STD là gì? Triệu chứng, lây truyền và cách phòng ngừa

STD (Sexually Transmitted Disease), hay bệnh lây truyền qua đường tình dục, là một nhóm các bệnh lý hình thành do vi khuẩn, virus, hoặc ký sinh trùng. Các bệnh này lây lan chủ yếu qua các hành vi quan hệ tình dục không an toàn, bao gồm qua đường âm đạo, hậu môn, hoặc miệng. STD tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến nhiều biến chứng sức khỏe nghiêm trọng như vô sinh, các dạng ung thư, và nhiều vấn đề khác liên quan đến sức khỏe sinh sản.

Các loại STD phổ biến được phân loại theo tác nhân gây bệnh

STD rất đa dạng, mỗi loại do một tác nhân gây bệnh khác nhau. Việc hiểu rõ tác nhân gây bệnh giúp xác định phương pháp điều trị phù hợp.

Gây ra bởi virus

Các bệnh STD do virus thường khó điều trị dứt điểm và có thể gây ra các vấn đề sức khỏe mãn tính.

• HIV/AIDS: Virus suy giảm miễn dịch ở người (HIV) tấn công hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội. Ở Việt Nam, theo số liệu từ Bộ Y tế, ước tính có khoảng 250.000 người nhiễm HIV, và tỷ lệ lây truyền qua quan hệ tình dục không an toàn vẫn là con đường chính.
• Herpes sinh dục (HSV): Gây ra các vết loét hoặc mụn nước đau đớn ở vùng sinh dục. Bệnh có thể tái phát nhiều lần trong đời.
• Human Papillomavirus (HPV): Một số chủng HPV gây mụn cóc sinh dục, trong khi các chủng khác có thể dẫn đến ung thư cổ tử cung ở nữ giới, ung thư hậu môn và ung thư vòm họng ở cả nam và nữ. Việt Nam đã triển khai chương trình tiêm vắc-xin HPV cho trẻ em gái và phụ nữ để phòng ngừa ung thư cổ tử cung.
• Viêm gan B: Virus viêm gan B (HBV) có thể lây truyền qua đường tình dục và gây tổn thương gan nghiêm trọng, dẫn đến xơ gan hoặc ung thư gan.

Gây ra bởi vi khuẩn

Các bệnh STD do vi khuẩn thường có thể được chữa khỏi hoàn toàn bằng kháng sinh nếu phát hiện và điều trị kịp thời.

• Bệnh lậu: Do vi khuẩn Neisseria gonorrhoeae gây ra. Bệnh có thể ảnh hưởng đến niệu đạo, cổ tử cung, trực tràng, hoặc họng.
• Giang mai: Do xoắn khuẩn Treponema pallidum gây ra. Giang mai có thể tiến triển qua nhiều giai đoạn với các triệu chứng khác nhau và gây tổn thương đa cơ quan nếu không được điều trị.
• Chlamydia: Do vi khuẩn Chlamydia trachomatis gây ra. Đây là một trong những STD phổ biến nhất, thường không có triệu chứng rõ ràng nhưng có thể gây biến chứng nghiêm trọng như vô sinh.

Gây ra bởi ký sinh trùng

• Trichomonas: Do ký sinh trùng Trichomonas vaginalis gây ra. Bệnh có thể gây viêm âm đạo ở nữ giới và viêm niệu đạo ở nam giới.

Các con đường lây truyền chính của STD

STD có thể lây truyền qua nhiều con đường khác nhau, chủ yếu liên quan đến việc tiếp xúc với dịch cơ thể hoặc máu của người bệnh.

• Thông qua quan hệ tình dục không được bảo vệ: Đây là con đường lây truyền phổ biến nhất của các loại STD, bao gồm các hình thức qua đường âm đạo, hậu môn, hoặc miệng. Dịch tiết sinh dục, nước bọt, hoặc máu có thể chứa tác nhân gây bệnh và lây truyền khi có sự tiếp xúc trực tiếp.
• Lây truyền từ mẹ sang con: Một số bệnh STD có thể lây truyền từ mẹ sang con trong giai đoạn mang thai (qua nhau thai) hoặc trong quá trình sinh nở (khi em bé đi qua đường sinh của mẹ). Ví dụ, HIV, giang mai, và viêm gan B có thể lây truyền theo cách này.
• Thông qua tiếp xúc với máu hoặc dịch cơ thể: Bao gồm việc dùng chung kim tiêm, các vật sắc nhọn (như dao cạo, bàn chải đánh răng) bị dính máu của người nhiễm bệnh, hoặc tiếp xúc trực tiếp với máu bị nhiễm qua vết thương hở. Việc truyền máu không qua sàng lọc cũng là một con đường lây truyền, dù hiện nay đã rất hiếm gặp ở Việt Nam do các quy trình kiểm soát chặt chẽ tại các bệnh viện lớn như Bệnh viện Truyền máu Huyết học TP.HCM hay Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương.

