dạng bào chế. Thuốc có sẵn tại hầu hết các nhà thuốc và bệnh viện trên toàn quốc.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào.