Rối loạn lo âu là gì? Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

Rối loạn lo âu được định nghĩa là một tình trạng sức khỏe tâm thần, đặc trưng bởi sự lo sợ, căng thẳng vượt mức và kéo dài, khó kiểm soát. Tình trạng này tác động sâu sắc đến các hoạt động thường nhật như công việc, học tập và các mối quan hệ cá nhân. Khác biệt với những cảm giác lo lắng thông thường, rối loạn lo âu có thể khởi phát mà không có một nguyên nhân rõ ràng, biểu hiện qua các triệu chứng thực thể như nhịp tim tăng nhanh, cảm giác bồn chồn, mệt mỏi, khó ngủ, cùng với các biểu hiện tinh thần như khó tập trung và dễ cáu gắt.

Đặc điểm nổi bật của rối loạn lo âu

• Lo lắng quá mức: Người mắc phải trải nghiệm cảm giác lo sợ, bồn chồn và căng thẳng thái quá ngay cả trước những sự kiện bình thường trong đời sống. Ví dụ, một người có thể lo lắng dữ dội về việc đi làm hàng ngày mà không có lý do cụ thể, khác với lo lắng khi chuẩn bị cho một buổi phỏng vấn quan trọng.
• Khó kiểm soát: Cảm giác lo lắng này thường rất khó kiểm soát, ngay cả khi người bệnh nhận thức rằng nó là không cần thiết hoặc không có cơ sở. Họ có thể cố gắng trấn an bản thân nhưng không hiệu quả.
• Ảnh hưởng đến sinh hoạt: Tình trạng này gây ra nhiều triệu chứng thể chất, bao gồm đổ mồ hôi, run tay, tim đập nhanh, khô miệng, đau đầu, mệt mỏi, và các vấn đề liên quan đến tiêu hóa như đau bụng, tiêu chảy.
• Gây suy giảm chức năng: Rối loạn lo âu có thể làm giảm khả năng tập trung, ảnh hưởng đến trí nhớ, từ đó tác động tiêu cực đến hiệu suất công việc, kết quả học tập và chất lượng các mối quan hệ xã hội. Một sinh viên có thể gặp khó khăn trong việc hoàn thành bài tập, hoặc một nhân viên có thể giảm năng suất lao động.

Phân biệt lo âu thông thường và rối loạn lo âu

Lo lắng là một cảm xúc tự nhiên mà bất kỳ ai cũng trải qua. Tuy nhiên, lo âu thông thường khác biệt rõ rệt với rối loạn lo âu.

• Lo âu thông thường: Đây là một phản ứng tự nhiên và phù hợp với một tình huống căng thẳng cụ thể, thường sẽ lắng dịu khi tình huống đó được giải quyết. Ví dụ, lo lắng trước một kỳ thi quan trọng hoặc khi sắp có buổi thuyết trình trước đám đông. Cảm giác này thường có cường độ vừa phải và không kéo dài.
• Rối loạn lo âu: Trong trường hợp này, sự lo lắng trở nên quá mức, không tương xứng với tác nhân gây ra, kéo dài dai dẳng và lặp đi lặp lại, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến mọi khía cạnh trong cuộc sống của người bệnh. Sự lo lắng không có lý do rõ ràng hoặc kéo dài nhiều tháng, ngay cả khi không có yếu tố gây căng thẳng.

Các dạng rối loạn lo âu phổ biến

Rối loạn lo âu có nhiều dạng khác nhau, mỗi dạng có những đặc điểm và triệu chứng riêng biệt.

• Rối loạn lo âu lan tỏa (GAD): Tình trạng lo lắng thái quá và dai dẳng về nhiều khía cạnh khác nhau của cuộc sống, ví dụ như công việc, sức khỏe hoặc tài chính. Người mắc GAD có thể lo lắng về những điều nhỏ nhặt hàng ngày, không thể thư giãn và thường xuyên cảm thấy căng thẳng. Theo thống kê từ Bộ Y tế, tỷ lệ người Việt Nam mắc GAD có xu hướng tăng trong những năm gần đây, đặc biệt là ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh.
• Rối loạn hoảng sợ: Đặc trưng bởi các cơn hoảng loạn đột ngột và dữ dội, kèm theo các triệu chứng thể chất nghiêm trọng như tim đập nhanh dữ dội, khó thở, đau ngực, chóng mặt, và cảm giác sợ hãi tột độ như sắp chết hoặc mất kiểm soát. Các cơn hoảng loạn có thể kéo dài từ vài phút đến nửa tiếng.
• Rối loạn lo âu xã hội (Ám ảnh sợ xã hội): Nỗi sợ hãi và lo lắng tột độ trong các tình huống xã hội, xuất phát từ nỗi sợ bị đánh giá hoặc bẽ mặt trước người khác. Người mắc chứng này thường tránh các buổi tiệc, họp mặt, hoặc các tình huống cần giao tiếp công khai. Ví dụ, một người có thể từ chối tham gia các hoạt động nhóm tại công ty hoặc trường học vì sợ bị chú ý.
• Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD): Bao gồm các suy nghĩ ám ảnh không mong muốn và các hành vi cưỡng chế lặp đi lặp lại được thực hiện nhằm giảm bớt sự lo lắng. Ví dụ, một người có thể bị ám ảnh bởi vi khuẩn và phải rửa tay liên tục, hoặc kiểm tra khóa cửa nhiều lần trước khi ra khỏi nhà. Mặc dù hành vi này có thể làm giảm lo lắng tạm thời, nhưng nó lại gây ảnh hưởng lớn đến cuộc sống hàng ngày.
• Rối loạn stress sau chấn thương (PTSD): Xảy ra sau khi trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện đau thương, gây ra các triệu chứng như hồi tưởng, ác mộng, tránh né các yếu tố liên quan đến chấn thương, và tăng phản ứng giật mình. Ví dụ, một cựu chiến binh có thể trải qua PTSD sau khi tham gia chiến đấu, hoặc một người sống sót sau tai nạn giao thông nghiêm trọng.

