ALT trong xét nghiệm máu: Ý nghĩa chỉ số men gan này là gì?

ALT trong xét nghiệm máu là gì? Đây là câu hỏi mà nhiều người thắc mắc khi nhận được kết quả xét nghiệm. ALT, viết tắt của Alanine Aminotransferase, là một enzyme quan trọng đóng vai trò thiết yếu trong quá trình chuyển hóa axit amin và sản xuất năng lượng cho tế bào. Enzyme này chủ yếu được tìm thấy trong gan, nhưng cũng có mặt ở một số cơ quan khác như thận, tim và cơ xương. Khi các tế bào gan bị tổn thương hoặc phá hủy, ALT sẽ được giải phóng vào máu, dẫn đến sự gia tăng nồng độ của nó trong huyết thanh. Do đó, xét nghiệm ALT là một trong những chỉ số quan trọng nhất để đánh giá chức năng gan và phát hiện sớm các tổn thương gan tiềm ẩn.

ALT là gì và vai trò của nó trong cơ thể?

ALT (Alanine Aminotransferase), còn được gọi là SGPT (Serum Glutamic Pyruvic Transaminase), là một loại men gan có vai trò trung tâm trong quá trình chuyển hóa năng lượng của cơ thể. Cụ thể, ALT xúc tác phản ứng chuyển hóa axit amin alanine thành pyruvate, một chất cần thiết cho chu trình Krebs – quá trình tạo ra năng lượng cho tế bào.

Mặc dù ALT có mặt ở nhiều mô trong cơ thể, nồng độ của nó tập trung cao nhất ở gan. Điều này làm cho ALT trở thành một chỉ dấu đặc hiệu cho sức khỏe của gan. Khi các tế bào gan bị tổn thương do bất kỳ nguyên nhân nào, màng tế bào sẽ bị phá vỡ, cho phép enzyme ALT thoát ra khỏi tế bào và đi vào hệ tuần hoàn máu. Sự gia tăng nồng độ ALT trong máu chính là tín hiệu cảnh báo về tổn thương gan.

Ý nghĩa của xét nghiệm ALT trong chẩn đoán bệnh lý gan

Xét nghiệm nồng độ ALT trong máu là một phần không thể thiếu trong các xét nghiệm chức năng gan định kỳ hoặc khi có nghi ngờ về bệnh lý gan. Ý nghĩa của xét nghiệm này nằm ở khả năng:

• Đánh giá chức năng gan tổng thể: Mặc dù không trực tiếp đánh giá tất cả các chức năng của gan, nồng độ ALT có thể phản ánh tình trạng hoạt động của các tế bào gan. Nồng độ ALT bình thường thường cho thấy gan đang hoạt động ổn định.
• Phát hiện tổn thương tế bào gan: Đây là ý nghĩa quan trọng nhất của xét nghiệm ALT. Bất kỳ sự gia tăng đáng kể nào của ALT đều cho thấy có sự tổn thương hoặc hoại tử tế bào gan. Mức độ tăng của ALT thường tỷ lệ thuận với mức độ nghiêm trọng của tổn thương gan, tuy nhiên, điều này cần được đánh giá cẩn thận cùng với các chỉ số khác.
• Theo dõi tiến triển của bệnh gan: Đối với những bệnh nhân đã được chẩn đoán mắc bệnh gan, xét nghiệm ALT định kỳ giúp bác sĩ theo dõi hiệu quả điều trị và sự tiến triển của bệnh. Sự giảm nồng độ ALT có thể cho thấy tình trạng gan đang cải thiện, trong khi sự tăng lên có thể báo hiệu bệnh đang xấu đi hoặc cần điều chỉnh phác đồ điều trị.
• Sàng lọc các bệnh lý gan tiềm ẩn: Xét nghiệm ALT thường được chỉ định như một phần của gói khám sức khỏe tổng quát để sàng lọc các vấn đề về gan, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao (ví dụ: người uống rượu bia nhiều, người béo phì, người có tiền sử gia đình mắc bệnh gan).

