GH là gì? Chức năng, bệnh liên quan & xét nghiệm GH

GH (Growth Hormone), hay hormone tăng trưởng, là một hormone thiết yếu được sản xuất bởi tuyến yên, một tuyến nội tiết nhỏ nằm ở nền não. GH đóng vai trò trung tâm trong quá trình tăng trưởng, phát triển cơ thể và điều hòa các hoạt động chuyển hóa năng lượng. Hormone này thúc đẩy sự phát triển của xương và cơ bắp, đồng thời tăng cường quá trình tổng hợp protein. Tuy nhiên, việc tiết quá nhiều hoặc quá ít GH đều có thể dẫn đến các tình trạng bệnh lý nghiêm trọng.

Chức năng chính của GH

GH tác động đến nhiều cơ quan và hệ thống trong cơ thể, với các chức năng chính:

Thúc đẩy tăng trưởng

• Phát triển xương và sụn: GH kích thích sự phát triển của sụn tăng trưởng ở đầu xương dài, hỗ trợ quá trình phát triển chiều cao ở trẻ em và thanh thiếu niên. Thiếu GH ở giai đoạn này có thể khiến trẻ bị thấp còi.
• Tăng khối lượng cơ bắp: GH thúc đẩy sự hấp thu axit amin và tổng hợp protein trong tế bào cơ, giúp tăng khối lượng và sức mạnh cơ bắp.

Điều hòa chuyển hóa

GH có tác động sâu rộng đến quá trình trao đổi chất của cơ thể:

• Chuyển hóa protein: GH tăng cường tổng hợp protein trong tế bào, cần thiết cho sự phát triển và sửa chữa mô.
• Chuyển hóa lipid (chất béo): GH thúc đẩy phân giải mô mỡ, giải phóng axit béo để cung cấp năng lượng. Điều này giúp giảm lượng mỡ thừa trong cơ thể.
• Chuyển hóa carbohydrate (đường): GH có thể làm giảm khả năng sử dụng glucose của tế bào, dẫn đến tăng đường huyết. Điều này giải thích tại sao một số người có nồng độ GH cao có thể phát triển tình trạng kháng insulin.

Duy trì cấu trúc cơ thể

Ở người trưởng thành, GH tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong việc duy trì khối lượng cơ bắp và giảm lượng mỡ thừa, giúp duy trì vóc dáng và sức khỏe toàn diện. GH cũng góp phần vào việc duy trì mật độ xương, giảm nguy cơ loãng xương khi lớn tuổi.

Các trường hợp liên quan đến GH

Những rối loạn trong sản xuất GH có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe:

Tăng tiết GH (Thừa GH)

• Ở trẻ em: Tình trạng tăng tiết GH trước khi các đầu xương dài đóng lại (trước tuổi dậy thì) gây ra bệnh khổng lồ (gigantism). Trẻ sẽ phát triển chiều cao vượt trội một cách bất thường, có thể cao tới 2,1 – 2,4 mét. Ví dụ, một số trường hợp bệnh khổng lồ đã được ghi nhận ở Việt Nam, dù khá hiếm.
• Ở người lớn: Tăng tiết GH sau khi các đầu xương dài đã đóng lại dẫn đến bệnh to các viễn cực (acromegaly). Bệnh này đặc trưng bởi sự phát triển quá mức của xương mặt, bàn tay và bàn chân, gây biến dạng cơ thể. Các triệu chứng khác bao gồm đau khớp, tăng tiết mồ hôi, và các vấn đề về tim mạch. Bệnh to các viễn cực thường do khối u lành tính ở tuyến yên gây ra.

Thiếu hụt GH

• Ở trẻ em: Thiếu hụt GH có thể làm chậm quá trình phát triển chiều cao, gây ra tình trạng lùn hoặc chậm lớn. Trẻ có thể có vóc dáng cân đối nhưng thấp hơn đáng kể so với bạn bè cùng tuổi. Việc chẩn đoán và điều trị sớm bằng GH tổng hợp có thể giúp cải thiện chiều cao.
• Ở người lớn: Thiếu hụt GH ở người trưởng thành có thể dẫn đến giảm khối lượng cơ bắp, tăng lượng mỡ thừa, mật độ xương suy yếu (tăng nguy cơ loãng xương), và có thể làm tăng nồng độ cholesterol trong máu. Bệnh nhân cũng có thể cảm thấy mệt mỏi, giảm năng lượng và chất lượng cuộc sống.

Xét nghiệm GH

Xét nghiệm GH được tiến hành nhằm đo lường nồng độ hormone này trong máu, từ đó đánh giá chức năng của tuyến yên. Nồng độ GH trong cơ thể biến đổi theo chu kỳ ngày đêm, với mức cao nhất thường xuất hiện vào ban đêm và sau khi tập thể dục hoặc ăn. Do đó, việc lấy mẫu máu ngẫu nhiên có thể không phản ánh chính xác tình trạng.

Để có kết quả đánh giá chính xác hơn, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện các xét nghiệm chuyên biệt:

• Xét nghiệm kích thích GH: Bệnh nhân được tiêm một chất kích thích giải phóng GH (ví dụ: insulin, arginine) và nồng độ GH được đo theo thời gian. Xét nghiệm này thường dùng để chẩn đoán thiếu hụt GH.
• Xét nghiệm ức chế GH (nghiệm pháp dung nạp glucose): Bệnh nhân được uống một lượng glucose nhất định, sau đó nồng độ GH được đo. Ở người bình thường, glucose sẽ ức chế tiết GH. Nếu nồng độ GH không giảm, có thể là dấu hiệu của tăng tiết GH.
• Đo nồng độ IGF-1 (Yếu tố tăng trưởng giống Insulin 1): IGF-1 là một hormone được gan sản xuất dưới sự kích thích của GH. Nồng độ IGF-1 ổn định hơn GH trong ngày và phản ánh tốt hơn mức độ hoạt động của GH trong cơ thể. Do đó, xét nghiệm IGF-1 thường được sử dụng để sàng lọc ban đầu các rối loạn GH.

Tại Việt Nam, các bệnh viện lớn như Bệnh viện Nội tiết Trung ương, Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Bạch Mai đều có khả năng thực hiện các xét nghiệm này. Chi phí cho một xét nghiệm GH hoặc IGF-1 có thể dao động từ 200.000 VNĐ đến 500.000 VNĐ tùy bệnh viện và loại xét nghiệm.

Khi nào cần thăm khám bác sĩ?

Bạn cần chủ động thăm khám bác sĩ nếu có bất kỳ nghi ngờ nào về tình trạng liên quan đến GH:

• Ở trẻ nhỏ: Nếu trẻ chậm phát triển chiều cao rõ rệt so với bạn bè cùng tuổi, hoặc nếu trẻ có sự phát triển chiều cao vượt trội một cách bất thường.
• Ở người lớn: Khi xuất hiện các dấu hiệu đặc trưng của bệnh to các viễn cực như bàn tay, bàn chân to ra bất thường, khuôn mặt thô hơn, hàm dưới nhô ra, đau khớp không rõ nguyên nhân, hoặc các vấn đề về thị lực.

Bác sĩ chuyên khoa nội tiết sẽ đưa ra tư vấn chuyên môn và chỉ định các xét nghiệm chẩn đoán phù hợp để xác định nguyên nhân và đưa ra phác đồ điều trị kịp thời. Việc chẩn đoán và điều trị sớm các rối loạn GH có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống và ngăn ngừa các biến chứng lâu dài.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.