Nystatin: Thuốc điều trị nấm Candida có công dụng gì?

Nấm Candida là một loại nấm men thường trú trong cơ thể người, nhưng khi hệ miễn dịch suy yếu hoặc mất cân bằng vi sinh, chúng có thể phát triển quá mức và gây ra nhiều vấn đề sức khỏe. Các bệnh nhiễm nấm do Candida gây ra rất đa dạng, từ các tổn thương ngoài da, niêm mạc đến các trường hợp nhiễm trùng nội tạng nghiêm trọng. Trong số các loại thuốc kháng nấm được sử dụng phổ biến, Nystatin nổi bật như một hoạt chất hiệu quả trong việc kiểm soát các tình trạng nhiễm nấm men, đặc biệt là các chủng Candida albicans.

Nystatin hoạt động bằng cách phá vỡ màng tế bào của nấm, làm thay đổi tính thấm và dẫn đến sự thoát các thành phần thiết yếu bên trong tế bào nấm, từ đó tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của chúng. Hoạt chất này được bào chế dưới nhiều dạng khác nhau, phù hợp với từng vị trí nhiễm nấm cụ thể. Nhìn chung, Nystatin được dung nạp tốt và ít gây ra tác dụng phụ đáng kể. Tuy nhiên, việc tham khảo ý kiến từ chuyên gia y tế là cần thiết để xác định liều lượng và phương thức sử dụng tối ưu.

Công dụng chính của Nystatin

Nystatin được sử dụng rộng rãi để xử lý các biểu hiện nhiễm nấm, đặc biệt là các bệnh do nấm Candida gây ra:

• Điều trị nhiễm nấm Candida tại chỗ:
• Tưa miệng (nấm miệng): Thường gặp ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và người có hệ miễn dịch suy giảm. Nystatin dạng hỗn dịch là lựa chọn hàng đầu.
• Hăm tã do nấm: Vùng da mặc tã bị ẩm ướt, bí bách là môi trường lý tưởng cho nấm Candida phát triển, gây đỏ, ngứa, khó chịu. Nystatin dạng kem hoặc thuốc mỡ thường được sử dụng.
• Nhiễm nấm trên da: Bao gồm các nếp gấp da như bẹn, kẽ ngón tay, kẽ ngón chân, dưới vú, nơi da ẩm ướt và dễ bị tổn thương.
• Nhiễm nấm thực quản: Thường gặp ở bệnh nhân HIV/AIDS hoặc người dùng corticosteroid kéo dài.
• Nhiễm nấm âm đạo: Gây ngứa, rát, khí hư bất thường. Nystatin dạng viên đặt âm đạo là liệu pháp phổ biến.
• Nhiễm nấm đường tiêu hóa: Giúp kiểm soát sự phát triển quá mức của nấm Candida trong ruột, đặc biệt ở những bệnh nhân dùng kháng sinh phổ rộng.

• Phòng ngừa nhiễm nấm Candida: Nystatin cũng được dùng để ngăn chặn sự phát triển của nấm Candida ở những đối tượng có nguy cơ cao, ví dụ như bệnh nhân đang dùng thuốc kháng sinh dài ngày (có thể làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột), bệnh nhân suy giảm miễn dịch, hoặc người đang hóa trị, xạ trị.

Các dạng bào chế phổ biến của Nystatin

Để tối ưu hiệu quả điều trị cho từng vị trí nhiễm nấm, Nystatin có nhiều dạng bào chế khác nhau:

• Dạng bôi ngoài da:
• Kem Nystatin: Thường có nồng độ 100.000 đơn vị/g, dùng để thoa trực tiếp lên khu vực da bị nhiễm nấm. Các sản phẩm phổ biến như Nystatin Stada, Nystatin B.P. thường có giá dao động từ 15.000 VNĐ đến 30.000 VNĐ/tuýp 10g tại các nhà thuốc lớn ở Việt Nam như Pharmacity, Long Châu.
• Thuốc mỡ Nystatin: Tương tự như kem, giúp tạo lớp màng bảo vệ và giữ ẩm tốt hơn trên da.

• Dạng uống:
• Hỗn dịch Nystatin: Thường có hàm lượng 100.000 đơn vị/ml, được dùng để rơ miệng (tưa miệng) hoặc uống trực tiếp (nhiễm nấm thực quản, đường tiêu hóa). Chai 30ml hoặc 50ml có giá khoảng 40.000 VNĐ đến 70.000 VNĐ.
• Viên nén Nystatin: Dùng để uống, thường với liều lượng cao hơn, được chỉ định cho các trường hợp nhiễm nấm đường tiêu hóa hoặc phòng ngừa.

• Dạng đặt âm đạo:
• Viên đặt âm đạo Nystatin: Là viên đặt chuyên biệt dùng để điều trị các trường hợp nấm âm đạo, thường có hàm lượng 100.000 đơn vị/viên. Một hộp 10 viên thường có giá từ 35.000 VNĐ đến 60.000 VNĐ.

Hướng dẫn sử dụng Nystatin

Việc sử dụng Nystatin cần tuân thủ đúng chỉ dẫn của bác sĩ hoặc dược sĩ để đạt hiệu quả tối ưu và hạn chế tác dụng phụ.

