Cookie là gì? Cách hoạt động, công dụng và các loại cookie

Cookie (hay còn gọi là web cookie, HTTP cookie) là những tệp văn bản nhỏ được các trang web gửi đến trình duyệt và lưu trữ trực tiếp trên thiết bị cá nhân. Chức năng cốt lõi của chúng là ghi nhớ thông tin chi tiết về các lượt truy cập của bạn, từ đó tối ưu hóa trải nghiệm duyệt web trở nên liền mạch và thuận tiện hơn. Điều này được thực hiện thông qua việc duy trì trạng thái đăng nhập, ghi nhớ các tùy chọn cá nhân, lưu giữ giỏ hàng điện tử, hoặc theo dõi hành vi người dùng nhằm cá nhân hóa nội dung và hiển thị quảng cáo phù hợp.

Cookie hoạt động như thế nào?

Cơ chế hoạt động của cookie khá đơn giản nhưng hiệu quả, tạo nên nền tảng cho nhiều trải nghiệm trực tuyến.

1. Trang web tạo lập cookie: Khi bạn truy cập một trang web cụ thể, trang web đó có thể yêu cầu trình duyệt của bạn lưu trữ một tệp tin nhỏ. Tệp này chứa thông tin được định dạng dưới dạng cặp tên-giá trị, ví dụ: “ngôn ngữ=tiếng Việt” hoặc “ID người dùng=12345”. Đây là cách trang web bắt đầu “nhận diện” bạn.

1. Trình duyệt lưu trữ cookie: Trình duyệt web của bạn sẽ tiếp nhận và lưu trữ tệp cookie này trên ổ cứng thiết bị của bạn. Vị trí lưu trữ thường là một thư mục chuyên biệt dành cho dữ liệu duyệt web, chẳng hạn như thư mục bộ nhớ tạm của Chrome hoặc Firefox. Việc lưu trữ này cho phép thông tin tồn tại ngay cả khi bạn đóng trình duyệt.
2. Trang web sử dụng cookie: Trong những lần truy cập kế tiếp đến cùng trang web, trình duyệt sẽ tự động gửi lại tệp cookie này về máy chủ của trang web. Nhờ cơ chế này, trang web có thể nhận diện bạn là ai và áp dụng các tùy chọn bạn đã thiết lập trước đó, mang lại trải nghiệm cá nhân hóa tức thì. Ví dụ, nếu bạn đã chọn tiếng Anh trên một trang tin tức, lần sau khi truy cập, trang sẽ tự động hiển thị bằng tiếng Anh mà không cần bạn cài đặt lại.

Công dụng chính của cookie

Cookie đóng vai trò quan trọng trong việc định hình trải nghiệm trực tuyến của người dùng, mang lại nhiều tiện ích thiết thực.

• Cá nhân hóa trải nghiệm duyệt web: Cookie giúp ghi nhớ các lựa chọn của người dùng như ngôn ngữ hiển thị, bố cục ưa thích của trang web, hoặc các sản phẩm bạn đã xem. Điều này cho phép trang web hiển thị nội dung phù hợp hơn, tăng cường sự tương tác. Chẳng hạn, một trang thương mại điện tử như Tiki có thể gợi ý các sản phẩm tương tự dựa trên lịch sử xem hàng của bạn, giúp bạn tìm được món đồ ưng ý nhanh chóng hơn.
• Duy trì trạng thái đăng nhập: Nhờ cookie, bạn có thể duy trì trạng thái đăng nhập trên nhiều trang web mà không cần nhập lại thông tin tài khoản và mật khẩu mỗi khi truy cập, tiết kiệm đáng kể thời gian. Ví dụ, bạn đăng nhập vào Facebook hoặc Gmail một lần và có thể truy cập lại sau đó mà không cần nhập lại mật khẩu, ngay cả khi bạn đã đóng trình duyệt.
• Ghi nhớ giỏ hàng điện tử: Đặc biệt trong lĩnh vực thương mại điện tử, cookie đóng vai trò thiết yếu trong việc ghi nhớ các mặt hàng bạn đã thêm vào giỏ hàng. Điều này đảm bảo bạn có thể tiếp tục quá trình mua sắm một cách dễ dàng, ngay cả khi bạn rời trang và quay lại sau đó. Nếu bạn thêm sản phẩm vào giỏ hàng trên Shopee nhưng chưa thanh toán, lần sau khi truy cập, sản phẩm đó vẫn nằm trong giỏ hàng của bạn.
• Theo dõi và phân tích hành vi: Cookie thu thập dữ liệu về hành vi truy cập của bạn trên trang web, từ đó giúp chủ sở hữu trang web có cái nhìn sâu sắc hơn về sở thích và thói quen của người dùng. Thông tin này rất hữu ích cho việc cải thiện dịch vụ và chiến lược tiếp thị. Các công ty như Google Analytics sử dụng cookie để phân tích lưu lượng truy cập trang web, giúp các doanh nghiệp tại Việt Nam tối ưu hóa hiệu quả quảng cáo của mình.

Các loại cookie phổ biến

Có nhiều loại cookie khác nhau, mỗi loại phục vụ một mục đích riêng biệt.

