Anubis là ai? Vai trò, biểu tượng & nguồn gốc

Anubis, một vị thần trong thần thoại Ai Cập cổ đại, liên quan mật thiết đến quá trình ướp xác, các nghi lễ tang lễ và thế giới bên kia. Vị thần này thường được miêu tả với thân người kết hợp đầu chó rừng (hoặc chó hoang) màu đen. Hình tượng này biểu trưng cho sự tái sinh và phù sa màu mỡ của sông Nile. Anubis dẫn dắt các linh hồn quá cố đến thế giới bên kia và chủ trì nghi thức cân trái tim, một hành động định đoạt số phận của mỗi linh hồn.

Chức năng và Vai trò Nổi bật

Anubis đảm nhận nhiều vai trò quan trọng trong tín ngưỡng Ai Cập cổ đại, chủ yếu tập trung vào cái chết và sự chuyển tiếp sang thế giới bên kia.

Người bảo hộ Mộ chí và Dẫn đường Linh hồn

Anubis là người bảo vệ các lăng mộ, giữ gìn sự nguyên vẹn của thi thể người chết. Ông cũng dẫn lối linh hồn vượt qua hành trình đến thế giới bên kia. Vai trò này giúp Anubis trở thành một trong những vị thần được kính trọng bậc nhất, đặc biệt trong các nghi lễ tang lễ. Người Ai Cập tin rằng Anubis sẽ bảo vệ người đã khuất khỏi những kẻ xâm phạm và dẫn họ an toàn đến cõi vĩnh hằng.

Thần giám sát Quá trình Ướp xác

Anubis chịu trách nhiệm giám sát toàn bộ quy trình ướp xác và các nghi lễ tang lễ liên quan. Quá trình ướp xác là một nghi thức phức tạp, đòi hỏi sự chính xác và tuân thủ các quy tắc nghiêm ngặt để bảo tồn thi thể cho kiếp sau. Anubis đảm bảo sự trang nghiêm và đúng đắn của nghi lễ này, giúp linh hồn có thể tái sinh. Nhiều bức vẽ cổ đại cho thấy các linh mục đeo mặt nạ Anubis khi thực hiện nghi thức ướp xác, biểu thị sự hiện diện của thần.

Giám sát Nghi lễ “Cân trái tim”

Anubis đóng vai trò then chốt trong nghi lễ “Cân trái tim” được mô tả trong Sách của Người chết. Nghi lễ này nhằm xác định những linh hồn nào đủ tư cách để đạt được sự bất tử. Trong nghi lễ, trái tim của người chết được đặt lên một đĩa cân, đối trọng với lông của Ma’at (nữ thần công lý và sự thật). Anubis giám sát quá trình này, đảm bảo tính công bằng. Nếu trái tim nhẹ hơn hoặc bằng lông vũ, linh hồn được phép vào cõi vĩnh hằng. Nếu nặng hơn, linh hồn sẽ bị quái vật Ammit nuốt chửng.

Đặc điểm và Biểu tượng

Hình dáng và màu sắc của Anubis mang nhiều ý nghĩa biểu tượng sâu sắc trong văn hóa Ai Cập cổ đại.

Hình dáng Độc đáo

Với hình dạng đầu chó rừng, Anubis có mối liên hệ mật thiết với loài chó rừng và chó hoang. Những sinh vật này thường xuất hiện gần các khu nghĩa địa, ăn xác chết. Thay vì bị coi là điềm xấu, người Ai Cập cổ đại lại coi chó rừng là biểu tượng của sự bảo vệ. Việc Anubis mang đầu chó rừng cho thấy vai trò của ông như một người canh giữ, bảo vệ người chết khỏi sự phá hoại.

Màu đen Biểu trưng

Màu đen không chỉ là màu lông đặc trưng của chó rừng mà còn mang ý nghĩa sâu sắc. Màu đen tượng trưng cho đất phù sa màu mỡ của sông Nile, mang lại sự sống và tái sinh cho cây trồng. Trong ngữ cảnh tang lễ, màu đen còn là màu của thi thể sau khi trải qua quá trình ướp, biểu thị sự chuyển đổi và khả năng tái sinh. Đây là một màu sắc tích cực, không phải là biểu tượng của cái chết hay sự u ám.

