Origami là gì? Nguồn gốc, đặc điểm & các loại hình

Origami, nghệ thuật gấp giấy truyền thống của Nhật Bản, là một phương pháp độc đáo để biến một tờ giấy phẳng, thường là hình vuông, thành một tác phẩm điêu khắc ba chiều mà không cần cắt hay dán. Tên gọi “origami” có nguồn gốc từ tiếng Nhật, với “ori” mang ý nghĩa là gấp và “kami” biểu thị giấy. Hình thức nghệ thuật này đòi hỏi sự khéo léo và tính kiên nhẫn, đồng thời có thể được sử dụng để tạo ra các vật trang trí, quà tặng độc đáo, hoặc thậm chí là những mô hình phức tạp có khả năng chuyển động.

Nguồn gốc và lịch sử phát triển của Origami

Lịch sử của nghệ thuật gấp giấy không chỉ gói gọn trong lãnh thổ Nhật Bản mà còn có những dấu vết sớm hơn ở các nền văn hóa khác.

Trung Quốc: Nền tảng ban đầu

Nguồn gốc ban đầu của nghệ thuật gấp giấy được cho là xuất hiện tại Trung Quốc trước thế kỷ 17. Tại đây, việc gấp giấy có thể đã được sử dụng trong các nghi lễ tôn giáo hoặc để tạo ra các vật phẩm trang trí đơn giản. Từ Trung Quốc, nghệ thuật này du nhập vào Nhật Bản, nơi nó thực sự phát triển và trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa.

Nhật Bản: Sự phát triển và phổ biến

Khi du nhập vào Nhật Bản, nghệ thuật gấp giấy đã được đón nhận và phát triển mạnh mẽ. Đặc biệt, trong thời kỳ Edo (giai đoạn 1603–1868), nó trở nên phổ biến rộng rãi, không chỉ trong giới quý tộc mà còn trong dân gian. Những hình ảnh về các tác phẩm origami như hạc giấy đã xuất hiện trong nhiều tác phẩm văn học và nghệ thuật Nhật Bản từ thời kỳ này, minh chứng cho sự gắn bó sâu sắc của nó với đời sống văn hóa.

Origami hiện đại: Thập niên 20

Thế kỷ 20 đánh dấu một giai đoạn nổi bật cho sự phát triển của nghệ thuật gấp giấy hiện đại, ngày nay được biết đến với tên gọi origami. Các nhà nghiên cứu và nghệ nhân đã bắt đầu hệ thống hóa các kỹ thuật gấp, phát triển các ký hiệu chuẩn để ghi lại các bước gấp, giúp việc học và truyền bá origami trở nên dễ dàng hơn. Akira Yoshizawa, một nghệ nhân người Nhật, được coi là cha đẻ của origami hiện đại với những đóng góp to lớn trong việc phát triển các kỹ thuật gấp và hệ thống ký hiệu quốc tế.

Đặc điểm chính của Origami

Origami không chỉ là một trò tiêu khiển mà còn là một hình thức nghệ thuật có những nguyên tắc và đặc điểm riêng biệt.

Nguyên tắc không cắt dán

Một nguyên tắc cơ bản của origami hiện đại là chỉ sử dụng các nếp gấp để biến đổi hình dạng của giấy, không sử dụng kéo cắt hoặc keo dán. Điều này đòi hỏi người thực hiện phải có sự tính toán chính xác trong từng thao tác. Nguyên tắc này không chỉ nâng cao tính thử thách mà còn giúp duy trì sự thuần khiết của hình thức nghệ thuật, biến tờ giấy ban đầu thành một tác phẩm hoàn chỉnh chỉ bằng các nếp gấp.