• Cookie của bên thứ nhất (First-party cookies): Đây là loại cookie được tạo ra và quản lý trực tiếp bởi trang web mà bạn đang truy cập. Chúng thường được sử dụng để cải thiện chức năng cơ bản của trang, như ghi nhớ thông tin đăng nhập, cài đặt ngôn ngữ, hoặc các mục trong giỏ hàng. Ví dụ, khi bạn truy cập trang web của Ngân hàng Vietcombank, các cookie này giúp duy trì phiên đăng nhập an toàn của bạn.
• Cookie của bên thứ ba (Third-party cookies): Loại cookie này được hình thành bởi các trang web khác (ví dụ: các nền tảng quảng cáo, mạng xã hội) và thường được nhúng vào nội dung của trang web bạn đang xem. Mặc dù hữu ích cho quảng cáo cá nhân hóa, chúng có thể dấy lên lo ngại về quyền riêng tư. Ví dụ, khi bạn thấy quảng cáo của một sản phẩm bạn vừa xem trên Lazada xuất hiện trên một trang tin tức khác, đó là do cookie của bên thứ ba hoạt động. Các mạng quảng cáo lớn như Google Ads hay Facebook Ads sử dụng rộng rãi loại cookie này để nhắm mục tiêu quảng cáo đến người dùng.
• Cookie phiên (Session cookies): Những cookie này chỉ tồn tại trong suốt phiên duyệt web của bạn. Chúng sẽ tự động bị xóa khi bạn đóng trình duyệt. Cookie phiên thường được dùng để duy trì trạng thái đăng nhập hoặc ghi nhớ các lựa chọn tạm thời trong một phiên làm việc.
• Cookie liên tục (Persistent cookies): Ngược lại với cookie phiên, cookie liên tục được lưu trữ trên thiết bị của bạn trong một khoảng thời gian nhất định (có thể là vài ngày, vài tuần, hoặc thậm chí vài năm) hoặc cho đến khi bạn xóa chúng thủ công. Chúng được sử dụng để ghi nhớ các tùy chọn lâu dài hoặc hành vi của người dùng qua nhiều phiên truy cập.

Lợi ích và rủi ro tiềm ẩn

Cookie mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đi kèm với những rủi ro nhất định.

Lợi ích của cookie

Cookie mang lại sự tiện lợi vượt trội, khả năng cá nhân hóa mạnh mẽ và góp phần nâng cao đáng kể trải nghiệm người dùng tổng thể. Nhờ có chúng, việc lướt web trở nên mượt mà và phù hợp hơn với từng cá nhân.

• Tiện lợi: Bạn không cần phải đăng nhập lại nhiều lần hoặc cài đặt lại các tùy chọn mỗi khi ghé thăm một trang web quen thuộc.
• Cá nhân hóa: Nội dung và quảng cáo hiển thị sẽ phù hợp hơn với sở thích và nhu cầu của bạn, giúp bạn tìm kiếm thông tin hoặc sản phẩm dễ dàng hơn. Ví dụ, khi bạn tìm kiếm vé máy bay trên Traveloka, cookie giúp ghi nhớ các điểm đến bạn quan tâm và hiển thị các ưu đãi liên quan.
• Tối ưu hóa trải nghiệm người dùng: Các trang web có thể hoạt động hiệu quả hơn, cung cấp các tính năng như giỏ hàng điện tử, đề xuất sản phẩm, hay lưu trữ cài đặt.

Rủi ro tiềm ẩn của cookie

Tuy nhiên, việc sử dụng cookie cũng tiềm ẩn những lo ngại về quyền riêng tư. Do khả năng theo dõi hành vi trực tuyến của người dùng, đôi khi mà không có sự đồng ý rõ ràng, người dùng nên cân nhắc cài đặt bảo mật trình duyệt của mình.

• Quyền riêng tư: Cookie của bên thứ ba có thể theo dõi hành vi duyệt web của bạn trên nhiều trang web khác nhau, tạo ra một hồ sơ về sở thích và thói quen trực tuyến. Điều này có thể gây lo ngại về việc thông tin cá nhân bị thu thập và sử dụng mà không có sự đồng ý rõ ràng.
• Bảo mật: Mặc dù hiếm, nhưng trong một số trường hợp, cookie có thể bị lợi dụng để tấn công phiên (session hijacking) nếu không được bảo mật đúng cách.
• Lạm dụng dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ cookie có thể được sử dụng cho mục đích quảng cáo hoặc phân tích mà người dùng không mong muốn.

Để bảo vệ quyền riêng tư, hầu hết các trình duyệt hiện nay (như Google Chrome, Mozilla Firefox, Microsoft Edge) đều cung cấp các tùy chọn để quản lý cookie: bạn có thể xóa cookie cũ, chặn cookie từ các trang web cụ thể, hoặc thiết lập chế độ duyệt web ẩn danh (Incognito/Private browsing) để ngăn việc lưu trữ cookie trong phiên đó. Việc hiểu rõ về cookie giúp bạn kiểm soát tốt hơn thông tin cá nhân của mình trên không gian mạng.