Cổ phiếu là gì? Phân loại & Đặc điểm chính

Bạn đang tìm hiểu cổ phiếu là gì và muốn nắm rõ các khía cạnh quan trọng của nó? Cổ phiếu là một trong những công cụ tài chính cơ bản và phổ biến nhất trên thị trường chứng khoán, thu hút hàng triệu nhà đầu tư trên toàn thế giới. Việc hiểu rõ bản chất, phân loại và đặc điểm của cổ phiếu là nền tảng vững chắc để bạn đưa ra các quyết định đầu tư thông minh.

Cổ phiếu là gì?

Cổ phiếu là gì? Cổ phiếu là một loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu một phần vốn góp của nhà đầu tư vào một công ty cổ phần. Khi bạn sở hữu cổ phiếu, bạn chính thức trở thành cổ đông của công ty đó, có quyền và nghĩa vụ tương ứng với tỷ lệ vốn góp của mình. Điều này có nghĩa là bạn trở thành một phần chủ sở hữu của doanh nghiệp, có quyền hưởng lợi nhuận (dưới dạng cổ tức) và tham gia vào quá trình ra quyết định quan trọng của công ty thông qua quyền biểu quyết tại các kỳ họp Đại hội đồng cổ đông.

Việc đầu tư vào cổ phiếu không chỉ mang lại tiềm năng lợi nhuận từ cổ tức mà còn từ sự tăng giá của cổ phiếu trên thị trường. Khi công ty hoạt động hiệu quả, giá trị cổ phiếu có thể tăng lên, cho phép nhà đầu tư bán ra và thu về khoản chênh lệch. Ngược lại, nếu công ty gặp khó khăn, giá cổ phiếu có thể giảm, dẫn đến thua lỗ.

Phân loại cổ phiếu

Để hiểu sâu hơn về cổ phiếu là gì, chúng ta cần nắm vững các loại cổ phiếu chính đang lưu hành trên thị trường. Cổ phiếu thường được phân chia thành hai loại chính: cổ phiếu phổ thông và cổ phiếu ưu đãi, mỗi loại mang đến những quyền lợi và nghĩa vụ riêng biệt cho người sở hữu.

Cổ phiếu phổ thông

Cổ phiếu phổ thông, hay còn gọi là cổ phiếu thường, là loại cổ phiếu được lưu hành rộng rãi nhất và là xương sống của mọi công ty cổ phần. Người nắm giữ cổ phiếu phổ thông được gọi là cổ đông phổ thông, và họ có những quyền lợi cơ bản sau:

• Quyền tham gia và biểu quyết tại Đại hội đồng cổ đông: Đây là quyền quan trọng nhất của cổ đông phổ thông. Mỗi cổ phiếu phổ thông thường tương ứng với một phiếu biểu quyết. Cổ đông có quyền tham gia vào các cuộc họp thường niên hoặc bất thường của Đại hội đồng cổ đông để thảo luận và biểu quyết về các vấn đề quan trọng của công ty như chiến lược kinh doanh, báo cáo tài chính, bầu cử thành viên Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát, hoặc các quyết định về chia cổ tức.
• Quyền nhận cổ tức: Khi công ty kinh doanh có lợi nhuận, cổ đông phổ thông có quyền được nhận cổ tức. Mức cổ tức không cố định mà phụ thuộc vào kết quả kinh doanh và chính sách phân phối lợi nhuận của công ty. Cổ tức có thể được chi trả bằng tiền mặt hoặc bằng cổ phiếu.
• Quyền chuyển nhượng: Cổ phiếu phổ thông có tính thanh khoản cao, cho phép cổ đông dễ dàng mua bán, chuyển nhượng quyền sở hữu trên thị trường chứng khoán.
• Quyền ưu tiên mua cổ phiếu mới: Khi công ty phát hành thêm cổ phiếu để tăng vốn, cổ đông phổ thông hiện hữu thường có quyền ưu tiên mua trước theo tỷ lệ sở hữu của mình, giúp họ duy trì tỷ lệ sở hữu và quyền kiểm soát trong công ty.
• Quyền nhận phần tài sản còn lại khi công ty giải thể phá sản: Trong trường hợp công ty bị giải thể hoặc phá sản, sau khi đã thanh toán hết các nghĩa vụ nợ, cổ đông phổ thông sẽ được nhận phần tài sản còn lại tương ứng với tỷ lệ sở hữu của họ.

