Spam là gì? Định nghĩa, hình thức, tác hại và cách xử lý

Spam là gì? Spam là những tin nhắn, thư điện tử, hoặc thông điệp không mong muốn được gửi đến người nhận, gây phiền toái đáng kể và thường chứa nội dung quảng cáo không được cho phép hoặc các yếu tố độc hại. Thuật ngữ này đôi khi được lý giải là viết tắt của cụm từ tiếng Anh “Stupid Pointless Annoying Messages” (Tin nhắn ngu ngốc, vô nghĩa, phiền toái). Spam có thể biểu hiện dưới nhiều hình thức đa dạng, điển hình như thư rác, tin nhắn tiếp thị không được yêu cầu, bình luận không liên quan trên các nền tảng mạng xã hội, hoặc thậm chí là các cuộc gọi tự động quấy rối.

Định nghĩa chi tiết về Spam

Để hiểu rõ hơn spam là gì, chúng ta cần đi sâu vào bản chất của nó. Spam không chỉ đơn thuần là những tin nhắn không mong muốn mà còn bao hàm ý nghĩa của việc gửi một lượng lớn thông tin không được yêu cầu đến nhiều người nhận cùng lúc, thường với mục đích thương mại, lừa đảo, hoặc phát tán phần mềm độc hại. Mục tiêu chính của kẻ gửi spam là tiếp cận một lượng lớn đối tượng với chi phí thấp nhất, bất kể sự khó chịu hay rủi ro mà nó gây ra cho người nhận.

Các đặc điểm nhận diện của Spam:

• Không được yêu cầu: Người nhận không đăng ký hoặc đồng ý nhận thông tin này.
• Số lượng lớn: Thường được gửi hàng loạt đến nhiều địa chỉ hoặc tài khoản.
• Nội dung không mong muốn: Có thể là quảng cáo, lừa đảo, hoặc chứa mã độc.
• Gây phiền toái: Làm gián đoạn công việc, tiêu tốn tài nguyên (thời gian, dung lượng lưu trữ).

Các hình thức Spam phổ biến

Hiểu được các hình thức của spam là gì sẽ giúp bạn dễ dàng nhận diện và phòng tránh. Spam đã phát triển đa dạng cùng với sự tiến bộ của công nghệ thông tin.

Email Spam (Thư rác)

Email Spam là hình thức spam phổ biến nhất, biểu thị cho các thư điện tử rác, các thông điệp quảng cáo không mong muốn được gửi tràn lan vào hộp thư của người dùng. Các email này thường có các đặc điểm:

• Nội dung quảng cáo quá mức: Giới thiệu sản phẩm, dịch vụ không rõ nguồn gốc, hoặc các chương trình khuyến mãi không có thật.
• Tiêu đề gây tò mò hoặc lừa đảo: Ví dụ: “Bạn đã trúng thưởng!”, “Tài khoản của bạn sắp bị khóa!”, hoặc các tiêu đề liên quan đến tài chính, sức khỏe.
• Chứa liên kết độc hại: Dẫn đến các trang web lừa đảo (phishing) hoặc tự động tải về phần mềm độc hại (malware).
• Tệp đính kèm nguy hiểm: Các tệp tin có thể chứa virus hoặc ransomware.
• Địa chỉ người gửi lạ: Thường là các địa chỉ email ngẫu nhiên, không rõ ràng, hoặc giả mạo các tổ chức uy tín.

Tin nhắn Spam (SMS Spam)

Tin nhắn Spam (SMS Spam) là việc gửi hàng loạt tin nhắn quảng cáo, thông báo lừa đảo đến nhiều thuê bao di động mà không có sự chấp thuận rõ ràng từ phía người nhận. Loại spam này thường gây ra sự khó chịu và có thể dẫn đến các hậu quả nghiêm trọng:

• Tin nhắn quảng cáo không mời: Giới thiệu sản phẩm, dịch vụ, vay tiền, hoặc bất động sản.
• Tin nhắn lừa đảo: Yêu cầu nhấp vào liên kết để nhận quà, xác minh thông tin ngân hàng, hoặc đóng phí không có thật.
• Tin nhắn giả mạo: Giả mạo tin nhắn từ ngân hàng, nhà mạng, hoặc cơ quan nhà nước.
• Gây tốn kém: Một số tin nhắn spam có thể yêu cầu gọi lại số điện thoại có tính phí cao.

Spam trên Mạng xã hội

Spam trên Mạng xã hội bao gồm nhiều hành vi khác nhau làm ảnh hưởng đến trải nghiệm người dùng:

• Bình luận không liên quan: Đăng tải các bình luận không liên quan đến nội dung bài viết gốc, thường là quảng cáo, liên kết độc hại, hoặc nội dung tục tĩu.
• Chia sẻ quá mức: Chia sẻ quá nhiều nội dung mang tính chất quảng cáo hoặc thông tin sai lệch lên dòng thời gian của người khác hoặc trong các nhóm.
• Tạo tài khoản giả mạo: Sử dụng các tài khoản giả để tăng tương tác ảo, gửi tin nhắn rác, hoặc lừa đảo.
• Gắn thẻ (tag) hàng loạt: Gắn thẻ nhiều người vào các bài viết quảng cáo hoặc không liên quan.
• Tin nhắn trực tiếp (DM) spam: Gửi tin nhắn hàng loạt qua inbox với nội dung quảng cáo hoặc lừa đảo.