Các nguyên nhân phổ biến gây tăng chỉ số ALT

Nồng độ ALT tăng cao trong máu có thể là dấu hiệu của nhiều tình trạng sức khỏe khác nhau, không chỉ riêng bệnh gan. Việc hiểu rõ các nguyên nhân này giúp đưa ra chẩn đoán chính xác hơn:

1. Bệnh lý về gan

Đây là nguyên nhân phổ biến nhất và được quan tâm hàng đầu khi chỉ số ALT tăng cao. Các bệnh lý gan có thể kể đến:

• Viêm gan virus cấp tính và mãn tính: Các loại virus viêm gan A, B, C, D, E gây tổn thương trực tiếp tế bào gan, dẫn đến giải phóng một lượng lớn ALT vào máu. Viêm gan cấp tính thường gây tăng ALT đột ngột và rất cao, trong khi viêm gan mãn tính có thể gây tăng ALT dao động.
• Gan nhiễm mỡ: Tình trạng tích tụ quá nhiều chất béo trong gan, có thể do rượu (viêm gan nhiễm mỡ do rượu) hoặc không do rượu (viêm gan nhiễm mỡ không do rượu – NASH). Gan nhiễm mỡ có thể tiến triển thành viêm và xơ gan, làm tăng ALT.
• Xơ gan: Giai đoạn cuối của nhiều bệnh gan mãn tính, khi các tế bào gan bị phá hủy và thay thế bằng mô sẹo. Mặc dù ở giai đoạn cuối, gan đã bị xơ hóa nặng và ít tế bào gan còn hoạt động, nhưng ALT vẫn có thể tăng cao trong các đợt bùng phát viêm hoặc khi có tổn thương mới.
• Ung thư gan: Các khối u trong gan, dù là nguyên phát hay di căn, đều có thể gây tổn thương tế bào gan và làm tăng nồng độ ALT.
• Viêm gan do thuốc hoặc độc tố: Một số loại thuốc (ví dụ: thuốc giảm đau paracetamol liều cao, một số kháng sinh, thuốc chống lao, statin) hoặc độc tố từ môi trường có thể gây tổn thương gan cấp tính hoặc mãn tính, dẫn đến tăng ALT.
• Viêm gan tự miễn: Hệ miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm vào các tế bào gan, gây viêm và tổn thương.
• Thiếu máu cục bộ gan: Xảy ra khi gan không nhận đủ máu và oxy, thường do suy tim hoặc sốc, gây tổn thương tế bào gan hàng loạt.
• Các bệnh gan di truyền: Ví dụ như bệnh Wilson (rối loạn chuyển hóa đồng) hoặc bệnh hemochromatosis (quá tải sắt), có thể gây tổn thương gan và tăng ALT.

2. Tác động của thuốc

Ngoài các loại thuốc gây độc trực tiếp cho gan đã đề cập ở trên, nhiều loại thuốc khác, dù không phải là thuốc gan, vẫn có thể ảnh hưởng đến chỉ số ALT. Điều quan trọng là phải thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc đang sử dụng, bao gồm cả thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn, thực phẩm chức năng và thảo dược.

3. Chấn thương hoặc phẫu thuật

Các chấn thương trực tiếp lên vùng bụng hoặc gan, cũng như các cuộc phẫu thuật lớn, có thể gây tổn thương tạm thời cho các tế bào gan, dẫn đến sự giải phóng ALT vào máu.

4. Yếu tố ngoài gan

Mặc dù ALT chủ yếu ở gan, nhưng nó cũng có mặt ở các cơ quan khác. Do đó, một số tình trạng bệnh lý ngoài gan cũng có thể gây tăng ALT:

• Bệnh về tim: Suy tim sung huyết nặng có thể dẫn đến ứ máu ở gan, gây tổn thương tế bào gan do thiếu oxy và làm tăng ALT.
• Bệnh về cơ: Các bệnh lý về cơ xương như viêm cơ, tiêu cơ vân (rhabdomyolysis) hoặc chấn thương cơ nặng có thể làm tăng ALT, mặc dù AST (Aspartate Aminotransferase) thường tăng cao hơn trong những trường hợp này.
• Bệnh celiac: Một bệnh lý tự miễn liên quan đến việc không dung nạp gluten, có thể gây tổn thương gan thứ phát.
• Cường giáp: Một số trường hợp cường giáp nặng có thể ảnh hưởng đến chức năng gan.
• Đơn nhân nhiễm trùng (Mononucleosis): Gây ra bởi virus Epstein-Barr, có thể ảnh hưởng đến gan và gây tăng men gan.
• Tập thể dục cường độ cao: Việc vận động quá sức có thể gây tổn thương cơ và làm tăng men gan tạm thời.

Khi nào cần xét nghiệm ALT?