• Đối với hỗn dịch uống (rơ miệng/uống):
• Lắc kỹ chai thuốc trước mỗi lần dùng để đảm bảo hoạt chất được phân bố đều.
• Với tưa miệng: Nên giữ thuốc tiếp xúc với vùng tổn thương (lưỡi, má, vòm họng) càng lâu càng tốt trước khi nuốt. Đối với trẻ nhỏ, có thể dùng gạc sạch tẩm thuốc để rơ miệng.
• Tránh ăn uống trong khoảng 15-30 phút sau khi dùng thuốc để đảm bảo thuốc có đủ thời gian phát huy tác dụng.
• Liều lượng thông thường cho người lớn và trẻ em bị tưa miệng là 4-6ml (400.000-600.000 đơn vị) x 4 lần/ngày.

• Đối với bột Nystatin rơ miệng (khi có dạng này):
• Pha thuốc với một lượng nhỏ nước đun sôi để nguội theo tỷ lệ khuyến cáo.
• Sử dụng gạc sạch thấm dung dịch thuốc để rơ nhẹ nhàng vào lưỡi và họng của trẻ.
• Tránh ăn uống trong vòng 20 phút sau khi rơ.

• Đối với dạng đặt âm đạo:
• Thực hiện theo đúng chỉ dẫn cụ thể từ bác sĩ điều trị. Thông thường, một viên đặt sẽ được đặt sâu vào âm đạo mỗi tối trước khi đi ngủ, liên tục trong 7-14 ngày tùy mức độ nhiễm nấm.

• Đối với dạng kem/thuốc mỡ bôi ngoài da:
• Rửa sạch và lau khô vùng da bị nhiễm nấm.
• Bôi một lớp mỏng thuốc lên vùng da bị ảnh hưởng 2-3 lần/ngày. Tiếp tục dùng thuốc thêm vài ngày sau khi các triệu chứng đã biến mất để đảm bảo nấm được tiêu diệt hoàn toàn.

Tác dụng phụ và lưu ý quan trọng

Nystatin nhìn chung được cơ thể dung nạp tốt, ít gây độc tính và hiếm khi dẫn đến phản ứng dị ứng nghiêm trọng. Tuy nhiên, một số tác dụng phụ có thể xuất hiện:

• Tác dụng phụ tại chỗ:
• Khi bôi ngoài da: Cảm giác bỏng rát nhẹ, ngứa, kích ứng có thể xảy ra nhưng thường không nghiêm trọng.
• Khi đặt âm đạo: Ngứa, rát âm đạo nhẹ.
• Tác dụng phụ toàn thân (khi dùng đường uống):
• Rối loạn tiêu hóa như tiêu chảy, buồn nôn, nôn, đau bụng. Các triệu chứng này thường nhẹ và tự hết.
• Phản ứng dị ứng: Mặc dù hiếm gặp, nhưng phản ứng dị ứng toàn thân như phát ban, nổi mề đay, sưng mặt, khó thở có thể xảy ra. Nếu có dấu hiệu này, cần ngưng thuốc và đến cơ sở y tế gần nhất.

Lưu ý quan trọng:

• Nystatin chỉ có tác dụng tại chỗ và không được dùng để điều trị các trường hợp nhiễm nấm toàn thân (nhiễm nấm trong máu hoặc các cơ quan nội tạng). Đối với nhiễm nấm toàn thân, cần sử dụng các thuốc kháng nấm toàn thân khác.
• Nếu các triệu chứng không có dấu hiệu cải thiện rõ rệt sau 14 ngày điều trị liên tục, việc xem xét lại chẩn đoán ban đầu hoặc phương pháp điều trị là cần thiết. Kháng thuốc Nystatin là rất hiếm, nhưng cần loại trừ các nguyên nhân khác hoặc tình trạng nhiễm nấm nặng hơn.
• Phụ nữ có thai và cho con bú cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng Nystatin. Mặc dù thuốc ít hấp thu toàn thân, nhưng việc sử dụng cần được cân nhắc kỹ lưỡng.
• Không tự ý ngưng thuốc khi các triệu chứng đã thuyên giảm mà không có chỉ định của bác sĩ để tránh tái phát.
• Bảo quản thuốc ở nhiệt độ phòng, tránh ánh sáng trực tiếp và tầm tay trẻ em.

Khuyến cáo

Việc sử dụng Nystatin cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của bác sĩ hoặc dược sĩ chuyên môn. Tại Việt Nam, nhiều nhà thuốc và phòng khám có đội ngũ dược sĩ, bác sĩ có kinh nghiệm để tư vấn về liều lượng cũng như phương pháp sử dụng thuốc một cách phù hợp và an toàn nhất cho tình trạng sức khỏe cá nhân. Các bệnh viện lớn như Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội), Bệnh viện Chợ Rẫy (TP. Hồ Chí Minh) cũng có các chuyên khoa da liễu, truyền nhiễm sẵn sàng thăm khám và đưa ra phác đồ điều trị nhiễm nấm hiệu quả.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ hoặc dược sĩ để có lời khuyên y tế chuyên nghiệp.