Bệnh Parkinson là gì? Triệu chứng, Nguyên nhân & Điều trị

Bệnh Parkinson (còn gọi là bệnh liệt run) là một tình trạng thoái hóa thần kinh mạn tính, diễn tiến từ từ, gây ra các biểu hiện liên quan đến vận động. Đây là một trong những rối loạn vận động phổ biến nhất trên thế giới, ảnh hưởng đến hàng triệu người, đặc biệt là người lớn tuổi. Việc nắm vững thông tin về bệnh Parkinson là gì giúp người bệnh và gia đình có cái nhìn rõ ràng hơn về tình trạng này, từ đó đưa ra các lựa chọn điều trị và chăm sóc phù hợp.

Bệnh Parkinson Là Gì?

Bệnh Parkinson phát sinh do sự suy giảm và mất đi đáng kể các tế bào thần kinh sản xuất dopamine trong não, cụ thể là tại một vùng nhỏ được gọi là “chất đen”. Dopamine là một chất dẫn truyền thần kinh đóng vai trò quan trọng trong việc điều phối các cử động cơ bắp. Khi nồng độ dopamine giảm sút, não bộ không thể kiểm soát cơ bắp một cách bình thường, dẫn đến các dấu hiệu đặc trưng của bệnh Parkinson.

Mặc dù chưa có phương pháp chữa trị dứt điểm, các liệu pháp hiện hành tập trung vào việc kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Nguyên nhân chính của bệnh Parkinson

Nguyên nhân cốt lõi của bệnh Parkinson nằm ở sự thoái hóa hoặc biến mất của các tế bào sản xuất dopamine ở “chất đen” trong não. Sự thiếu hụt dopamine này làm suy yếu khả năng chỉ huy và điều phối các cử động cơ bắp một cách hiệu quả.

Ngoài ra, các nhà khoa học vẫn đang nỗ lực giải mã chính xác lý do các tế bào thần kinh này bị tổn thương. Một số giả thuyết cho rằng có sự kết hợp của nhiều yếu tố:

• Yếu tố di truyền: Khoảng 10-15% trường hợp mắc bệnh Parkinson có liên quan đến tiền sử gia đình. Các đột biến gen cụ thể, như gen LRRK2, PRKN, SNCA, đã được xác định có vai trò trong việc tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Yếu tố môi trường: Tiếp xúc lâu dài với một số hóa chất độc hại như thuốc trừ sâu (ví dụ: Rotenone, Paraquat) hay dung môi công nghiệp có thể làm tăng nguy cơ phát triển bệnh.
• Chấn thương sọ não: Tiền sử từng bị chấn thương đầu nặng, đặc biệt là chấn thương lặp đi lặp lại (như ở các vận động viên quyền anh), cũng được xem là một yếu tố nguy cơ.

Các triệu chứng phổ biến của bệnh Parkinson

Các triệu chứng của bệnh Parkinson thường phát triển từ từ và trở nên rõ ràng hơn theo thời gian. Ban đầu, người bệnh có thể chỉ nhận thấy một số dấu hiệu nhẹ, nhưng dần dần chúng sẽ ảnh hưởng đến các hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Các triệu chứng chính bao gồm:

• Run: Biểu hiện run không tự chủ ở tay, chân, hàm hoặc các bộ phận khác trên cơ thể. Đặc trưng là “run tĩnh trạng”, nghĩa là run xuất hiện khi nghỉ ngơi và giảm khi thực hiện cử động có chủ đích. Ví dụ, một người bệnh có thể run tay khi ngồi xem tivi nhưng lại ít run hơn khi cầm ly nước uống.
• Cứng cơ (Rigidity): Cơ bắp trở nên căng cứng, đôi khi kèm theo cảm giác đau nhức hoặc chuột rút. Điều này có thể khiến người bệnh cảm thấy khó khăn khi di chuyển hoặc xoay người.
• Chậm vận động (Bradykinesia): Các cử động trở nên chậm chạp, khó khăn trong việc bắt đầu và duy trì các động tác. Các hoạt động đơn giản như quay đầu, cài cúc áo, đi dép cũng trở nên mất nhiều thời gian và công sức hơn. Biểu hiện này còn thể hiện qua dáng đi lê bước, ít vung tay khi đi bộ hoặc nét mặt ít biểu cảm (mặt nạ Parkinson).
• Mất thăng bằng và rối loạn tư thế (Postural Instability): Tư thế và dáng đi không ổn định, lưng hơi khom, trọng tâm cơ thể bị lệch, làm tăng đáng kể nguy cơ té ngã. Người bệnh thường khó giữ thăng bằng khi đứng hoặc khi thay đổi hướng đi.
• Các triệu chứng không vận động: Bên cạnh các vấn đề về vận động, người bệnh còn có thể đối mặt với các vấn đề khác như:
• Rối loạn khứu giác: Mất khả năng ngửi hoặc giảm khả năng phân biệt mùi.
• Táo bón mạn tính: Một trong những triệu chứng không vận động sớm nhất.
• Rối loạn giấc ngủ: Mất ngủ, mơ ác mộng, hoặc rối loạn hành vi giấc ngủ REM (người bệnh có thể “diễn” lại giấc mơ).
• Thay đổi giọng nói: Giọng nói trở nên nhỏ, đơn điệu, khó nghe.
• Trầm cảm và lo âu: Phổ biến ở người bệnh Parkinson do thay đổi hóa học trong não và tác động tâm lý của bệnh.
• Rối loạn nhận thức: Khó khăn trong việc tập trung, ghi nhớ, hoặc ra quyết định, có thể tiến triển thành sa sút trí tuệ ở giai đoạn muộn.

Đối tượng có nguy cơ mắc bệnh Parkinson

Mặc dù bất kỳ ai cũng có thể mắc bệnh Parkinson, một số yếu tố làm tăng nguy cơ phát triển bệnh:

• Tuổi tác: Đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu. Bệnh Parkinson thường khởi phát sau tuổi 60. Tại Việt Nam, với dân số già hóa nhanh chóng, số lượng người cao tuổi mắc các bệnh thoái hóa thần kinh như Parkinson dự kiến sẽ tăng lên đáng kể trong những thập kỷ tới.
• Di truyền: Như đã đề cập, tiền sử gia đình có người mắc bệnh Parkinson làm tăng nguy cơ. Tuy nhiên, phần lớn các trường hợp bệnh Parkinson không có tiền sử gia đình rõ ràng.
• Giới tính: Nam giới có nguy cơ mắc bệnh Parkinson cao hơn nữ giới một chút.
• Tiếp xúc với độc tố: Nông dân, công nhân làm việc trong môi trường tiếp xúc hóa chất (như thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ) có nguy cơ cao hơn. Ví dụ, một số nghiên cứu tại các vùng nông nghiệp ở Đồng bằng sông Cửu Long đã chỉ ra mối liên hệ tiềm tàng giữa việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và tỷ lệ mắc bệnh Parkinson.
• Chấn thương sọ não: Tiền sử chấn thương đầu nặng có thể là một yếu tố nguy cơ.

Hướng điều trị bệnh Parkinson

Hiện tại, chưa có phương pháp điều trị dứt điểm cho bệnh Parkinson. Các liệu pháp chủ yếu tập trung vào việc kiểm soát triệu chứng, làm chậm tiến trình bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

1. Điều trị bằng thuốc

Đây là phương pháp chính để quản lý các triệu chứng vận động của bệnh Parkinson.