Bác sĩ thường chỉ định xét nghiệm ALT trong nhiều trường hợp khác nhau để đánh giá sức khỏe gan:

• Khi có triệu chứng của bệnh gan: Các triệu chứng bao gồm:
• Vàng da và/hoặc vàng mắt
• Nước tiểu sẫm màu
• Phân nhạt màu
• Buồn nôn, nôn mửa
• Chán ăn
• Mệt mỏi kéo dài, không rõ nguyên nhân
• Đau hoặc khó chịu ở vùng bụng trên bên phải (vùng gan)
• Ngứa da không rõ nguyên nhân
• Sưng phù ở chân và mắt cá chân
• Sàng lọc định kỳ cho người có nguy cơ cao:
• Người uống rượu bia thường xuyên hoặc quá mức.
• Người béo phì hoặc mắc bệnh tiểu đường type 2 (nguy cơ gan nhiễm mỡ).
• Người có tiền sử gia đình mắc bệnh gan.
• Người đã từng tiếp xúc với virus viêm gan.
• Người đang sử dụng các loại thuốc có thể gây độc cho gan.
• Theo dõi tình trạng bệnh gan đã được chẩn đoán: Để đánh giá hiệu quả điều trị và sự tiến triển của bệnh.
• Kiểm tra sức khỏe tổng quát: Xét nghiệm ALT thường là một phần của bộ xét nghiệm máu tổng quát để đánh giá sức khỏe tổng thể.

Lưu ý quan trọng khi xét nghiệm và đọc kết quả ALT

Để kết quả xét nghiệm ALT chính xác và việc chẩn đoán hiệu quả, cần lưu ý một số điểm quan trọng:

• Không tự chẩn đoán: Kết quả xét nghiệm ALT cần được đánh giá một cách cẩn trọng bởi bác sĩ chuyên môn. Một chỉ số ALT cao không tự động có nghĩa là bạn mắc bệnh gan nghiêm trọng. Ngược lại, chỉ số ALT bình thường cũng không loại trừ hoàn toàn khả năng có bệnh gan tiềm ẩn.
• Kết hợp với các chỉ số khác: Bác sĩ sẽ kết hợp kết quả ALT với các chỉ số men gan khác như AST (Aspartate Aminotransferase), GGT (Gamma-Glutamyl Transferase), ALP (Alkaline Phosphatase), bilirubin, albumin và thời gian prothrombin. Sự kết hợp này giúp bác sĩ xác định loại tổn thương gan, mức độ nghiêm trọng và nguyên nhân gây bệnh. Ví dụ:
• Tỷ lệ AST/ALT: Có thể gợi ý về nguyên nhân gây tổn thương gan (ví dụ, tỷ lệ AST/ALT > 2 thường gặp trong viêm gan do rượu).
• Tăng ALT và GGT: Thường gặp trong các bệnh lý gan do rượu hoặc tắc nghẽn đường mật.
• Xem xét các triệu chứng lâm sàng và tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng bạn đang gặp phải, tiền sử bệnh lý cá nhân và gia đình, thói quen sinh hoạt (uống rượu, sử dụng thuốc), và các yếu tố nguy cơ khác để đưa ra chẩn đoán toàn diện nhất.
• Chuẩn bị trước khi xét nghiệm:
• Nhịn ăn: Thông thường không cần nhịn ăn trước khi xét nghiệm ALT, tuy nhiên, nếu xét nghiệm này được thực hiện cùng với các xét nghiệm máu khác yêu cầu nhịn ăn (ví dụ: đường huyết, mỡ máu), bạn sẽ cần nhịn ăn theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Thông báo về thuốc đang sử dụng: Luôn thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc, thực phẩm chức năng, thảo dược mà bạn đang dùng, vì một số loại có thể ảnh hưởng đến kết quả ALT. Bác sĩ có thể yêu cầu bạn tạm dừng một số loại thuốc trong thời gian ngắn trước khi xét nghiệm.
• Tránh vận động gắng sức: Tránh tập thể dục cường độ cao trong 24-48 giờ trước khi xét nghiệm, vì điều này có thể làm tăng men gan tạm thời.
• Kết quả có thể dao động: Nồng độ ALT có thể dao động nhẹ trong ngày hoặc do một số yếu tố tạm thời. Nếu kết quả ALT cao, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm lại sau một thời gian để xác nhận.

Hiểu rõ alt trong xét nghiệm máu là gì và ý nghĩa của nó là bước đầu tiên để chủ động bảo vệ sức khỏe gan của bạn. Tuy nhiên, việc giải thích kết quả và đưa ra phương án điều trị luôn cần sự tư vấn và chỉ định của các chuyên gia y tế.