Khả năng sáng tạo

Từ những nếp gấp cơ bản, người nghệ nhân có thể tạo ra vô số thiết kế phức tạp và đa dạng. Sự sáng tạo không ngừng là yếu tố then chốt giúp origami luôn mới mẻ và cuốn hút. Từ những con vật quen thuộc như chim, cá đến những hình khối trừu tượng hay thậm chí là các mô hình kiến trúc, khả năng sáng tạo trong origami là không giới hạn. Nhiều nghệ nhân Việt Nam cũng đã thể hiện sự sáng tạo trong origami, ví dụ như việc gấp các con vật đặc trưng của Việt Nam như rồng, phượng hay các biểu tượng văn hóa.

Tính ứng dụng thực tiễn

Ngoài việc được công nhận là một hình thức nghệ thuật độc đáo, origami còn có thể được xem là một môn khoa học. Nó yêu cầu sự nghiên cứu kỹ lưỡng và tính chính xác cao trong kỹ thuật gấp, mang lại nhiều ứng dụng trong các lĩnh vực như kỹ thuật và kiến trúc. Các nguyên tắc gấp của origami được áp dụng trong thiết kế túi khí ô tô, tấm pin mặt trời có thể gập lại, hay thậm chí là trong y học để tạo ra các thiết bị y tế nhỏ gọn.

Các loại hình Origami phổ biến

Thế giới origami rất đa dạng với nhiều loại hình khác nhau, mỗi loại mang một đặc điểm và kỹ thuật riêng.

Origami truyền thống

Loại hình này có thể sử dụng giấy với các hình dạng khác nhau và cho phép việc cắt hoặc dán để hoàn thiện tác phẩm. Origami truyền thống thường gắn liền với các mẫu gấp cổ điển, được truyền lại qua nhiều thế hệ. Một ví dụ điển hình là hạc giấy, biểu tượng của hòa bình và trường thọ, thường được gấp từ một tờ giấy vuông và không cần cắt dán, dù một số biến thể truyền thống có thể có các vết cắt nhỏ.

Origami động

Đặc trưng của loại hình này là tác phẩm sau khi gấp xong có thể tạo ra chuyển động, mang lại cảm giác sống động và tương tác. Ví dụ phổ biến là con ếch nhảy, hộp có nắp đậy hoặc các loại đồ chơi giấy có thể chuyển động khi tương tác. Origami động đòi hỏi sự hiểu biết về cơ học và khả năng gấp chính xác để các bộ phận có thể hoạt động trơn tru.

Origami ghép (Modular Origami)

Kỹ thuật này sử dụng nhiều mảnh giấy được gấp riêng lẻ rồi ghép nối lại với nhau để tạo thành một cấu trúc lớn hơn, phức tạp hơn. Các mảnh giấy thường có hình dạng giống nhau và được ghép lại mà không cần keo dán. Loại hình này cho phép tạo ra các hình khối đa diện, các ngôi sao phức tạp hoặc các cấu trúc kiến trúc ấn tượng. Nhiều tác phẩm origami ghép có kích thước lớn, đôi khi cần hàng trăm hoặc thậm chí hàng nghìn mảnh giấy, tạo nên một sự kỳ vĩ.

Origami ướt (Wet-folding Origami)

Đây là một kỹ thuật gấp với giấy được làm ẩm nhẹ. Kỹ thuật này giúp tạo ra các mô hình động vật trông sinh động và tự nhiên hơn, với các đường cong mềm mại và ít nếp nhăn sắc nét. Khi giấy ẩm, nó trở nên dễ uốn nắn hơn, cho phép người gấp tạo hình chi tiết hơn, đặc biệt là các đường cong tự nhiên như cơ bắp của động vật hoặc cánh hoa. Sau khi khô, tác phẩm sẽ giữ được hình dạng cố định.

Origami là một minh chứng cho thấy sự sáng tạo không giới hạn của con người, biến những vật liệu đơn giản thành những tác phẩm nghệ thuật phức tạp và ý nghĩa. Từ lịch sử lâu đời đến các ứng dụng hiện đại, origami tiếp tục là một loại hình nghệ thuật được yêu thích và truyền cảm hứng.