U nang buồng trứng là gì? Dấu hiệu, nguyên nhân, các loại và biến chứng

U nang buồng trứng là một khối u dạng túi, chứa đầy chất lỏng bên trong, có lớp vỏ bọc ngoài và phát triển bất thường trên bề mặt hoặc bên trong buồng trứng. Phần lớn các trường hợp u nang là lành tính, thường tự biến mất sau một vài chu kỳ kinh nguyệt và không gây ra bất kỳ triệu chứng đáng kể nào. Tuy nhiên, một số ít khối u có thể phát triển đến kích thước lớn, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như xoắn buồng trứng, vỡ u nang, ung thư buồng trứng hoặc ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sinh sản của phụ nữ. Việc hiểu rõ u nang buồng trứng là gì, các dấu hiệu, nguyên nhân, phân loại và biến chứng giúp phụ nữ chủ động bảo vệ sức khỏe sinh sản của mình.

Nguyên nhân hình thành u nang buồng trứng

Sự hình thành u nang buồng trứng có thể liên quan đến nhiều yếu tố, từ những thay đổi sinh lý tự nhiên đến các tình trạng bệnh lý phức tạp. Dưới đây là những nguyên nhân chính:

1. Rối loạn nội tiết tố

Sự mất cân bằng về hormone là một yếu tố quan trọng, tác động trực tiếp đến quá trình hình thành các khối u nang. Đặc biệt là sự mất cân bằng giữa estrogen và progesterone, có thể ảnh hưởng đến quá trình rụng trứng và sự phát triển của nang trứng.

2. Rụng trứng bất thường

U nang chức năng, loại phổ biến nhất, có thể phát sinh khi nang trứng không giải phóng được trứng (nang noãn không vỡ) hoặc nang trứng không thoái hóa hoàn toàn sau quá trình rụng trứng (nang hoàng thể tồn tại). Đây là những thay đổi sinh lý bình thường trong chu kỳ kinh nguyệt nhưng đôi khi có thể dẫn đến hình thành u nang.

3. Lạc nội mạc tử cung

Mô nội mạc tử cung phát triển bên ngoài tử cung (lạc nội mạc tử cung) có thể bám dính vào buồng trứng, từ đó hình thành các khối u nang chứa máu kinh cũ, gọi là u nang lạc nội mạc tử cung (hay u nang chocolate). Loại u này thường gây đau bụng kinh dữ dội và có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.

4. Nhiễm trùng vùng chậu

Các bệnh nhiễm trùng vùng chậu, nếu không được điều trị kịp thời, có thể lan đến buồng trứng và ống dẫn trứng, gây viêm nhiễm, hình thành các khối áp xe hoặc u nang viêm.

5. Thai kỳ

Một số loại u nang có thể xuất hiện trong hoặc ngay sau giai đoạn mang thai. Ví dụ, u nang hoàng thể khi mang thai là một loại u nang chức năng giúp duy trì thai kỳ trong giai đoạn đầu. Chúng thường tự biến mất khi nhau thai phát triển đầy đủ.

Các loại u nang buồng trứng phổ biến

U nang buồng trứng được phân loại thành nhiều dạng khác nhau, tùy thuộc vào đặc điểm, nguồn gốc hình thành và nguy cơ ác tính. Việc xác định chính xác loại u nang giúp bác sĩ đưa ra phương án điều trị phù hợp nhất.

1. U nang chức năng

Đây là loại u nang buồng trứng phổ biến nhất, hình thành do những thay đổi nội tiết tố trong chu kỳ kinh nguyệt và thường có tính chất lành tính. Chúng thường tự biến mất mà không cần can thiệp trong vòng vài chu kỳ kinh nguyệt. U nang chức năng bao gồm:

• U nang nang noãn (Follicular cyst): Hình thành khi nang trứng không vỡ để giải phóng trứng trong quá trình rụng trứng. Nang tiếp tục phát triển và chứa đầy dịch.
• U nang hoàng thể (Corpus luteum cyst): Sau khi trứng được giải phóng, nang trứng thoái hóa thành hoàng thể. Nếu hoàng thể tích tụ dịch bên trong, nó sẽ hình thành u nang hoàng thể.