Cổ phiếu ưu đãi

Cổ phiếu ưu đãi là loại cổ phiếu cấp cho người sở hữu một số đặc quyền nhất định so với cổ đông phổ thông, nhưng đồng thời cũng có thể bị hạn chế một số quyền lợi khác, đặc biệt là quyền biểu quyết. Có ba loại cổ phiếu ưu đãi chính:

1. Cổ phiếu ưu đãi cổ tức:

• Đặc quyền: Người sở hữu cổ phiếu ưu đãi cổ tức được hưởng mức cổ tức cố định và cao hơn so với cổ phiếu phổ thông, hoặc được ưu tiên nhận cổ tức trước cổ đông phổ thông. Ngay cả khi công ty làm ăn không có lãi, đôi khi họ vẫn được đảm bảo một mức cổ tức nhất định theo thỏa thuận.
• Hạn chế: Thường thì người sở hữu cổ phiếu ưu đãi cổ tức không có quyền biểu quyết trong các quyết định của công ty, hoặc quyền biểu quyết của họ bị hạn chế đáng kể. Điều này có nghĩa là họ có lợi ích về tài chính nhưng ít có tiếng nói trong quản trị.

1. Cổ phiếu ưu đãi hoàn lại:

• Đặc quyền: Loại cổ phiếu này cho phép người sở hữu được công ty hoàn trả vốn góp theo các điều kiện đã thỏa thuận trước (ví dụ: sau một khoảng thời gian nhất định, hoặc khi có yêu cầu). Đây là một ưu điểm lớn về mặt an toàn vốn.
• Hạn chế: Tương tự như cổ phiếu ưu đãi cổ tức, quyền biểu quyết của người sở hữu cổ phiếu ưu đãi hoàn lại thường bị hạn chế hoặc không có.

1. Cổ phiếu ưu đãi biểu quyết:

• Đặc quyền: Đây là loại cổ phiếu cho phép người nắm giữ có số phiếu biểu quyết vượt trội so với cổ phiếu phổ thông (ví dụ: mỗi cổ phiếu ưu đãi biểu quyết có thể tương đương với 2, 5, hoặc thậm chí 10 phiếu biểu quyết của cổ phiếu phổ thông). Điều này giúp một nhóm cổ đông nhỏ có thể nắm giữ quyền kiểm soát đáng kể trong công ty.
• Hạn chế: Đổi lại quyền biểu quyết vượt trội, cổ phiếu ưu đãi biểu quyết có thể bị hạn chế về quyền nhận cổ tức hoặc quyền chuyển nhượng. Ví dụ, chúng có thể không được giao dịch công khai trên sàn chứng khoán mà chỉ giới hạn trong một số đối tượng nhất định.

Đặc điểm của cổ phiếu

Việc hiểu rõ cổ phiếu là gì cũng bao gồm việc nắm bắt các đặc điểm cốt lõi của chúng. Cổ phiếu sở hữu nhiều đặc điểm nổi bật, ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị và tiềm năng đầu tư của chúng trên thị trường.

1. Không kỳ hạn

Một trong những đặc điểm quan trọng nhất của cổ phiếu là tính “không kỳ hạn”. Điều này có nghĩa là:

• Không có ngày đáo hạn: Cổ phiếu là văn bản chứng nhận vốn góp và không có thời hạn hoàn vốn cố định như trái phiếu (một công cụ nợ có kỳ hạn). Khi bạn mua cổ phiếu, bạn trở thành chủ sở hữu một phần công ty vĩnh viễn (trừ khi bạn bán đi hoặc công ty giải thể).
• Vốn góp vĩnh viễn: Vốn mà nhà đầu tư góp vào công ty thông qua việc mua cổ phiếu được coi là vốn chủ sở hữu và nằm lại trong công ty vô thời hạn để phục vụ hoạt động kinh doanh.

