Lay off là một thuật ngữ kinh doanh dùng để mô tả việc một doanh nghiệp quyết định chấm dứt hoặc tạm thời đình chỉ hợp đồng lao động với đội ngũ nhân sự. Điều này thường phát sinh từ các yếu tố khách quan liên quan đến tình hình hoạt động của công ty, chứ không phải do năng lực cá nhân hay sai phạm của người lao động. Các nguyên nhân phổ biến dẫn đến tình trạng này bao gồm việc tái cấu trúc tổ chức, biến động kinh tế thị trường, sự sụt giảm đáng kể về doanh thu, hoặc quá trình chuyển đổi công nghệ.
Dưới đây là những đặc điểm cốt lõi của lay off:
- Lý do khách quan: Quyết định lay off không xuất phát từ việc người lao động làm việc kém hiệu quả hay vi phạm kỷ luật. Thay vào đó, nó phản ánh tình hình hoạt động và năng lực tài chính của doanh nghiệp tại một thời điểm nhất định.
- Mục đích chiến lược: Hành động này được thực hiện nhằm giúp doanh nghiệp điều chỉnh quy mô nhân sự, thực hiện cắt giảm chi phí vận hành, hoặc thích ứng linh hoạt với những thay đổi diễn ra trên thị trường.
- Tính chất linh hoạt: Việc lay off có thể mang tính chất tạm thời (tạm ngừng công việc trong một khoảng thời gian) hoặc vĩnh viễn (chấm dứt hoàn toàn hợp đồng lao động).
Sự khác biệt cơ bản giữa lay off và sa thải thông thường (fire):
- Lay off: Phát sinh từ các yếu tố khách quan của công ty, không liên quan đến hiệu suất làm việc hay hành vi cá nhân của nhân viên.
- Sa thải (fire): Thông thường, việc sa thải xảy ra khi nhân viên vi phạm nghiêm trọng quy định, có hiệu suất làm việc không đạt yêu cầu, hoặc thể hiện hành vi không phù hợp trong môi trường làm việc, theo định nghĩa từ Vietop English.
Các nguyên nhân chính dẫn đến quyết định lay off:
- Tái cấu trúc doanh nghiệp: Công ty tiến hành tái cơ cấu toàn bộ bộ máy tổ chức, sắp xếp lại nhân sự hoặc điều chỉnh mô hình hoạt động để phù hợp với chiến lược mới.
- Kinh tế khó khăn: Giai đoạn khủng hoảng kinh tế, suy thoái thị trường, hoặc sự sụt giảm doanh số nghiêm trọng có thể buộc doanh nghiệp phải cắt giảm chi phí nhân sự để duy trì hoạt động.
- Thay đổi công nghệ: Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ có thể làm giảm nhu cầu đối với một số vị trí lao động cụ thể, dẫn đến việc cắt giảm nhân sự ở những lĩnh vực đó.
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu luôn biến động, cụm từ “lay off” ngày càng trở nên quen thuộc, đặc biệt trong các cuộc thảo luận về thị trường lao động. Nhiều người thường nhầm lẫn lay off với việc sa thải thông thường, nhưng thực tế hai khái niệm này có sự khác biệt cơ bản về nguyên nhân và bản chất. Hiểu rõ lay off là gì giúp doanh nghiệp và người lao động có cái nhìn đúng đắn hơn về các quyết định nhân sự mang tính chiến lược.
Lay off là gì?
Lay off là một thuật ngữ kinh doanh mô tả việc chấm dứt hoặc tạm thời đình chỉ hợp đồng lao động với một nhóm nhân sự. Quyết định này xuất phát từ các yếu tố khách quan liên quan đến tình hình hoạt động của công ty, không phải do năng lực cá nhân hay sai phạm của người lao động. Điều này phản ánh nỗ lực của doanh nghiệp nhằm thích ứng với những thay đổi bên ngoài hoặc tái cấu trúc nội bộ.
Đặc điểm cốt lõi của lay off
- Lý do khách quan: Quyết định lay off không liên quan đến hiệu suất làm việc kém hay vi phạm kỷ luật của nhân viên. Thay vào đó, nó phản ánh tình trạng tài chính, chiến lược hoặc năng lực vận hành của doanh nghiệp tại một thời điểm.
- Mục đích chiến lược: Hành động này được thực hiện nhằm giúp doanh nghiệp điều chỉnh quy mô nhân sự, cắt giảm chi phí vận hành, hoặc thích ứng với những biến động của thị trường. Mục tiêu chính là duy trì sự ổn định và phát triển bền vững cho công ty.
