Nicotine: Là gì, Tác hại và Lợi ích Y tế

Nicotine là một hợp chất kích thích mạnh, có khả năng gây nghiện cao, xuất hiện tự nhiên trong cây thuốc lá và các loài thực vật khác thuộc họ cà. Chất này tác động đến cơ thể bằng cách gia tăng nhịp tim, huyết áp, đồng thời kích thích hoạt động não bộ. Sự giải phóng dopamine do nicotine tạo ra cảm giác khoái cảm, từ đó hình thành sự phụ thuộc. Mặc dù có thể mang lại cảm giác hưng phấn tức thời và hỗ trợ giảm căng thẳng tạm thời, nicotine vẫn tiềm ẩn những nguy cơ nghiêm trọng đối với sức khỏe tim mạch, hệ tiêu hóa và hệ thần kinh. Đây cũng là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng nghiện thuốc lá, tác động tiêu cực đến sức khỏe lâu dài của người sử dụng.

Nguồn gốc và phương thức sử dụng

Nicotine được tìm thấy một cách tự nhiên không chỉ trong cây thuốc lá mà còn trong một số loại rau củ quen thuộc như khoai tây, cà chua, cà tím và ớt chuông. Tuy nhiên, hàm lượng nicotine trong các loại rau củ này là rất nhỏ, không đáng kể so với trong cây thuốc lá.

Người dùng thường tiếp nhận nicotine thông qua việc hút thuốc lá truyền thống, sử dụng thuốc lá điện tử hoặc nhai thuốc lá. Tại Việt Nam, thuốc lá truyền thống vẫn là hình thức tiêu thụ nicotine phổ biến nhất, với ước tính khoảng 42% nam giới trưởng thành hút thuốc lá vào năm 2020 theo số liệu của Bộ Y tế. Các sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng cũng đang gia tăng sự hiện diện, đặc biệt trong giới trẻ, dù chưa có thống kê chính thức về số lượng người dùng.

Cơ chế tác dụng và hình thành sự phụ thuộc

Nicotine có khả năng kích thích mạnh mẽ hệ thần kinh trung ương, từ đó tăng cường truyền dẫn các xung thần kinh từ cơ thể lên não bộ. Khi xâm nhập vào não, nicotine thúc đẩy sự giải phóng dopamine trong “trung tâm tưởng thưởng”, mang đến cảm giác dễ chịu và khoái cảm tức thì. Đây chính là yếu tố then chốt dẫn đến sự phụ thuộc vào chất này.

Sau khi được hấp thụ, nicotine nhanh chóng làm tăng nhịp tim, huyết áp và tần suất hô hấp, đồng thời tạo ra cảm giác hưng phấn và nâng cao khả năng tập trung tạm thời. Thời gian tác dụng của nicotine khá nhanh, chỉ vài giây sau khi hít vào, nhưng cảm giác này cũng mất đi nhanh chóng, thúc đẩy người dùng tiếp tục sử dụng để duy trì trạng thái.

Tác hại đối với sức khỏe

Nicotine, dù không phải là nguyên nhân chính gây ung thư như các chất độc hại khác trong khói thuốc lá, vẫn gây ra nhiều tác động tiêu cực đến sức khỏe.

• Hệ tim mạch: Nicotine góp phần làm hẹp mạch máu, tăng huyết áp, gây loạn nhịp tim và gia tăng đáng kể nguy cơ đột quỵ. Theo Bệnh viện Tim Hà Nội, các bệnh lý tim mạch liên quan đến thuốc lá đang có xu hướng tăng, đặc biệt ở người trẻ tuổi.
• Hệ tiêu hóa: Việc sử dụng nicotine có thể dẫn đến các triệu chứng như buồn nôn, khô miệng, tiêu chảy, cùng với nguy cơ loét dạ dày và một số dạng ung thư đường tiêu hóa.
• Hệ thần kinh: Chất này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng giấc ngủ, gây ra rối loạn chức năng hô hấp và tiềm ẩn các khuyết tật thần kinh.
• Phụ nữ mang thai: Nicotine trong thời kỳ thai nghén có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng cho thai nhi, bao gồm nguy cơ mắc tiểu đường tuýp 2, béo phì, cao huyết áp và các vấn đề về phát triển thần kinh. Điều này đặc biệt nguy hiểm khi ước tính có khoảng 1,5% phụ nữ mang thai ở Việt Nam vẫn tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động (theo khảo sát năm 2015).

Vai trò tiềm năng trong lĩnh vực y tế

Mặc dù có nhiều tác hại, nicotine vẫn được ứng dụng trong lĩnh vực y tế, chủ yếu là trong các liệu pháp cai thuốc lá.

• Liệu pháp thay thế nicotine (NRT): Nicotine được ứng dụng rộng rãi trong các sản phẩm NRT như kẹo cao su, miếng dán, hoặc dung dịch xịt mũi. Các sản phẩm này đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ quá trình cai nghiện thuốc lá cho người dùng bằng cách cung cấp nicotine mà không kèm theo các chất độc hại khác có trong thuốc lá. Tại Việt Nam, các sản phẩm NRT như kẹo cai thuốc lá Nicorette có sẵn tại các nhà thuốc lớn như Pharmacity hay Long Châu, với giá khoảng 200.000 – 300.000 VNĐ cho một hộp nhỏ.
• Tiềm năng giảm đau: Hiện tại, nhiều nghiên cứu đang được tiến hành nhằm khám phá khả năng giảm đau của nicotine. Trong tương lai, chất này có thể được phát triển thành các loại thuốc mới để kiểm soát cơn đau, đặc biệt là trong các trường hợp đau mạn tính.
• Nghiên cứu về bệnh thần kinh: Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy nicotine có thể có vai trò trong việc cải thiện chức năng nhận thức ở bệnh nhân mắc các bệnh như Parkinson và Alzheimer. Tuy nhiên, đây vẫn là lĩnh vực nghiên cứu đang được phát triển và cần thêm nhiều bằng chứng khoa học vững chắc trước khi có thể áp dụng rộng rãi.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.