Gia trưởng là gì? Phân biệt 2 nghĩa gốc và tiêu cực

Gia trưởng ban đầu được định nghĩa là người đứng đầu, người chủ gia đình, nhưng trong bối cảnh hiện đại, từ ngữ này đã chuyển hóa, thường mang hàm ý tiêu cực. Nó dùng để mô tả một cá nhân chuyên quyền, áp đặt ý chí của mình lên người khác, đồng thời hạn chế quyền tự do và không tôn trọng quyền tự chủ của họ. Hành vi gia trưởng biểu lộ thái độ bề trên, mong muốn kiểm soát và đưa ra các quyết định thay cho người khác, điều này thường dẫn đến những mối quan hệ căng thẳng và thiếu hòa thuận trong các mối quan hệ.

Phân biệt các nghĩa của từ “gia trưởng”

Để hiểu rõ hơn về gia trưởng là gì, cần phân biệt hai nghĩa chính của từ này:

• Nghĩa gốc (theo Nho giáo xưa): Trong văn hóa truyền thống, đặc biệt là dưới ảnh hưởng của Nho giáo, “gia trưởng” được hiểu là người làm chủ gia đình, tức là người đứng đầu chịu trách nhiệm chính trong việc gánh vác, nuôi dưỡng và quản lý mọi hoạt động của gia đình, tương tự như một “gia chủ”. Vai trò này đòi hỏi sự dẫn dắt và trách nhiệm cao.

• Nghĩa hiện đại (nghĩa tiêu cực): Ngày nay, từ này thường được áp dụng để chỉ hành vi của một người (phổ biến là nam giới) sở hữu tính cách độc đoán, bảo thủ và luôn mong muốn người khác phải tuân thủ ý kiến của mình. Cụ thể, các đặc điểm của hành vi gia trưởng bao gồm:
• Kiểm soát: Cá nhân gia trưởng có xu hướng tìm cách kiểm soát cuộc sống, mọi hành vi và các khía cạnh khác của người xung quanh.
• Áp đặt ý chí: Họ thường dùng quyền lực để ép buộc, ra lệnh và hiếm khi lắng nghe hoặc tôn trọng ý kiến, quan điểm của người khác.
• Thiếu tôn trọng: Thể hiện thái độ bề trên, luôn tự cho rằng bản thân đúng và có toàn quyền quyết định mọi việc, không màng đến cảm xúc hay suy nghĩ của người khác.
• Hạn chế tự do: Những người mang tính cách gia trưởng thường có xu hướng giới hạn đáng kể sự tự do và quyền tự chủ cá nhân của các thành viên khác trong gia đình, tổ chức hoặc nhóm của mình.

Ví dụ về hành vi gia trưởng phổ biến

Để nhận diện rõ hơn hành vi gia trưởng, có thể kể đến một số ví dụ điển hình như:

• Cấm đoán bạn đời (vợ/chồng/người yêu) tham gia các hoạt động xã giao, gặp gỡ bạn bè mà không có sự cho phép hoặc giám sát chặt chẽ.
• Luôn yêu cầu và mặc định mọi công việc nội trợ, chăm sóc gia đình đều phải do phụ nữ đảm nhiệm.
• Kiểm soát chặt chẽ tài sản, thu nhập của người khác nhằm tạo ra sự phụ thuộc tài chính.
• Sử dụng quyền lực cá nhân hoặc thái độ ép buộc để buộc người khác phải thực hiện theo ý muốn của mình, bất chấp sự phản đối hay mong muốn của họ.