Creatinine là gì? Vai trò & Khi nào cần xét nghiệm?

Creatinine là một sản phẩm chất thải được hình thành từ quá trình phân hủy creatine trong các tế bào cơ bắp. Chất này được bài tiết ra khỏi cơ thể thông qua hoạt động lọc của thận. Do đó, nồng độ creatinine trong máu phản ánh một cách chính xác chức năng lọc của cơ quan này. Khi thận hoạt động khỏe mạnh, creatinine sẽ được lọc và đào thải một cách hiệu quả. Tuy nhiên, nếu thận bị suy yếu, nồng độ creatinine trong máu sẽ tăng cao vượt mức bình thường. Vì vậy, xét nghiệm đo nồng độ creatinine máu là một chỉ số thiết yếu để đánh giá và theo dõi chức năng thận tổng thể.

Nguồn gốc của Creatinine

Creatinine có nguồn gốc từ quá trình chuyển hóa tự nhiên trong cơ thể.

• Nội sinh: Gan thực hiện tổng hợp creatine từ các axit amin như arginine và methionine. Đây là một quá trình liên tục và cần thiết cho hoạt động của cơ bắp.
• Cơ bắp: Creatine sau đó được chuyển hóa thành creatine-phosphate, một dạng dự trữ năng lượng cần thiết cho cơ bắp. Creatine-phosphate đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp năng lượng nhanh chóng cho các hoạt động co cơ.
• Phân hủy: Trong quá trình co cơ, creatine-phosphate sẽ được chuyển đổi thành creatinine. Đây là một quá trình liên tục diễn ra trong cơ thể, và lượng creatinine được tạo ra thường khá ổn định ở mỗi người, phụ thuộc vào khối lượng cơ bắp.

Vai trò của Creatinine trong cơ thể

Mặc dù là sản phẩm chất thải, creatinine lại có vai trò quan trọng trong việc đánh giá sức khỏe thận.

• Chất thải: Creatinine được xem là một chất thải không còn cần thiết cho các hoạt động sinh học của cơ thể. Nó cần được loại bỏ để duy trì cân bằng nội môi.
• Chỉ số đánh giá thận: Nồng độ creatinine trong máu hỗ trợ các bác sĩ xác định khả năng lọc của thận một cách nhanh chóng. Vì creatinine được lọc gần như hoàn toàn bởi cầu thận và không được tái hấp thu đáng kể, nồng độ của nó trong máu phản ánh trực tiếp hiệu quả lọc của thận.
• Tính toán GFR: Chỉ số creatinine còn được áp dụng để tính toán GFR (tốc độ lọc cầu thận), một chỉ số đo lường chức năng tổng thể của thận, giúp đưa ra cái nhìn toàn diện hơn về sức khỏe thận. GFR là chỉ số quan trọng nhất để chẩn đoán và phân loại các giai đoạn bệnh thận mạn tính.

Khi nào cần kiểm tra Creatinine?

Xét nghiệm creatinine là một phần quan trọng trong các kiểm tra sức khỏe định kỳ và chẩn đoán bệnh lý.

• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Xét nghiệm creatinine thường là một phần của các kiểm tra sức khỏe định kỳ, khuyến nghị thực hiện ít nhất một lần mỗi năm. Ví dụ, tại các bệnh viện lớn ở Việt Nam như Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Chợ Rẫy, xét nghiệm này luôn có trong gói khám sức khỏe tổng quát. Chi phí cho một xét nghiệm creatinine máu thường dao động từ 50.000 – 150.000 VNĐ tùy vào cơ sở y tế.
• Chẩn đoán và theo dõi bệnh thận: Xét nghiệm này được chỉ định nhằm mục đích chẩn đoán và theo dõi diễn tiến các bệnh lý liên quan đến thận. Nếu có các triệu chứng như sưng phù chân, tiểu đêm nhiều, mệt mỏi không rõ nguyên nhân, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm creatinine.
• Đối tượng nguy cơ cao: Bác sĩ cũng có thể yêu cầu thực hiện xét nghiệm này cho những bệnh nhân mắc tiểu đường, tăng huyết áp hoặc các tình trạng sức khỏe khác có khả năng tác động tiêu cực đến chức năng thận. Theo thống kê của Bộ Y tế Việt Nam, tỷ lệ người mắc bệnh tiểu đường và tăng huyết áp đang gia tăng, đây là hai yếu tố nguy cơ hàng đầu gây bệnh thận mạn.
• Trước khi sử dụng thuốc: Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến chức năng thận. Bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm creatinine trước khi kê đơn hoặc trong quá trình điều trị bằng các loại thuốc này để đảm bảo an toàn cho bệnh nhân.