- Tính chất linh hoạt: Việc lay off có thể mang tính chất tạm thời (tạm ngừng công việc trong một khoảng thời gian nhất định, với hy vọng nhân viên sẽ được gọi trở lại khi tình hình cải thiện) hoặc vĩnh viễn (chấm dứt hoàn toàn hợp đồng lao động).
Sự khác biệt giữa Lay off và Sa thải (Fire)
Nhiều người thường dùng lẫn lộn hai khái niệm này, nhưng lay off và sa thải (fire) có bản chất và nguyên nhân hoàn toàn khác nhau.
- Lay off: Phát sinh từ các yếu tố khách quan của công ty. Ví dụ, một công ty công nghệ như Google hay Meta từng thực hiện các đợt lay off hàng nghìn nhân sự trong năm 2022-2023 do áp lực kinh tế vĩ mô và điều chỉnh chiến lược tăng trưởng, không phải vì nhân viên làm việc kém.
- Sa thải (Fire): Xảy ra khi nhân viên vi phạm nghiêm trọng quy định, có hiệu suất làm việc không đạt yêu cầu, hoặc thể hiện hành vi không phù hợp trong môi trường làm việc. Ví dụ, một nhân viên bị sa thải vì thường xuyên đi làm muộn, không hoàn thành công việc được giao, hoặc có hành vi quấy rối đồng nghiệp. Quyết định sa thải thường mang tính cá nhân và dựa trên đánh giá hiệu suất, đạo đức của từng nhân viên.
Các nguyên nhân chính dẫn đến quyết định Lay off
Quyết định lay off không bao giờ là dễ dàng đối với doanh nghiệp, nhưng thường là giải pháp cần thiết để tồn tại và phát triển. Các nguyên nhân phổ biến bao gồm:
Tái cấu trúc doanh nghiệp
Khi một công ty quyết định thay đổi mô hình kinh doanh, sáp nhập, hoặc tái tổ chức lại các phòng ban, việc lay off có thể xảy ra. Mục tiêu là tạo ra một cơ cấu tinh gọn, hiệu quả hơn để đạt được các mục tiêu chiến lược mới. Ví dụ, sau khi sáp nhập, hai công ty có thể có nhiều vị trí trùng lặp, và việc lay off một số nhân sự là không thể tránh khỏi để tránh lãng phí nguồn lực.
Tại Việt Nam, các tập đoàn lớn như FPT, Viettel đôi khi cũng tiến hành tái cấu trúc nội bộ để tối ưu hóa hoạt động, dẫn đến việc chuyển đổi vị trí hoặc thậm chí lay off một số nhân sự ở các bộ phận không còn phù hợp với chiến lược mới.
Kinh tế khó khăn hoặc suy thoái
Giai đoạn khủng hoảng kinh tế, suy thoái thị trường, hoặc sự sụt giảm doanh số nghiêm trọng có thể buộc doanh nghiệp phải cắt giảm chi phí, trong đó chi phí nhân sự là một khoản mục lớn. Khi doanh thu giảm sút, công ty không còn khả năng duy trì bộ máy nhân sự như cũ.
Đại dịch COVID-19 là một ví dụ điển hình. Nhiều doanh nghiệp trong ngành du lịch, nhà hàng – khách sạn tại Việt Nam như chuỗi khách sạn Mường Thanh, FLC đã phải thực hiện các đợt lay off quy mô lớn hoặc cho nhân viên tạm ngừng việc không lương để duy trì hoạt động. Tỷ lệ thất nghiệp ở Việt Nam trong quý II/2021 (cao điểm dịch) đã tăng lên 2,62%, cho thấy tác động rõ rệt của dịch bệnh đến thị trường lao động.
Thay đổi công nghệ
Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ có thể làm giảm nhu cầu đối với một số vị trí lao động cụ thể. Tự động hóa, trí tuệ nhân tạo (AI) và các giải pháp kỹ thuật số có thể thay thế công việc của con người trong một số lĩnh vực.
Ví dụ, sự phát triển của AI và tự động hóa trong ngành sản xuất có thể làm giảm nhu cầu về lao động thủ công. Một nhà máy dệt may ở Bình Dương có thể đầu tư vào máy móc tự động hoàn toàn, dẫn đến việc lay off hàng trăm công nhân dây chuyền. Điều này không phản ánh năng lực của công nhân, mà là sự thay đổi của công nghệ. Các công ty công nghệ như VNG hay Tiki cũng đối mặt với việc điều chỉnh nhân sự khi các công nghệ mới xuất hiện và thay đổi mô hình kinh doanh cốt lõi.