Spam trên TikTok

Spam trên TikTok liên quan đến các hành vi tạo ra tương tác giả mạo hoặc lạm dụng nền tảng:

• Tăng lượt thích/lượt xem giả mạo: Sử dụng các công cụ hoặc bot để tăng lượt thích, lượt xem, lượt theo dõi một cách bất hợp pháp nhằm mục đích làm cho video trở nên phổ biến hơn.
• Bình luận tự động: Sử dụng bot để bình luận hàng loạt trên các video, thường là các bình luận chung chung hoặc quảng cáo.
• Lạm dụng hashtag: Sử dụng quá nhiều hashtag không liên quan để tăng khả năng hiển thị.
• Đăng tải nội dung trùng lặp: Tải lên các video giống nhau nhiều lần để cố gắng thu hút lượt xem.

Các hình thức Spam khác

• Spam trên diễn đàn/website: Đăng bài viết, bình luận quảng cáo hoặc không liên quan trên các diễn đàn, blog, hoặc mục bình luận của website.
• Spam cuộc gọi (Robocalls): Các cuộc gọi tự động được lập trình sẵn để phát tin nhắn quảng cáo hoặc lừa đảo.
• Spam trên ứng dụng nhắn tin (Zalo, Messenger): Gửi tin nhắn hàng loạt với nội dung quảng cáo, lừa đảo, hoặc phát tán mã độc.

Tác hại của Spam

Việc nhận biết spam là gì và tác hại của nó là rất quan trọng để bảo vệ bản thân và cộng đồng. Spam gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực cho cá nhân và xã hội:

Tác hại đối với người dùng cá nhân:

• Gây phiền toái và khó chịu: Làm gián đoạn công việc, giải trí, và lãng phí thời gian của người nhận để xóa hoặc lọc bỏ spam.
• Tiềm ẩn nguy cơ mất mát thông tin cá nhân: Các liên kết độc hại hoặc tệp đính kèm trong spam có thể dẫn đến việc cài đặt phần mềm độc hại (malware, spyware), từ đó đánh cắp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng, mật khẩu.
• Nguy cơ lừa đảo tài chính: Nhiều tin nhắn spam được thiết kế để lừa đảo người dùng chuyển tiền, cung cấp thông tin thẻ tín dụng, hoặc tham gia vào các chương trình “làm giàu nhanh chóng” không có thật.
• Giảm hiệu quả sử dụng dịch vụ: Hộp thư đến bị lấp đầy bởi thư rác, tin nhắn điện thoại bị quá tải, làm người dùng bỏ lỡ các thông tin quan trọng.
• Gây tốn kém chi phí (trong một số trường hợp): Một số loại spam có thể dẫn đến việc phát sinh cước phí không mong muốn nếu người dùng tương tác theo hướng dẫn của kẻ lừa đảo.

Tác hại đối với doanh nghiệp và tổ chức:

• Giảm năng suất lao động: Nhân viên phải dành thời gian xử lý thư rác, làm giảm thời gian dành cho công việc chính.
• Tăng chi phí hạ tầng: Spam tiêu tốn băng thông mạng và dung lượng lưu trữ của máy chủ, đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư thêm vào hạ tầng.
• Nguy cơ an ninh mạng: Các cuộc tấn công phishing hoặc phát tán mã độc qua spam có thể gây ra thiệt hại lớn về dữ liệu, uy tín, và tài chính cho doanh nghiệp.
• Ảnh hưởng đến uy tín thương hiệu: Nếu hệ thống email của doanh nghiệp bị chiếm dụng để gửi spam, uy tín của doanh nghiệp có thể bị suy giảm nghiêm trọng.

Tác hại đối với cộng đồng và môi trường:

• Làm loãng thông tin và giảm chất lượng nội dung: Trên các nền tảng mạng xã hội, diễn đàn, spam làm cho việc tìm kiếm thông tin hữu ích trở nên khó khăn hơn.
• Tiêu tốn tài nguyên năng lượng: Việc gửi và lưu trữ một lượng lớn spam tiêu thụ một lượng đáng kể năng lượng điện, góp phần vào phát thải carbon.