Nguyên nhân gây rối loạn lo âu

Nguyên nhân gây rối loạn lo âu thường phức tạp và có thể bao gồm sự kết hợp của nhiều yếu tố.

• Yếu tố di truyền: Nghiên cứu cho thấy rối loạn lo âu có thể có yếu tố di truyền. Nếu trong gia đình có người thân mắc các bệnh lý tâm thần, nguy cơ mắc rối loạn lo âu cũng có thể tăng lên.
• Yếu tố sinh học: Sự mất cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ như serotonin, norepinephrine và GABA có thể đóng vai trò trong việc phát triển rối loạn lo âu.
• Yếu tố môi trường: Các trải nghiệm căng thẳng hoặc chấn thương trong cuộc sống như mất người thân, ly hôn, lạm dụng, hoặc áp lực công việc, học tập kéo dài có thể là yếu tố khởi phát.
• Yếu tố tâm lý: Những người có tính cách nhạy cảm, hay lo lắng, hoặc có xu hướng suy nghĩ tiêu cực thường dễ mắc rối loạn lo âu hơn.
• Tình trạng sức khỏe khác: Một số bệnh lý thể chất như bệnh tim, bệnh tuyến giáp, tiểu đường, hoặc việc sử dụng một số loại thuốc nhất định cũng có thể gây ra các triệu chứng lo âu.

Điều trị rối loạn lo âu

Việc điều trị rối loạn lo âu thường bao gồm sự kết hợp giữa liệu pháp tâm lý và thuốc, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và dạng rối loạn. Mục tiêu của điều trị là giảm triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống và giúp người bệnh đối phó hiệu quả hơn với lo lắng.

• Liệu pháp tâm lý:
• Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): Đây là phương pháp điều trị phổ biến và hiệu quả nhất cho rối loạn lo âu. CBT giúp người bệnh nhận diện và thay đổi các suy nghĩ, hành vi tiêu cực góp phần gây ra lo lắng. Tại Việt Nam, nhiều bệnh viện lớn như Bệnh viện Tâm thần Trung ương 1, Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh đều có các chuyên gia tâm lý thực hiện liệu pháp CBT. Chi phí cho một buổi trị liệu CBT thường dao động từ 500.000 VNĐ đến 1.500.000 VNĐ tùy vào cơ sở và chuyên gia.
• Liệu pháp tiếp xúc: Chủ yếu dùng cho các ám ảnh cụ thể, giúp người bệnh dần dần đối mặt với nỗi sợ hãi trong một môi trường an toàn.
• Sử dụng thuốc:
• Thuốc chống trầm cảm (SSRIs, SNRIs): Thường là lựa chọn đầu tiên trong điều trị rối loạn lo âu dài hạn, giúp cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh trong não.
• Thuốc giải lo âu (Benzodiazepines): Được sử dụng để giảm triệu chứng lo lắng cấp tính, nhưng thường chỉ dùng trong thời gian ngắn do nguy cơ phụ thuộc.
• Thuốc chẹn beta: Giúp kiểm soát các triệu chứng thể chất của lo lắng như tim đập nhanh, run rẩy.
• Thay đổi lối sống:
• Tập thể dục đều đặn: Hoạt động thể chất giúp giải phóng endorphin, có tác dụng cải thiện tâm trạng và giảm căng thẳng.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Hạn chế caffeine, đường và các chất kích thích khác.
• Ngủ đủ giấc: Đảm bảo ngủ đủ 7-9 tiếng mỗi đêm.
• Kỹ thuật thư giãn: Tập yoga, thiền, hít thở sâu có thể giúp giảm lo lắng.
• Tránh xa chất kích thích: Hạn chế hoặc ngừng sử dụng rượu và thuốc lá.

Nếu bạn hoặc người thân trải qua những triệu chứng nêu trên, việc tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia y tế là vô cùng cần thiết để được chẩn đoán chính xác và tiếp nhận phương pháp điều trị kịp thời, giúp cải thiện chất lượng cuộc sống. Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.