Di dời hoạt động hoặc đóng cửa chi nhánh
Khi một công ty quyết định di dời hoạt động sản xuất sang một địa điểm khác có chi phí thấp hơn, hoặc đóng cửa một chi nhánh/văn phòng không hiệu quả, việc lay off nhân viên tại địa điểm đó là điều tất yếu.
Ví dụ, một công ty sản xuất giày da có trụ sở tại TP. Hồ Chí Minh có thể quyết định chuyển nhà máy về các tỉnh lân cận như Long An hay Đồng Nai để giảm chi phí thuê mặt bằng và nhân công. Điều này có thể dẫn đến việc lay off một số lượng lớn nhân viên không muốn hoặc không thể di chuyển theo công ty.
Tác động của Lay off
Quyết định lay off có những tác động đáng kể đối với cả doanh nghiệp và người lao động.
Đối với doanh nghiệp
- Cắt giảm chi phí: Giúp giảm đáng kể chi phí lương, phúc lợi và các chi phí liên quan đến nhân sự.
- Tái cấu trúc hiệu quả: Tạo điều kiện để doanh nghiệp tinh gọn bộ máy, tập trung nguồn lực vào các lĩnh vực cốt lõi.
- Ảnh hưởng đến uy tín: Quyết định lay off có thể ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh và uy tín của công ty, khiến nhân viên còn lại cảm thấy bất an và khó khăn trong việc thu hút nhân tài mới.
- Giảm tinh thần làm việc: Nhân viên còn lại có thể cảm thấy lo lắng, áp lực, dẫn đến giảm tinh thần và năng suất làm việc.
Đối với người lao động
- Mất việc làm: Gây ra áp lực tài chính, tinh thần và sự bất ổn trong cuộc sống.
- Cơ hội mới: Một số người có thể tìm thấy cơ hội mới phù hợp hơn hoặc quyết định khởi nghiệp.
- Hỗ trợ từ công ty: Nhiều công ty có chính sách hỗ trợ nhân viên bị lay off bằng cách cung cấp gói trợ cấp thôi việc, hỗ trợ tìm kiếm việc làm mới, hoặc các khóa đào tạo lại. Ví dụ, trong các đợt lay off gần đây, nhiều công ty công nghệ lớn đã đưa ra các gói hỗ trợ lên đến vài tháng lương, bảo hiểm y tế kéo dài và hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp.
Kết luận
Hiểu rõ lay off là gì giúp chúng ta nhận thấy đây là một quyết định kinh doanh mang tính chiến lược, thường xuất phát từ các nguyên nhân khách quan bên ngoài tầm kiểm soát của người lao động. Phân biệt lay off với sa thải thông thường là cần thiết để có cái nhìn chính xác về thị trường lao động và các chính sách nhân sự của doanh nghiệp. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu và Việt Nam không ngừng biến động, việc chuẩn bị tinh thần và trang bị kỹ năng để thích ứng là điều cần thiết đối với mỗi cá nhân.
Tình trạng layoff là gì?
Layoff nghĩa là sa thải, đây là thuật ngữ thường sử dụng trong quản lý nhân sự, hành động đình chỉ hoặc sa thải với những lý do khác nhau ngoài hiệu suất thực tế của nhân viên. Trước đây, Layoff có nghĩa là công ty cho nhân viên nghỉ việc tạm thời do hết việc, không còn nhu cầu sử dụng nhân sự.
Layoffs nghĩa là gì?
Layoff nghĩa là sa thải. Đây là thuật ngữ chỉ hành động đình chỉ, buộc người lao động thôi việc tạm thời hoặc vĩnh viễn vì những lý do ngoài hiệu suất lao động. Layoff được sử dụng nhiều nhất vào những thời kỳ khủng hoảng kinh tế, hoặc các doanh nghiệp phải tái cấu trúc.
Fire job là gì?
Thường được dùng để nói đến việc sa thải do hiệu suất làm việc không tốt, vi phạm quy tắc và quy định nội bộ, hành vi không đúng đắn. Người lao động bị sa thải truong trường hợp này có thể gặp khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm mới và không được tái tuyển dụng bởi cùng một công ty.
Giải đấu play-off là gì?
Play-off của một giải đấu thể thao là một cuộc thi đấu sau mùa giải chính bởi các đối thủ hàng đầu để xác định nhà vô địch giải đấu hoặc một giải thưởng tương tự.