Các dấu hiệu và triệu chứng thường gặp của STD

Điều quan trọng cần lưu ý là không phải mọi trường hợp STD đều biểu hiện triệu chứng rõ ràng. Nhiều người có thể nhiễm STD nhưng không biết mình mắc bệnh, điều này làm tăng nguy cơ lây truyền cho người khác.

• Sự xuất hiện của dịch tiết bất thường từ âm đạo hoặc niệu đạo: Dịch tiết có thể có màu sắc lạ (vàng, xanh), mùi hôi, hoặc thay đổi độ đặc.
• Cảm giác ngứa, rát, hoặc sự hình thành các vết loét tại vùng bộ phận sinh dục, miệng, hoặc hậu môn: Các triệu chứng này có thể là dấu hiệu của herpes sinh dục, giang mai, hoặc mụn cóc sinh dục.
• Cảm giác đau đớn trong hoặc sau khi quan hệ tình dục: Đau rát khi quan hệ có thể là dấu hiệu của viêm nhiễm do STD.
• Đau khi đi tiểu: Gặp ở các bệnh như lậu, chlamydia.
• Sưng hạch bạch huyết ở bẹn.
• Phát ban trên da hoặc vết loét ở miệng.

Nếu bạn nhận thấy bất kỳ triệu chứng nào trong số này, hoặc có nghi ngờ mình đã tiếp xúc với STD, việc thăm khám bác sĩ sớm là cần thiết.

Các biện pháp phòng ngừa STD hiệu quả

Phòng ngừa STD là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.

• Áp dụng việc sử dụng bao cao su: Đây là phương pháp thiết yếu giúp ngăn ngừa sự lây nhiễm trong các hoạt động tình dục. Bao cao su, khi được sử dụng đúng cách, tạo ra một hàng rào vật lý ngăn chặn sự tiếp xúc trực tiếp giữa dịch cơ thể. Các thương hiệu bao cao su phổ biến tại Việt Nam như Durex hay Sagami đều có mặt rộng rãi ở các nhà thuốc và siêu thị.
• Thực hiện sàng lọc và xét nghiệm STD định kỳ: Việc này cho phép phát hiện sớm và tiến hành điều trị kịp thời, đặc biệt quan trọng đối với những STD không có triệu chứng rõ ràng. Khuyến nghị xét nghiệm ít nhất mỗi 6-12 tháng nếu có nguy cơ cao (ví dụ: có nhiều bạn tình, bạn tình mới, hoặc có bạn tình nhiễm STD). Nhiều bệnh viện và phòng khám tư nhân tại Việt Nam như Bệnh viện Da liễu Trung ương, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM hay các phòng khám quốc tế đều cung cấp dịch vụ xét nghiệm STD. Chi phí cho một gói xét nghiệm cơ bản có thể dao động từ 500.000 VNĐ đến vài triệu VNĐ tùy vào loại xét nghiệm và cơ sở y tế.
• Trao đổi cởi mở và chân thật với bạn tình: Chia sẻ thông tin về tình trạng sức khỏe và lịch sử tình dục là rất quan trọng để cùng nhau bảo vệ sức khỏe. Việc này giúp cả hai bên đưa ra quyết định sáng suốt về các biện pháp bảo vệ.
• Tiêm vắc-xin phòng ngừa: Vắc-xin HPV có thể phòng ngừa một số chủng virus HPV gây ung thư và mụn cóc sinh dục. Vắc-xin viêm gan B cũng giúp bảo vệ khỏi virus viêm gan B.
• Hạn chế số lượng bạn tình: Có nhiều bạn tình làm tăng nguy cơ mắc STD.
• Tránh dùng chung kim tiêm và các vật dụng cá nhân: Điều này đặc biệt quan trọng để ngăn ngừa lây truyền HIV và viêm gan B.

Thời điểm cần thăm khám chuyên khoa

Việc thăm khám bác sĩ kịp thời có vai trò quan trọng trong việc chẩn đoán và điều trị STD, giúp ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.

• Khi bạn nhận thấy bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào có thể liên quan đến STD.
• Nếu bạn có nhiều bạn tình hoặc đã tham gia vào các hành vi quan hệ tình dục không an toàn.
• Trường hợp bạn tình của bạn được chẩn đoán mắc STD.
• Khi bạn thuộc nhóm đối tượng có nguy cơ cao lây nhiễm bệnh, ví dụ như những người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc từng có tiền sử mắc STD.
• Trước khi bắt đầu một mối quan hệ tình dục mới, đặc biệt là quan hệ không an toàn.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để được tư vấn và điều trị phù hợp.