Insulin: Chức năng, vai trò tiểu đường, tác dụng phụ

Insulin là một hormone thiết yếu, được sản xuất bởi các tế bào beta chuyên biệt trong tuyến tụy. Hormone này đóng vai trò then chốt trong quá trình chuyển hóa glucose, hỗ trợ các tế bào hấp thụ đường từ máu để tạo ra năng lượng. Điều này góp phần làm giảm nồng độ đường huyết một cách hiệu quả. Sự thiếu hụt insulin hoặc tình trạng kháng insulin của cơ thể có thể dẫn đến bệnh tiểu đường, gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tổng thể.

Chức năng chính của Insulin

Insulin không chỉ là một hormone kiểm soát đường huyết mà còn tham gia vào nhiều quá trình chuyển hóa quan trọng khác trong cơ thể.

Kiểm soát đường huyết

Insulin là tác nhân duy nhất trong cơ thể có khả năng làm giảm lượng glucose trong máu. Hormone này thực hiện chức năng này bằng cách thúc đẩy quá trình hấp thu glucose vào các tế bào cơ, tế bào mỡ và tế bào gan. Khi đường glucose được các tế bào hấp thụ, nó sẽ được sử dụng làm năng lượng hoặc được dự trữ dưới dạng glycogen (trong gan và cơ) hoặc chất béo. Quá trình này góp phần duy trì mức đường huyết ổn định, ngăn ngừa tình trạng đường huyết tăng cao sau bữa ăn.

Chuyển hóa năng lượng toàn diện

Insulin hỗ trợ chuyển hóa carbohydrate, chất béo và protein. Đối với carbohydrate, insulin giúp chuyển đổi glucose thành năng lượng ATP, cung cấp nguồn năng lượng dồi dào cho mọi hoạt động sinh lý của cơ thể. Đối với chất béo, insulin thúc đẩy quá trình tổng hợp axit béo và triglyceride, đồng thời ức chế quá trình phân giải chất béo. Đối với protein, insulin tăng cường quá trình tổng hợp protein và giảm phân giải protein, giúp duy trì và phát triển khối lượng cơ bắp.

Điều hòa chuyển hóa tổng thể

Insulin điều tiết hoạt động của enzyme phosphorylase, làm chậm quá trình chuyển đổi glycogen thành glucose. Đồng thời, nó tăng cường hoạt tính của enzyme tổng hợp glycogen, tối ưu hóa việc dự trữ năng lượng. Điều này đặc biệt quan trọng để đảm bảo cơ thể có đủ năng lượng dự trữ cho những lúc cần thiết, ví dụ như giữa các bữa ăn hoặc khi hoạt động thể chất.

Vai trò của Insulin trong bệnh tiểu đường

Bệnh tiểu đường, hay còn gọi là đái tháo đường, là một bệnh lý mạn tính liên quan đến sự rối loạn chuyển hóa đường trong cơ thể, mà insulin đóng vai trò trung tâm.

Bệnh tiểu đường (đái tháo đường)

Tình trạng này phát sinh khi tuyến tụy không sản xuất đủ insulin (tiểu đường type 1) hoặc cơ thể không sử dụng insulin một cách hiệu quả (tiểu đường type 2), dẫn đến sự gia tăng đáng kể lượng đường trong máu.

• Tiểu đường type 1: Đây là một bệnh tự miễn, trong đó hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công và phá hủy các tế bào beta sản xuất insulin trong tuyến tụy. Người bệnh tiểu đường type 1 cần tiêm insulin hàng ngày để duy trì sự sống. Tại Việt Nam, số lượng người mắc tiểu đường type 1 tuy không nhiều bằng type 2 nhưng vẫn là một thách thức lớn trong công tác điều trị, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên.
• Tiểu đường type 2: Đây là dạng phổ biến nhất của bệnh tiểu đường, chiếm khoảng 90-95% tổng số ca mắc. Trong tiểu đường type 2, cơ thể vẫn sản xuất insulin nhưng không đủ hoặc các tế bào trở nên kháng lại tác dụng của insulin (kháng insulin). Điều này dẫn đến đường huyết tăng cao. Tỷ lệ người mắc tiểu đường type 2 tại Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng, ước tính có khoảng 5 triệu người mắc bệnh, trong đó nhiều người chưa được chẩn đoán.