Nguồn gốc và Sự Biến đổi

Sự thờ phụng Anubis đã tồn tại từ rất sớm và vai trò của ông đã có những thay đổi đáng kể qua các thời kỳ lịch sử Ai Cập.

Nguồn gốc Cổ xưa

Tín ngưỡng thờ phụng Anubis đã có từ thời kỳ Tiền Vương triều (trước năm 3100 TCN). Khi đó, một vị thần chó mạnh mẽ được tôn thờ để bảo vệ các ngôi mộ khỏi sự xâm hại của chó rừng. Việc đồng nhất Anubis với hình tượng chó rừng vừa thể hiện sự tôn kính, vừa là một cách để “kiểm soát” loài vật này, biến chúng từ mối đe dọa thành người bảo vệ.

Sự Biến đổi Vai trò

Ban đầu, Anubis là vị thần cai quản âm phủ. Tuy nhiên, vai trò này sau đó đã được chuyển giao cho thần Osiris, đặc biệt từ thời kỳ Vương triều Trung. Sự thay đổi này xuất phát từ sự phát triển của thần thoại Osiris, nơi Osiris trở thành vị vua của thế giới bên kia và biểu tượng của sự tái sinh. Mặc dù vậy, Anubis vẫn duy trì vai trò thiết yếu trong việc dẫn đường và chủ trì nghi lễ cân trái tim. Ông trở thành người trợ lý đắc lực của Osiris, đảm bảo trật tự và công bằng trong thế giới linh hồn.

Ảnh hưởng từ Thần thoại Hy Lạp

Trong giai đoạn Hy Lạp hóa (khoảng thế kỷ 4 TCN đến thế kỷ 1 SCN), khi Ai Cập chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ văn hóa Hy Lạp, Anubis đã được đồng nhất với thần Hermes để hình thành nên thần Hermanubis. Hermes là sứ giả của các vị thần và cũng là người dẫn đường cho linh hồn đến thế giới bên kia (psychopomp). Sự kết hợp này tạo ra một vị thần lai độc đáo, thể hiện sự giao thoa văn hóa giữa hai nền văn minh lớn. Hermanubis thường được miêu tả với đầu chó rừng nhưng mang biểu tượng của Hermes như quyền trượng caduceus. Tượng Hermanubis đã được tìm thấy ở nhiều địa điểm, cho thấy sự phổ biến của tín ngưỡng này.

Tại Việt Nam, mặc dù không có tín ngưỡng trực tiếp thờ Anubis, nhưng các khái niệm về cái chết, sự tái sinh và thế giới tâm linh luôn là một phần quan trọng trong văn hóa. Chẳng hạn, trong Phật giáo, quan niệm về luân hồi và nghiệp báo cũng phản ánh niềm tin vào sự công bằng và định đoạt số phận sau khi chết. Hay trong tín ngưỡng dân gian, việc thờ cúng tổ tiên và các vị thần cai quản cõi âm như Diêm Vương cũng có những điểm tương đồng về chức năng bảo hộ và dẫn dắt linh hồn.

Ví dụ, lễ Vu Lan báo hiếu hàng năm là dịp để con cháu tưởng nhớ và cầu nguyện cho linh hồn người đã khuất, mong muốn họ được siêu thoát. Các nghi lễ cúng bái, xây dựng lăng mộ cũng thể hiện mong muốn bảo vệ và tôn vinh người đã khuất, tương tự như vai trò bảo hộ của Anubis. Những ngôi chùa lớn như Chùa Hương, Chùa Bái Đính, hay các khu lăng mộ cổ ở Việt Nam đều mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, là nơi kết nối giữa thế giới hiện tại và thế giới bên kia.

Người Việt cũng rất coi trọng việc giữ gìn mồ mả, coi đó là biểu hiện của lòng hiếu thảo và sự kết nối với nguồn cội. Việc trùng tu, sửa chữa lăng mộ là một hành động thường xuyên, thể hiện sự quan tâm đến “ngôi nhà” của người đã khuất, tương tự như sự bảo vệ mộ chí của Anubis. Những quan niệm này, dù khác biệt về hình thức, nhưng đều chung một niềm tin vào sự tiếp nối của sự sống và tầm quan trọng của việc chuẩn bị cho thế giới bên kia.