Cách thức xử lý Spam hiệu quả

Khi đã biết spam là gì và những tác hại của nó, việc trang bị kiến thức và kỹ năng để xử lý spam là vô cùng cần thiết. Dưới đây là các biện pháp phòng ngừa và xử lý spam hiệu quả:

1. Tuyệt đối không tương tác với Spam

• Không trả lời: Tuyệt đối không trả lời các email, tin nhắn, hoặc cuộc gọi spam. Việc trả lời cho kẻ gửi spam biết rằng địa chỉ email hoặc số điện thoại của bạn đang hoạt động, khiến bạn trở thành mục tiêu cho nhiều spam hơn trong tương lai.
• Không nhấp vào liên kết: Không nhấp vào bất kỳ liên kết đáng ngờ nào trong email, tin nhắn hoặc bình luận. Các liên kết này có thể dẫn đến các trang web lừa đảo (phishing) hoặc tự động tải về phần mềm độc hại.
• Không tải tệp đính kèm: Không mở hoặc tải xuống các tệp đính kèm từ những người gửi không xác định hoặc email có dấu hiệu nghi ngờ.
• Không cung cấp thông tin cá nhân: Không bao giờ cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng, mật khẩu, hoặc bất kỳ thông tin nhạy cảm nào qua email, tin nhắn hoặc cuộc gọi đáng ngờ.

2. Sử dụng tính năng báo cáo và chặn

• Báo cáo tin nhắn rác/email rác:
• Email: Hầu hết các nhà cung cấp dịch vụ email (Gmail, Outlook, Yahoo Mail) đều có tính năng “Báo cáo thư rác” (Report Spam) hoặc “Chuyển vào thư rác” (Mark as Spam). Sử dụng tính năng này giúp hệ thống học hỏi và lọc spam tốt hơn trong tương lai.
• Tin nhắn SMS: Trên điện thoại thông minh, bạn có thể chọn tin nhắn và tìm tùy chọn “Báo cáo tin nhắn rác” hoặc “Chặn và báo cáo”.
• Mạng xã hội: Các nền tảng như Facebook, Instagram, TikTok đều có tính năng “Báo cáo” (Report) cho các bình luận, bài đăng hoặc tài khoản vi phạm chính sách.
• Chặn số điện thoại/tài khoản:
• Điện thoại: Chặn số điện thoại thường xuyên gửi tin nhắn hoặc gọi điện quấy rối.
• Mạng xã hội: Chặn các tài khoản spam để ngăn chúng tương tác với bạn.
• Email: Thêm địa chỉ email của kẻ gửi spam vào danh sách chặn (block list) của bạn.

3. Tăng cường bảo mật cho các tài khoản

• Sử dụng mật khẩu mạnh và duy nhất: Đặt mật khẩu phức tạp, kết hợp chữ hoa, chữ thường, số và ký tự đặc biệt cho từng tài khoản trực tuyến khác nhau.
• Bật xác thực hai yếu tố (2FA): 2FA cung cấp một lớp bảo mật bổ sung, ngay cả khi kẻ gửi spam có được mật khẩu của bạn, chúng cũng khó có thể truy cập vào tài khoản.
• Kiểm tra cài đặt quyền riêng tư: Thường xuyên kiểm tra và điều chỉnh cài đặt quyền riêng tư trên các nền tảng mạng xã hội và ứng dụng để hạn chế thông tin cá nhân bị lộ.

4. Sử dụng công cụ và phần mềm hỗ trợ

• Phần mềm chống virus và chống phần mềm độc hại: Cài đặt và cập nhật thường xuyên các phần mềm bảo mật uy tín trên máy tính và điện thoại.
• Bộ lọc thư rác (Spam Filter): Hầu hết các dịch vụ email đều có bộ lọc thư rác tích hợp. Bạn cũng có thể sử dụng các ứng dụng hoặc tiện ích mở rộng của bên thứ ba để tăng cường khả năng lọc.
• Ứng dụng chặn cuộc gọi/tin nhắn: Có nhiều ứng dụng di động chuyên biệt giúp chặn các cuộc gọi và tin nhắn spam hiệu quả.
• Tường lửa (Firewall): Đảm bảo tường lửa trên thiết bị của bạn được bật để ngăn chặn các truy cập trái phép.

5. Thực hành thói quen trực tuyến an toàn

• Cẩn trọng khi chia sẻ thông tin: Hạn chế công khai địa chỉ email, số điện thoại trên các diễn đàn công cộng hoặc mạng xã hội.
• Đăng ký nhận thông tin có chọn lọc: Chỉ đăng ký nhận bản tin hoặc thông báo từ các nguồn đáng tin cậy và bạn thực sự quan tâm.
• Sử dụng địa chỉ email phụ: Cân nhắc sử dụng một địa chỉ email phụ cho các đăng ký không quan trọng hoặc khi bạn không muốn địa chỉ email chính bị lộ.
• Cập nhật phần mềm thường xuyên: Luôn đảm bảo hệ điều hành, trình duyệt web và các ứng dụng của bạn được cập nhật phiên bản mới nhất để vá các lỗ hổng bảo mật.

Bằng cách áp dụng các biện pháp trên, bạn có thể giảm thiểu đáng kể lượng spam nhận được và bảo vệ bản thân khỏi những rủi ro tiềm ẩn mà spam mang lại. Việc hiểu rõ spam là gì và cách xử lý nó là bước đầu tiên để xây dựng một môi trường trực tuyến an toàn và thoải mái hơn.