2. U nang thực thể

Là những khối u thực sự, phát sinh do sự tăng sinh bất thường của tế bào buồng trứng. Chúng không tự biến mất và cần được đánh giá kỹ lưỡng vì có thể là khối u lành tính hoặc ác tính. Các loại u nang thực thể phổ biến bao gồm:

• U nang bì buồng trứng (Dermoid cyst/Teratoma): Đây là loại u chứa các thành phần của da như lông, tóc, móng tay, răng, xương và mô mỡ, hình thành từ các tế bào mầm. U nang bì thường lành tính nhưng có thể phát triển lớn và gây xoắn buồng trứng.
• U nang nhầy (Mucinous cystadenoma): Loại u này chứa dịch nhầy, thường chia thành nhiều thùy, có thể đạt kích thước rất lớn và có khả năng dính vào các cơ quan lân cận trong ổ bụng. Mặc dù đa số lành tính, nhưng một số trường hợp có thể có tiềm năng ác tính.
• U nang thanh dịch (Serous cystadenoma): Chứa dịch trong suốt như nước, thường có thành mỏng. Giống như u nang nhầy, chúng có thể phát triển lớn và có tiềm năng ác tính, mặc dù tỷ lệ thấp.
• U nang lạc nội mạc tử cung (Endometrioma/Chocolate cyst): Hình thành do các mô nội mạc tử cung phát triển bên trong buồng trứng, gây chảy máu và tích tụ máu kinh cũ, tạo thành khối u chứa dịch màu nâu sẫm (giống chocolate). Loại u này thường gây đau bụng kinh, đau khi quan hệ và có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.

Dấu hiệu nhận biết u nang buồng trứng

Ở giai đoạn khởi phát, u nang buồng trứng là gì có thể không biểu hiện triệu chứng rõ ràng hoặc chỉ xuất hiện các dấu hiệu không đặc hiệu, khó nhận biết. Nhiều trường hợp chỉ được phát hiện tình cờ khi khám phụ khoa định kỳ hoặc siêu âm vì lý do khác. Tuy nhiên, khi u nang phát triển lớn hơn hoặc gây biến chứng, các triệu chứng có thể trở nên rõ rệt hơn:

• Đau bụng dưới: Cơn đau thường âm ỉ, dai dẳng hoặc có cảm giác căng tức, nặng trĩu ở một hoặc cả hai bên buồng trứng. Cơn đau có thể tăng lên khi vận động mạnh, quan hệ tình dục hoặc trong chu kỳ kinh nguyệt.
• Cảm giác chèn ép trong bụng: Khi u nang có kích thước lớn, nó có thể chèn ép lên các cơ quan lân cận như bàng quang, trực tràng, gây ra các triệu chứng như:
• Tiểu dắt, tiểu nhiều lần, khó tiểu.
• Táo bón, khó đi ngoài.
• Cảm giác đầy bụng, khó tiêu, buồn nôn.
• Rối loạn kinh nguyệt: Bao gồm chu kỳ kinh nguyệt không đều (ngắn hơn hoặc dài hơn bình thường), lượng máu kinh thay đổi (ít hơn hoặc nhiều hơn), rong kinh, hoặc xuất huyết âm đạo bất thường giữa các kỳ kinh.
• Đau khi quan hệ tình dục (Dyspareunia): Đặc biệt là đau sâu bên trong.
• Tăng cân không rõ nguyên nhân: Mặc dù không phổ biến, nhưng một số u nang lớn có thể gây tăng kích thước vòng bụng.

Lưu ý: Các triệu chứng trên có thể tương tự với nhiều bệnh lý phụ khoa khác. Do đó, khi xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào, việc thăm khám bác sĩ là cần thiết để được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời.

Biến chứng nguy hiểm của u nang buồng trứng

Mặc dù đa số u nang là lành tính và tự biến mất, nhưng một số trường hợp, đặc biệt là u nang có kích thước lớn hoặc u nang thực thể, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, đe dọa sức khỏe và tính mạng:

1. Xoắn buồng trứng

Đây là một trong những biến chứng cấp tính và nguy hiểm nhất. Tình trạng này xảy ra khi u nang có kích thước lớn, khiến buồng trứng bị xoắn vặn quanh cuống mạch máu nuôi dưỡng. Điều này gây cản trở lưu thông máu đến buồng trứng, dẫn đến:

• Cơn đau bụng dưới đột ngột, dữ dội, thường kèm theo buồn nôn, nôn mửa, vã mồ hôi.
• Thiếu máu cục bộ và nguy cơ hoại tử buồng trứng nếu không được xử lý kịp thời.
• Xoắn buồng trứng là một cấp cứu y tế cần được phẫu thuật ngay lập tức để cứu lấy buồng trứng.