2. Cổ tức không cố định

Lợi nhuận mà nhà đầu tư nhận được từ cổ phiếu dưới dạng cổ tức không được ấn định trước. Điều này khác biệt hoàn toàn so với lãi suất cố định của trái phiếu hoặc tiền gửi ngân hàng.

• Phụ thuộc vào kết quả kinh doanh: Mức cổ tức phụ thuộc trực tiếp vào kết quả kinh doanh của công ty trong từng thời kỳ. Nếu công ty làm ăn có lãi lớn, cổ tức có thể cao. Ngược lại, nếu công ty gặp khó khăn hoặc thua lỗ, cổ tức có thể thấp hoặc thậm chí không có.
• Chính sách phân phối lợi nhuận: Ngay cả khi có lợi nhuận, việc chia cổ tức còn phụ thuộc vào chính sách phân phối lợi nhuận của công ty, được quyết định bởi Đại hội đồng cổ đông hoặc Hội đồng quản trị. Công ty có thể quyết định giữ lại lợi nhuận để tái đầu tư, mở rộng sản xuất, thay vì chia cổ tức cao.

3. Giá biến động

Giá trị của cổ phiếu luôn thay đổi linh hoạt trên thị trường chứng khoán. Sự biến động này là một trong những yếu tố tạo nên sức hấp dẫn nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro cho nhà đầu tư.

• Yếu tố nội tại doanh nghiệp: Tình hình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp (doanh thu, lợi nhuận, triển vọng tăng trưởng, quản trị), các tin tức về sản phẩm mới, hợp đồng lớn, hoặc scandal đều có thể ảnh hưởng trực tiếp đến giá cổ phiếu.
• Yếu tố kinh tế vĩ mô: Các yếu tố như lạm phát, lãi suất, tăng trưởng GDP, chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa của chính phủ đều tác động mạnh mẽ đến thị trường chứng khoán nói chung và giá cổ phiếu nói riêng.
• Tâm lý thị trường: Tâm lý chung của giới đầu tư (hưng phấn, sợ hãi, lo lắng), các xu hướng thị trường, hoặc thậm chí là tin đồn cũng có thể gây ra những biến động giá đột ngột.
• Cơ hội và rủi ro: Sự biến động giá có thể mang lại cơ hội lợi nhuận cao cho nhà đầu tư biết nắm bắt thời điểm mua thấp bán cao. Tuy nhiên, nó cũng tiềm ẩn rủi ro đáng kể, khi giá cổ phiếu có thể sụt giảm nhanh chóng, gây thua lỗ.

4. Tính thanh khoản cao

Cổ phiếu được đánh giá cao về khả năng chuyển đổi thành tiền mặt một cách nhanh chóng, đây là một đặc điểm hấp dẫn đối với nhà đầu tư.

• Giao dịch dễ dàng: Cổ phiếu của các công ty niêm yết được giao dịch công khai trên các sàn giao dịch chứng khoán (ví dụ: HOSE, HNX tại Việt Nam). Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc mua bán, chuyển nhượng.
• Khả năng chuyển đổi nhanh: Với số lượng lớn người mua và người bán tham gia thị trường, bạn có thể dễ dàng bán cổ phiếu của mình để thu về tiền mặt trong thời gian ngắn, thường là T+2 hoặc T+3 (tiền về tài khoản sau 2 hoặc 3 ngày làm việc kể từ ngày giao dịch).

5. Tính lưu thông

Người sở hữu cổ phiếu có toàn quyền đối với cổ phiếu của mình, cho phép họ thực hiện các hành vi pháp lý liên quan đến quyền sở hữu.