Lưu ý: Tránh sử dụng quá nhiều thực phẩm giàu protein (ví dụ như thịt đỏ, thực phẩm bổ sung protein) trước khi xét nghiệm để đảm bảo kết quả chính xác nhất. Việc ăn quá nhiều protein có thể làm tăng tạm thời nồng độ creatinine trong máu, gây hiểu lầm về chức năng thận.

Các yếu tố ảnh hưởng đến nồng độ Creatinine

Nồng độ creatinine có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau ngoài chức năng thận.

• Khối lượng cơ bắp: Người có khối lượng cơ bắp lớn (ví dụ như vận động viên, người tập thể hình) thường có nồng độ creatinine cao hơn so với người ít vận động hoặc người già, người suy dinh dưỡng. Điều này là do creatinine được tạo ra từ quá trình chuyển hóa cơ bắp.
• Chế độ ăn uống: Chế độ ăn nhiều thịt đỏ có thể làm tăng nồng độ creatinine tạm thời.
• Thuốc men: Một số loại thuốc như kháng sinh (trimethoprim), thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) hoặc cimetidine có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm creatinine.
• Tình trạng sức khỏe khác: Mất nước nặng, sốc, hoặc suy tim cũng có thể gây tăng nồng độ creatinine do ảnh hưởng đến lưu lượng máu đến thận. Ngược lại, những người bị bệnh gan nặng có thể có nồng độ creatinine thấp hơn do giảm khả năng tổng hợp creatine.
• Tuổi tác và giới tính: Nam giới thường có nồng độ creatinine cao hơn nữ giới do có khối lượng cơ bắp lớn hơn. Nồng độ creatinine cũng có xu hướng giảm nhẹ theo tuổi tác do giảm khối lượng cơ bắp.

Ý nghĩa của kết quả xét nghiệm Creatinine

Kết quả xét nghiệm creatinine cần được diễn giải bởi bác sĩ, kết hợp với các chỉ số khác và tiền sử bệnh của bệnh nhân.

• Nồng độ Creatinine bình thường: Phạm vi bình thường thường là 0.6 – 1.2 mg/dL (53 – 106 mcmol/L) đối với nam giới và 0.5 – 1.1 mg/dL (44 – 97 mcmol/L) đối với nữ giới. Tuy nhiên, các phòng xét nghiệm có thể có phạm vi tham chiếu hơi khác nhau.
• Creatinine cao: Nồng độ creatinine cao hơn mức bình thường thường cho thấy thận đang hoạt động kém hiệu quả trong việc lọc máu. Điều này có thể là dấu hiệu của suy thận cấp, suy thận mạn, hoặc các tình trạng khác ảnh hưởng đến chức năng thận.
• Creatinine thấp: Nồng độ creatinine thấp ít phổ biến hơn và thường không phải là vấn đề đáng lo ngại. Nó có thể gặp ở người có khối lượng cơ bắp ít, người già, người suy dinh dưỡng nặng, hoặc phụ nữ mang thai.

Lời khuyên để duy trì sức khỏe thận

Để duy trì chức năng thận khỏe mạnh và giữ nồng độ creatinine trong giới hạn bình thường, cần chú ý đến lối sống và chế độ ăn uống.

• Uống đủ nước: Nước giúp thận loại bỏ chất thải hiệu quả hơn.
• Chế độ ăn lành mạnh: Hạn chế muối, đường, chất béo bão hòa. Tăng cường rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt.
• Kiểm soát bệnh nền: Nếu bạn mắc bệnh tiểu đường hoặc tăng huyết áp, hãy tuân thủ điều trị của bác sĩ để kiểm soát tốt các bệnh này, từ đó bảo vệ thận.
• Tránh lạm dụng thuốc: Không tự ý dùng các loại thuốc giảm đau không steroid (NSAIDs) hoặc các loại thuốc khác có thể gây hại cho thận mà không có chỉ định của bác sĩ.
• Tập thể dục đều đặn: Vận động giúp cải thiện sức khỏe tổng thể, bao gồm cả chức năng thận.
• Khám sức khỏe định kỳ: Thực hiện các xét nghiệm định kỳ theo khuyến nghị của bác sĩ, đặc biệt nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.