2. Vỡ u nang buồng trứng

U nang có thể bị vỡ do chấn thương, quan hệ tình dục mạnh, hoặc do u nang phát triển quá lớn gây áp lực lên thành nang. Khi u nang vỡ, dịch hoặc máu bên trong sẽ chảy vào khoang bụng, gây ra:

• Cơn đau bụng đột ngột, dữ dội, đau nhói.
• Có thể kèm theo chảy máu trong ổ bụng, gây choáng váng, tụt huyết áp nếu mất máu nhiều.
• Viêm phúc mạc nếu dịch nang bị nhiễm trùng hoặc có tính chất kích ứng.
• Vỡ u nang cũng là một cấp cứu y tế cần can thiệp khẩn cấp.

3. Nhiễm trùng u nang

Mặc dù ít gặp, nhưng u nang có thể bị nhiễm trùng, đặc biệt nếu nó có liên quan đến các bệnh lý viêm nhiễm vùng chậu. Nhiễm trùng có thể gây sốt, đau bụng và cần được điều trị bằng kháng sinh hoặc phẫu thuật nếu hình thành áp xe.

4. Ung thư buồng trứng

Mặc dù hiếm gặp, một số loại u nang buồng trứng, đặc biệt là u nang thực thể, có khả năng phát triển thành ung thư. Nguy cơ ung thư tăng lên ở phụ nữ lớn tuổi (mãn kinh) và những người có tiền sử gia đình mắc ung thư buồng trứng. Các dấu hiệu cảnh báo ung thư buồng trứng bao gồm:

• Đau bụng dưới dai dẳng.
• Đầy hơi, khó tiêu liên tục.
• Cảm giác no nhanh dù ăn ít.
• Thay đổi thói quen đi tiêu/tiểu.
• Giảm cân không rõ nguyên nhân.

Việc theo dõi định kỳ và xét nghiệm marker ung thư (CA-125) có thể được chỉ định để đánh giá nguy cơ.

5. Ảnh hưởng đến khả năng sinh sản

Một số loại u nang, đặc biệt là u nang lạc nội mạc tử cung hoặc u nang gây viêm nhiễm, có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản bằng cách gây tổn thương ống dẫn trứng, buồng trứng hoặc làm rối loạn quá trình rụng trứng.

Phòng ngừa và chẩn đoán sớm

Để bảo vệ sức khỏe sinh sản, việc phòng ngừa và chẩn đoán sớm u nang buồng trứng là gì là vô cùng thiết yếu. Mặc dù không thể ngăn ngừa hoàn toàn sự hình thành u nang, nhưng việc chủ động theo dõi và phát hiện sớm có thể giúp quản lý hiệu quả và ngăn chặn các biến chứng nguy hiểm.

1. Khám phụ khoa định kỳ

Thực hiện khám phụ khoa kết hợp siêu âm theo định kỳ (thường 6-12 tháng/lần) là cách hiệu quả nhất để phát hiện sớm u nang buồng trứng và ngăn chặn các biến chứng nguy hiểm. Việc này đặc biệt quan trọng đối với phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, những người có tiền sử u nang buồng trứng hoặc có yếu tố nguy cơ.

2. Siêu âm

Đây là phương pháp chẩn đoán hình ảnh chính xác, không xâm lấn, giúp xác định sự hiện diện, kích thước, vị trí, đặc điểm (dạng dịch, đặc, hỗn hợp) và số lượng của u nang. Siêu âm qua đường bụng hoặc siêu âm đầu dò âm đạo đều có thể được sử dụng. Từ kết quả siêu âm, bác sĩ có thể đưa ra hướng điều trị phù hợp.

3. Xét nghiệm máu

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm máu để kiểm tra nồng độ hormone hoặc các marker ung thư như CA-125 (đặc biệt đối với phụ nữ mãn kinh hoặc khi nghi ngờ ác tính). Tuy nhiên, CA-125 có thể tăng trong nhiều tình trạng lành tính khác nên không phải là chỉ số duy nhất để chẩn đoán ung thư.