• Chuyển nhượng: Cổ đông có thể tự do mua bán, chuyển nhượng cổ phiếu của mình cho người khác thông qua các sàn giao dịch hoặc thỏa thuận riêng, trừ một số trường hợp bị hạn chế theo quy định của pháp luật hoặc điều lệ công ty (ví dụ: cổ phiếu ưu đãi biểu quyết).
• Tặng cho: Cổ đông có thể tặng cổ phiếu của mình cho người thân, bạn bè hoặc bất kỳ ai khác theo quy định của pháp luật.
• Thừa kế: Cổ phiếu là tài sản và có thể được thừa kế theo di chúc hoặc theo quy định của pháp luật khi cổ đông qua đời.

Lợi ích và rủi ro khi đầu tư cổ phiếu

Sau khi nắm rõ cổ phiếu là gì và các đặc điểm của nó, bạn cần hiểu rõ về lợi ích và rủi ro đi kèm khi đầu tư vào loại tài sản này.

Lợi ích

• Tiềm năng lợi nhuận cao: Cổ phiếu có tiềm năng mang lại lợi nhuận cao hơn so với các kênh đầu tư an toàn hơn như tiền gửi ngân hàng hoặc trái phiếu, đặc biệt khi công ty tăng trưởng mạnh và giá cổ phiếu tăng vọt.
• Nhận cổ tức: Là một nguồn thu nhập thụ động định kỳ (nếu công ty chia cổ tức).
• Quyền sở hữu và kiểm soát: Cho phép nhà đầu tư tham gia vào quản lý và ra quyết định của công ty (đối với cổ phiếu phổ thông).
• Đa dạng hóa danh mục đầu tư: Cổ phiếu là một công cụ hiệu quả để đa dạng hóa danh mục, giảm thiểu rủi ro tổng thể khi kết hợp với các loại tài sản khác.
• Bảo vệ khỏi lạm phát: Trong dài hạn, cổ phiếu thường là một trong những tài sản có khả năng tăng giá vượt lạm phát, giúp bảo toàn và gia tăng sức mua của đồng tiền.

Rủi ro

• Rủi ro thị trường: Giá cổ phiếu có thể giảm do các yếu tố vĩ mô hoặc tâm lý thị trường, dẫn đến thua lỗ.
• Rủi ro doanh nghiệp: Hoạt động kinh doanh kém hiệu quả, scandal, hoặc các vấn đề nội bộ có thể khiến giá cổ phiếu giảm mạnh.
• Rủi ro thanh khoản: Mặc dù cổ phiếu nói chung có tính thanh khoản cao, nhưng một số cổ phiếu của các công ty nhỏ, ít được quan tâm có thể khó bán ra khi cần.
• Không đảm bảo cổ tức: Cổ tức không cố định và có thể không được chi trả nếu công ty làm ăn thua lỗ hoặc có chính sách giữ lại lợi nhuận.
• Rủi ro pháp lý và chính sách: Thay đổi trong luật pháp, chính sách quản lý thị trường chứng khoán có thể ảnh hưởng đến giá cổ phiếu và lợi ích của nhà đầu tư.

Kết luận

Việc tìm hiểu cổ phiếu là gì là bước đi đầu tiên và quan trọng nhất cho bất kỳ ai muốn tham gia vào thị trường chứng khoán. Cổ phiếu không chỉ là một công cụ tài chính mà còn là cầu nối giữa nhà đầu tư và sự phát triển của các doanh nghiệp. Nắm vững bản chất, các loại và đặc điểm của cổ phiếu sẽ giúp bạn xây dựng một nền tảng kiến thức vững chắc, từ đó đưa ra các quyết định đầu tư sáng suốt, tối ưu hóa lợi nhuận và quản lý rủi ro hiệu quả. Hãy nhớ rằng, đầu tư luôn đi kèm với rủi ro, vì vậy việc nghiên cứu kỹ lưỡng và tìm kiếm lời khuyên từ các chuyên gia là điều cần thiết trước khi đưa ra bất kỳ quyết định đầu tư nào.