• Levodopa: Đây là thuốc hiệu quả nhất để kiểm soát triệu chứng vận động của bệnh Parkinson. Levodopa được chuyển hóa thành dopamine trong não, giúp bù đắp lượng dopamine thiếu hụt. Thuốc này thường được kê đơn kết hợp với carbidopa (Sinemet, Duodopa) để giảm các tác dụng phụ.
• Chất đồng vận dopamine (Dopamine Agonists): Các thuốc như Pramipexole (Mirapex), Ropinirole (Requip) bắt chước tác dụng của dopamine trong não. Chúng thường được sử dụng ở giai đoạn đầu của bệnh hoặc kết hợp với levodopa.
• Chất ức chế MAO-B (MAO-B Inhibitors): Selegiline (Eldepryl, Zelapar), Rasagiline (Azilect) giúp ngăn chặn sự phân hủy dopamine trong não, kéo dài tác dụng của dopamine tự nhiên.
• Chất ức chế COMT (COMT Inhibitors): Entacapone (Comtan), Tolcapone (Tasmar) giúp kéo dài tác dụng của levodopa bằng cách ngăn chặn sự phân hủy của nó.
• Các thuốc khác: Amantadine (để giảm rối loạn vận động do levodopa), anticholinergics (để giảm run), và các thuốc điều trị triệu chứng không vận động (thuốc chống trầm cảm, thuốc trị táo bón, v.v.).

2. Phẫu thuật

Đối với những trường hợp bệnh Parkinson giai đoạn nặng, không đáp ứng tốt với thuốc hoặc có tác dụng phụ nghiêm trọng từ thuốc, phẫu thuật có thể là một lựa chọn.

• Kích thích não sâu (Deep Brain Stimulation – DBS): Đây là phương pháp phẫu thuật phổ biến nhất. Bác sĩ sẽ cấy các điện cực nhỏ vào các vùng cụ thể của não, sau đó nối với một thiết bị tạo xung (giống máy tạo nhịp tim) được đặt dưới da ở ngực. Thiết bị này phát ra các xung điện để điều chỉnh hoạt động bất thường của não, giúp cải thiện run, cứng cơ và chậm vận động. Tại Việt Nam, một số bệnh viện lớn như Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) hay Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM đã thực hiện thành công phẫu thuật DBS cho bệnh nhân Parkinson. Chi phí cho một ca phẫu thuật DBS có thể lên tới vài trăm triệu đồng, tùy thuộc vào chủng loại thiết bị và cơ sở y tế.
• Phẫu thuật tổn thương (Lesion Surgery): Gồm pallidotomy và thalamotomy, là các phương pháp tạo ra một tổn thương nhỏ, có kiểm soát trong não để phá hủy các vùng não gây ra triệu chứng. Các phương pháp này ít phổ biến hơn DBS hiện nay.

3. Các liệu pháp hỗ trợ

Các liệu pháp này đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống và giúp người bệnh duy trì khả năng tự lập.

• Vật lý trị liệu: Giúp cải thiện thăng bằng, sức mạnh cơ bắp, độ linh hoạt và dáng đi. Chuyên gia vật lý trị liệu có thể hướng dẫn các bài tập cụ thể để giảm cứng cơ và tăng cường vận động.
• Hoạt động trị liệu: Giúp người bệnh thích nghi với các hoạt động hàng ngày, sử dụng các công cụ hỗ trợ để ăn uống, mặc quần áo, vệ sinh cá nhân dễ dàng hơn.
• Ngôn ngữ trị liệu: Giúp cải thiện các vấn đề về giọng nói (nói nhỏ, đơn điệu) và nuốt.
• Dinh dưỡng: Chế độ ăn uống cân bằng, giàu chất xơ giúp giảm táo bón. Một số thực phẩm có thể tương tác với thuốc Parkinson, do đó cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.
• Tâm lý trị liệu: Hỗ trợ giải quyết các vấn đề về trầm cảm, lo âu và các thách thức tâm lý khác liên quan đến bệnh.
• Tập thể dục: Các hoạt động như đi bộ, bơi lội, yoga, thái cực quyền không chỉ giúp cải thiện vận động mà còn có lợi cho tâm trạng.

Kết luận

Bệnh Parkinson là gì và cách quản lý nó là một hành trình dài đòi hỏi sự kiên nhẫn từ người bệnh và sự hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng. Mặc dù là một bệnh mạn tính, nhưng với sự tiến bộ của y học và các liệu pháp hỗ trợ, người bệnh Parkinson hoàn toàn có thể duy trì một cuộc sống chất lượng và tích cực. Việc chẩn đoán sớm và tuân thủ phác đồ điều trị là chìa khóa để kiểm soát các triệu chứng hiệu quả.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.