4. MRI hoặc CT Scan

Trong những trường hợp phức tạp hơn, khi kết quả siêu âm không rõ ràng hoặc cần đánh giá chi tiết hơn về mối quan hệ của u nang với các cơ quan lân cận, bác sĩ có thể chỉ định chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc cắt lớp vi tính (CT Scan).

5. Nội soi ổ bụng chẩn đoán

Trong một số tình huống, đặc biệt khi nghi ngờ biến chứng hoặc cần xác định chính xác bản chất của khối u, bác sĩ có thể đề nghị nội soi ổ bụng chẩn đoán. Đây là một thủ thuật xâm lấn tối thiểu, cho phép bác sĩ quan sát trực tiếp buồng trứng và có thể lấy mẫu sinh thiết nếu cần.

Điều trị u nang buồng trứng

Phương pháp điều trị u nang buồng trứng phụ thuộc vào loại u nang, kích thước, triệu chứng, tuổi tác của bệnh nhân và mong muốn có con trong tương lai.

1. Theo dõi và chờ đợi

Đối với hầu hết các u nang chức năng nhỏ, không triệu chứng, bác sĩ thường khuyến nghị theo dõi định kỳ bằng siêu âm trong vài chu kỳ kinh nguyệt. Nhiều u nang loại này sẽ tự biến mất.

2. Thuốc tránh thai

Thuốc tránh thai nội tiết tố có thể được sử dụng để ngăn ngừa sự hình thành các u nang mới trong tương lai, đặc biệt ở những phụ nữ có tiền sử u nang chức năng tái phát. Tuy nhiên, chúng không làm tiêu biến các u nang hiện có.

3. Phẫu thuật

Phẫu thuật được chỉ định khi:

• U nang có kích thước lớn (>5-10cm) và không tự biến mất.
• U nang gây ra triệu chứng nghiêm trọng hoặc biến chứng (xoắn, vỡ).
• U nang có dấu hiệu nghi ngờ ác tính.
• U nang lạc nội mạc tử cung gây đau đớn hoặc ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.

Có hai phương pháp phẫu thuật chính:

• Phẫu thuật nội soi (Laparoscopy): Là phương pháp phổ biến nhất, ít xâm lấn, vết mổ nhỏ, thời gian hồi phục nhanh. Bác sĩ sẽ rạch một vài vết nhỏ trên bụng để đưa dụng cụ và camera vào loại bỏ u nang.
• Phẫu thuật mở (Laparotomy): Được chỉ định khi u nang quá lớn, có khả năng ác tính cao hoặc có biến chứng phức tạp. Phương pháp này yêu cầu vết mổ lớn hơn.

Tùy thuộc vào tình trạng, bác sĩ có thể chỉ bóc tách u nang hoặc cắt bỏ toàn bộ buồng trứng (oophorectomy) nếu cần thiết, đặc biệt ở phụ nữ đã mãn kinh hoặc khi u nang có nguy cơ cao là ác tính.

Chăm sóc và dự phòng

Ngoài việc khám định kỳ, một lối sống lành mạnh cũng góp phần quan trọng trong việc duy trì sức khỏe sinh sản và giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh:

• Chế độ ăn uống cân bằng: Ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ, vitamin, khoáng chất, hạn chế đồ ăn nhanh, nhiều dầu mỡ, đường.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Béo phì có thể ảnh hưởng đến cân bằng nội tiết tố.
• Tập thể dục đều đặn: Giúp cải thiện sức khỏe tổng thể và cân bằng hormone.
• Giảm căng thẳng: Căng thẳng kéo dài có thể ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt và nội tiết tố.
• Tránh lạm dụng thuốc: Đặc biệt là các loại thuốc ảnh hưởng đến hormone nếu không có chỉ định của bác sĩ.

Hiểu rõ u nang buồng trứng là gì, các dấu hiệu, nguyên nhân, phân loại và biến chứng giúp phụ nữ chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe của mình. Việc thăm khám phụ khoa định kỳ và lắng nghe cơ thể là chìa khóa để phát hiện sớm và điều trị kịp thời, giảm thiểu nguy cơ biến chứng và bảo vệ khả năng sinh sản.