Oxytocin là gì? Vai trò & tác dụng của hormone này

Oxytocin là một hormone và chất dẫn truyền thần kinh được sản xuất tự nhiên trong não bộ, đặc biệt là ở vùng dưới đồi. Hormone này thường được gọi là “hormone tình yêu” hoặc “hormone gắn kết” nhờ vai trò quan trọng của nó trong các tương tác xã hội và cảm xúc. Oxytocin không chỉ ảnh hưởng đến hành vi mà còn tham gia vào nhiều chức năng sinh lý cơ bản của cơ thể con người.

Vai trò và tác dụng chính của oxytocin

Oxytocin đóng vai trò then chốt trong nhiều quá trình sinh học và tâm lý, từ các chức năng cơ bản của cơ thể đến các mối quan hệ phức tạp.

Trong sản khoa và cho con bú

Oxytocin có vai trò thiết yếu trong quá trình sinh nở và cho con bú, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của mẹ và bé.

• Kích thích co thắt tử cung: Trong quá trình chuyển dạ, nồng độ oxytocin tăng lên đáng kể, kích thích các cơn co thắt tử cung. Điều này giúp đẩy thai nhi ra ngoài và hỗ trợ quá trình sinh nở diễn ra thuận lợi. Tại các bệnh viện phụ sản ở Việt Nam như Bệnh viện Phụ sản Trung ương hay Bệnh viện Từ Dũ, oxytocin tổng hợp đôi khi được sử dụng để khởi phát hoặc tăng cường các cơn co thắt tử cung khi cần thiết, đặc biệt trong các trường hợp chuyển dạ kéo dài hoặc cần can thiệp y tế.
• Hạn chế chảy máu sau sinh: Sau khi sinh, oxytocin tiếp tục giúp tử cung co hồi hiệu quả, đóng các mạch máu và giảm thiểu nguy cơ chảy máu sau sinh. Đây là một cơ chế tự nhiên quan trọng giúp bảo vệ sản phụ.
• Thúc đẩy tiết sữa: Khi em bé bú mẹ, hành động mút của bé sẽ kích thích giải phóng oxytocin. Hormone này sau đó tác động lên các tế bào cơ xung quanh tuyến sữa, giúp đẩy sữa ra ngoài (phản xạ xuống sữa), đảm bảo nguồn dinh dưỡng cho trẻ sơ sinh.

Gắn kết xã hội và cảm xúc

Oxytocin được mệnh danh là “hormone tình yêu” vì khả năng tăng cường sự gắn kết và tin tưởng giữa các cá nhân.

• Tăng cường gắn kết: Khi con người thực hiện các hành vi gắn kết như ôm ấp, chạm nhẹ, hoặc tiếp xúc bằng mắt, nồng độ oxytocin trong cơ thể thường tăng lên. Điều này thúc đẩy cảm giác tin tưởng, sự đồng cảm và xây dựng mối quan hệ bền chặt giữa cha mẹ và con cái, giữa các cặp đôi, và trong các mối quan hệ bạn bè. Ví dụ, một nghiên cứu tại Đại học Quốc gia Hà Nội đã chỉ ra rằng các hoạt động tương tác xã hội tích cực có thể làm tăng nồng độ oxytocin và cải thiện tâm trạng.
• Giảm căng thẳng và lo âu: Oxytocin có khả năng làm dịu hệ thống thần kinh, giúp giảm cảm giác căng thẳng và lo âu. Nó góp phần mang lại trạng thái thư giãn và bình ổn tâm lý. Điều này giải thích tại sao việc ôm người thân có thể giúp chúng ta cảm thấy bình tĩnh hơn sau một ngày làm việc căng thẳng.
• Thúc đẩy lòng tin: Nồng độ oxytocin cao hơn thường đi kèm với mức độ tin tưởng cao hơn vào người khác, tạo điều kiện thuận lợi cho các tương tác xã hội tích cực.

Hỗ trợ điều trị nghiện

Các nghiên cứu gần đây đã mở ra tiềm năng của oxytocin trong điều trị chứng nghiện.

• Giảm thèm thuốc: Một số bằng chứng cho thấy oxytocin có thể giúp giảm bớt cơn thèm thuốc lá, rượu và các chất gây nghiện khác. Mặc dù vẫn cần thêm nhiều nghiên cứu lâm sàng, tiềm năng này mở ra hướng đi mới trong việc hỗ trợ những người đang vật lộn với chứng nghiện. Ví dụ, một số cơ sở nghiên cứu ở Việt Nam đang khảo sát khả năng ứng dụng các liệu pháp hỗ trợ dựa trên oxytocin trong tương lai.

Chức năng trong não bộ

Trong não, oxytocin không chỉ là một hormone mà còn hoạt động như một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng. Nó được tổng hợp ở vùng dưới đồi và giải phóng từ thùy sau tuyến yên. Oxytocin kiểm soát một phần hệ thống sinh sản và ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh hành vi của con người, bao gồm hành vi xã hội, cảm xúc và khả năng phản ứng với căng thẳng. Sự cân bằng nồng độ hormone này là cần thiết cho các chức năng thần kinh bình thường và sức khỏe tâm thần.

Tình trạng thiếu hụt oxytocin

Nồng độ oxytocin thấp có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đáng kể đến sức khỏe thể chất và tâm lý.

• Ảnh hưởng tâm lý: Tình trạng thiếu hụt oxytocin có thể dẫn đến cảm giác cô đơn kéo dài, khó khăn trong việc xây dựng và duy trì các mối quan hệ xã hội, và làm tăng nguy cơ phát triển các triệu chứng trầm cảm hoặc lo âu. Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy người có mức oxytocin thấp hơn có thể gặp khó khăn hơn trong việc nhận biết cảm xúc của người khác.
• Ảnh hưởng sinh lý: Trong sản khoa, thiếu oxytocin tự nhiên có thể gây khó khăn trong quá trình chuyển dạ hoặc giảm khả năng co hồi tử cung sau sinh.
• Cách hỗ trợ sản xuất oxytocin tự nhiên: Duy trì các mối quan hệ xã hội tích cực, thường xuyên tương tác với người thân, bạn bè, và tham gia các hoạt động thể chất đều đặn như đi bộ, yoga, hoặc các môn thể thao tập thể đều có thể góp phần hỗ trợ sản xuất oxytocin tự nhiên trong cơ thể. Ngoài ra, việc chăm sóc thú cưng cũng được chứng minh là có thể làm tăng nồng độ hormone này.

Oxytocin là một hormone đa năng với vai trò rộng lớn trong cơ thể, từ quá trình sinh sản đến các tương tác xã hội phức tạp. Việc hiểu rõ về oxytocin giúp chúng ta nhận thức được tầm quan trọng của nó đối với sức khỏe thể chất và tinh thần.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.