Diazepam: Công dụng, cơ chế, dạng dùng & lưu ý quan trọng

Diazepam, một loại thuốc thuộc nhóm benzodiazepine, được chỉ định chính để kiểm soát tình trạng lo âu, căng thẳng, kích động, các cơn co giật và co cứng cơ. Cơ chế hoạt động của thuốc dựa trên việc tăng cường hiệu quả của chất dẫn truyền thần kinh GABA, qua đó làm giảm hưng phấn trong hệ thần kinh trung ương. Thuốc có sẵn dưới nhiều dạng bào chế và đường dùng khác nhau, bao gồm viên nén, dung dịch tiêm và thuốc đặt trực tràng. Tuy nhiên, việc áp dụng diazepam cần hết sức thận trọng và tuân thủ chặt chẽ chỉ định của bác sĩ, bởi nguy cơ gây nghiện và các tác dụng phụ nghiêm trọng có thể phát sinh khi sử dụng kéo dài hoặc quá liều.

Công dụng của Diazepam

Diazepam được sử dụng rộng rãi trong y học với nhiều mục đích điều trị khác nhau, nhờ vào khả năng tác động lên hệ thần kinh trung ương.

• An thần và giảm lo âu: Thuốc giúp xoa dịu tâm trạng, làm vơi đi căng thẳng, giảm kích động và hỗ trợ giấc ngủ. Đặc biệt, trong bối cảnh cuộc sống hiện đại với áp lực công việc, tài chính (ví dụ: áp lực kinh doanh tại các thành phố lớn như TP.HCM, Hà Nội), tình trạng lo âu, mất ngủ ngày càng phổ biến. Diazepam có thể được chỉ định trong các trường hợp này nhưng chỉ với sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ.
• Chống co giật: Diazepam được kê đơn để xử lý các cơn co giật, đặc biệt là trong trạng thái động kinh kéo dài (status epilepticus). Tại Việt Nam, thuốc tiêm diazepam thường có sẵn tại các bệnh viện tuyến tỉnh, tuyến trung ương để xử lý các trường hợp cấp cứu co giật.
• Giãn cơ: Thuốc giúp làm dịu tình trạng co thắt cơ, dù nguyên nhân xuất phát từ thần kinh hay cơ bắp. Điều này có lợi cho các bệnh nhân mắc các bệnh lý như bại não, chấn thương tủy sống hoặc các tình trạng co cứng cơ do viêm.
• Điều trị hội chứng cai rượu: Hỗ trợ giảm thiểu các triệu chứng khó chịu khi cai nghiện rượu, giúp bệnh nhân vượt qua giai đoạn khó khăn này một cách an toàn hơn.
• Tiền mê: Diazepam được sử dụng để tạo sự thư giãn và an thần cho bệnh nhân trước khi thực hiện một số thủ thuật y tế hoặc phẫu thuật. Ví dụ, trước khi nội soi dạ dày hoặc một tiểu phẫu tại các phòng khám tư nhân ở Việt Nam, bệnh nhân có thể được dùng một liều diazepam để giảm căng thẳng.

Cơ chế hoạt động

Diazepam hoạt động bằng cách gắn kết với các thụ thể benzodiazepine nằm trong hệ thần kinh trung ương, từ đó khuếch đại hoạt động của chất dẫn truyền thần kinh GABA. GABA đóng vai trò là chất dẫn truyền thần kinh ức chế chủ yếu trong não bộ; khi tác dụng của GABA được tăng cường, mức độ hưng phấn của các tế bào thần kinh sẽ được kiểm soát và giảm xuống đáng kể. Điều này dẫn đến các tác dụng an thần, giảm lo âu, chống co giật và giãn cơ mà diazepam mang lại.

Các dạng bào chế và đường dùng

Sự đa dạng về dạng bào chế và đường dùng giúp diazepam phù hợp với nhiều tình huống lâm sàng khác nhau, từ điều trị tại nhà đến cấp cứu y tế.

• Dạng viên nén hoặc dung dịch uống: Đây là dạng phổ biến nhất, thường được dùng để điều trị tại nhà cho các tình trạng lo âu hoặc mất ngủ. Viên nén diazepam có nhiều hàm lượng khác nhau (ví dụ: 2mg, 5mg, 10mg) và dễ dàng tìm thấy tại các nhà thuốc lớn ở Việt Nam với giá dao động từ 1.000 – 3.000 VNĐ/viên tùy hãng sản xuất.
• Dung dịch tiêm: Áp dụng qua đường tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm bắp trong các trường hợp cấp cứu hoặc khi cần tác dụng nhanh chóng, thường trong vòng vài phút. Dung dịch tiêm diazepam thường được sử dụng tại bệnh viện để xử lý các cơn co giật cấp tính hoặc trạng thái lo âu nghiêm trọng.
• Thuốc đặt trực tràng: Được chỉ định cho trẻ em trong phác đồ điều trị co giật cấp tính, mang lại sự tiện lợi và hiệu quả, đặc biệt khi trẻ khó uống thuốc hoặc không thể tiêm tĩnh mạch. Tại Việt Nam, dạng thuốc này ít phổ biến hơn so với viên nén và dung dịch tiêm.

Lưu ý quan trọng khi sử dụng

Sử dụng diazepam cần tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả, tránh các rủi ro tiềm ẩn.

• Nguy cơ nghiện: Việc sử dụng diazepam trong thời gian dài (thường quá 2-4 tuần) có thể dẫn đến tình trạng lệ thuộc thuốc và gây ra các phản ứng cai thuốc khó chịu khi ngưng sử dụng đột ngột. Các triệu chứng cai thuốc có thể bao gồm lo âu tái phát, mất ngủ, run rẩy, thậm chí co giật. Do đó, việc ngừng thuốc cần được thực hiện từ từ dưới sự hướng dẫn của bác sĩ.
• Tác dụng phụ: Người bệnh có thể gặp phải các tác dụng phụ như buồn ngủ, mệt mỏi kéo dài, chóng mặt, suy giảm trí nhớ ngắn hạn, và một số tác dụng phụ nghiêm trọng khác cần được theo dõi. Tại Việt Nam, đã có ghi nhận các trường hợp bệnh nhân gặp tác dụng phụ như lú lẫn, mất điều hòa vận động, đặc biệt ở người cao tuổi khi sử dụng diazepam.
• Cảnh báo đặc biệt: Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc quá liều. Tránh kết hợp thuốc với bia rượu hoặc các chất kích thích khác, bởi sự tương tác này có thể dẫn đến những hậu quả nguy hiểm, đe dọa tính mạng như suy hô hấp, hôn mê. Theo số liệu từ Bệnh viện Chợ Rẫy, TP.HCM, mỗi năm có hàng chục trường hợp nhập viện do ngộ độc thuốc an thần kết hợp với rượu.
• Trường hợp đặc biệt: Không sử dụng thuốc cho phụ nữ có thai và đang cho con bú, vì diazepam có khả năng đi qua hàng rào nhau thai và bài tiết vào sữa mẹ, ảnh hưởng đến thai nhi và trẻ sơ sinh. Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ để đảm bảo an toàn tối đa.
• Thận trọng khi lái xe và vận hành máy móc: Do thuốc gây buồn ngủ và giảm khả năng tập trung, người sử dụng diazepam cần tránh lái xe hoặc vận hành máy móc nguy hiểm.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.