Liệu pháp insulin

Các chuyên gia y tế có thể chỉ định tiêm insulin cho người bệnh tiểu đường, đặc biệt là khi bệnh nhân không đáp ứng với các loại thuốc uống khác. Ngoài ra, liệu pháp này cũng được áp dụng trong những trường hợp cụ thể như nhiễm trùng nặng, suy thận, hoặc đối với phụ nữ có thai mắc tiểu đường thai kỳ.

Việc tiêm insulin có thể thực hiện bằng bút tiêm insulin hoặc bơm insulin. Bút tiêm insulin là phương pháp phổ biến và tiện lợi, giúp người bệnh dễ dàng tự tiêm tại nhà. Bơm insulin là một thiết bị nhỏ gọn, liên tục cung cấp insulin vào cơ thể thông qua một ống thông nhỏ dưới da, giúp kiểm soát đường huyết ổn định hơn.

Tại Việt Nam, các loại insulin phổ biến được sử dụng bao gồm insulin tác dụng nhanh (ví dụ: Humalog, Novorapid), insulin tác dụng ngắn (ví dụ: Actrapid), insulin tác dụng trung gian (ví dụ: Humulin N, Insulatard) và insulin tác dụng kéo dài (ví dụ: Lantus, Levemir, Tresiba). Giá thành của insulin có thể dao động từ khoảng 150.000 VNĐ đến 500.000 VNĐ cho một lọ hoặc bút tiêm, tùy loại và nhà sản xuất. Trong quá trình điều trị, việc theo dõi chặt chẽ đường huyết và các biến chứng tiềm ẩn là vô cùng cần thiết.

Tác dụng phụ của insulin

Mặc dù insulin là liệu pháp cứu cánh cho nhiều người bệnh tiểu đường, nó cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ.

Hạ đường huyết

Đây là tác dụng phụ phổ biến nhất của insulin và có thể xảy ra đột ngột nếu tiêm quá liều, bỏ bữa, hoặc khi có hoạt động thể chất bất thường mà không điều chỉnh liều insulin hoặc lượng thức ăn. Hạ đường huyết là tình trạng đường huyết xuống dưới mức bình thường (thường dưới 3.9 mmol/L hoặc 70 mg/dL).

Triệu chứng hạ đường huyết

Các dấu hiệu cảnh báo hạ đường huyết bao gồm mệt mỏi, run rẩy, đổ mồ hôi lạnh, cảm giác đói cồn cào, lú lẫn, nhìn mờ, và nhịp tim nhanh. Trong những trường hợp nghiêm trọng, tình trạng này có thể dẫn đến bất tỉnh hoặc hôn mê, thậm chí đe dọa tính mạng nếu không được xử lý kịp thời.

Lưu ý quan trọng khi bị hạ đường huyết

Khi xuất hiện bất kỳ triệu chứng nào của hạ đường huyết, cần xử lý ngay lập tức. Người bệnh nên sử dụng các loại đường có khả năng phân hủy nhanh như kẹo, nước ngọt có đường (không phải loại dành cho người ăn kiêng), mật ong, hoặc mứt. Ví dụ, có thể uống 100-150ml nước đường hoặc ăn 3-4 viên kẹo glucose. Sau 15 phút, cần kiểm tra lại đường huyết. Nếu đường huyết vẫn thấp, lặp lại việc sử dụng đường. Trong trường hợp nặng hơn, người bệnh bất tỉnh, cần tìm kiếm sự can thiệp y tế kịp thời từ nhân viên chuyên nghiệp. Gia đình và người thân của bệnh nhân tiểu đường cần được trang bị kiến thức về cách xử lý khi bệnh nhân bị hạ đường huyết.

Ngoài hạ đường huyết, các tác dụng phụ ít gặp hơn của insulin có thể bao gồm tăng cân, phản ứng tại chỗ tiêm (sưng, đỏ, ngứa), hoặc hiếm khi là phản ứng dị ứng toàn thân.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ để được tư vấn và điều trị phù hợp.