Gọi vốn là gì? Mục đích và các hình thức phổ biến

Gọi vốn là quá trình các cá nhân hoặc tổ chức, đặc biệt là các startup, tìm kiếm nguồn tài chính từ bên ngoài như nhà đầu tư, tổ chức tài chính hoặc cộng đồng. Mục đích chính của hoạt động này là tích lũy đủ nguồn vốn cần thiết để phát triển ý tưởng, triển khai dự án kinh doanh, sản phẩm hoặc dịch vụ, đặc biệt khi nguồn lực nội tại còn hạn chế.

Hoạt động gọi vốn không chỉ dành riêng cho các công ty mới thành lập mà còn là một phần thiết yếu trong chiến lược phát triển của nhiều doanh nghiệp ở mọi quy mô. Nó giúp doanh nghiệp có đủ nguồn lực để biến các ý tưởng thành hiện thực, mở rộng hoạt động và duy trì sự cạnh tranh trên thị trường.

Mục đích của việc gọi vốn

Mục đích chủ yếu của việc gọi vốn bao gồm:

• Tài trợ cho vận hành kinh doanh: Cung cấp nguồn vốn ban đầu và duy trì để doanh nghiệp hoạt động, phát triển sản phẩm mới, hoặc mở rộng quy mô thị trường. Ví dụ, một startup công nghệ cần vốn để thuê văn phòng, mua thiết bị, và trả lương cho đội ngũ kỹ sư trong những tháng đầu.
• Hiện thực hóa ý tưởng: Giúp biến những ý tưởng sáng tạo thành sản phẩm hoặc dịch vụ thực tế, vượt qua rào cản về nguồn lực tài chính sơ khởi. Một dự án phát triển ứng dụng di động mới cần vốn để xây dựng phiên bản thử nghiệm (MVP) và kiểm định thị trường.
• Đẩy mạnh tiếp thị và quảng bá: Sử dụng vốn để tăng cường các chiến dịch truyền thông, quảng bá sản phẩm, dịch vụ đến đông đảo khách hàng mục tiêu để nâng cao nhận diện thương hiệu. Một thương hiệu thời trang mới có thể dùng vốn để chạy quảng cáo trên Facebook, TikTok hoặc hợp tác với các KOC/KOL.
• Nghiên cứu và phát triển (R&D): Đầu tư vào các hoạt động nghiên cứu chuyên sâu nhằm tạo ra sản phẩm đột phá hoặc nâng cấp các sản phẩm hiện có, đảm bảo tính cạnh tranh lâu dài. Các công ty dược phẩm thường xuyên gọi vốn để tài trợ cho các nghiên cứu lâm sàng kéo dài nhiều năm.

Đối tượng thường xuyên thực hiện gọi vốn

Đối tượng thường xuyên thực hiện gọi vốn là ai?

• Startup: Các công ty khởi nghiệp là đối tượng hàng đầu cần gọi vốn để tài trợ cho những giai đoạn phát triển đầu tiên, từ nghiên cứu thị trường đến sản phẩm mẫu. Ví dụ điển hình là các startup công nghệ Việt Nam như MoMo, Tiki, hoặc Sendo đã thành công trong việc gọi vốn hàng triệu USD để mở rộng quy mô và phát triển thị trường.
• Doanh nghiệp: Ngay cả các doanh nghiệp đã có quy mô hoặc hoạt động ổn định cũng thường xuyên tìm kiếm vốn để mở rộng sản xuất, đầu tư vào công nghệ mới, hoặc thâm nhập thị trường tiềm năng. Một công ty sản xuất có thể gọi vốn để mua thêm dây chuyền máy móc hiện đại, tăng công suất sản xuất.

Các hình thức gọi vốn phổ biến hiện nay

Có nhiều hình thức gọi vốn khác nhau, phù hợp với từng giai đoạn phát triển và nhu cầu của doanh nghiệp:

1. Gọi vốn từ nhà đầu tư

Kêu gọi vốn bằng cách trình bày chi tiết ý tưởng kinh doanh và kế hoạch phát triển cho các nhà đầu tư cá nhân (angel investors) hoặc tổ chức (venture capital funds) để họ cân nhắc rót vốn.

• Nhà đầu tư thiên thần (Angel Investors): Là những cá nhân giàu kinh nghiệm, thường là các cựu doanh nhân hoặc chuyên gia trong ngành, đầu tư tiền của họ vào các startup giai đoạn đầu để đổi lấy cổ phần. Họ không chỉ cung cấp vốn mà còn mang đến mạng lưới quan hệ và kinh nghiệm cố vấn quý giá. Tại Việt Nam, nhiều nhà đầu tư thiên thần đã và đang hỗ trợ các dự án tiềm năng.
• Quỹ đầu tư mạo hiểm (Venture Capital Funds – VC): Là các tổ chức đầu tư chuyên nghiệp, quản lý một quỹ tiền lớn từ nhiều nhà đầu tư khác nhau (như quỹ hưu trí, các tập đoàn lớn) để đầu tư vào các công ty có tiềm năng tăng trưởng cao, thường là các startup công nghệ. Các quỹ VC nổi bật tại Việt Nam có thể kể đến như VinaCapital Ventures, CyberAgent Capital, hoặc Golden Gate Ventures. Họ thường đầu tư vào các vòng gọi vốn lớn hơn, từ vài trăm nghìn USD đến hàng triệu USD, đổi lấy cổ phần đáng kể và tham gia vào ban lãnh đạo hoặc hội đồng quản trị của công ty.

2. Gọi vốn cộng đồng (Crowdfunding)

Thu hút sự đóng góp từ một lượng lớn cá nhân thông qua các nền tảng trực tuyến chuyên biệt, hỗ trợ cho một dự án sáng tạo hoặc mục tiêu cụ thể. Có ba loại hình gọi vốn cộng đồng chính:

• Dựa trên phần thưởng (Reward-based): Người ủng hộ nhận được một sản phẩm, dịch vụ hoặc trải nghiệm cụ thể khi dự án thành công. Ví dụ, một nhà làm phim gọi vốn để sản xuất phim và những người ủng hộ sẽ nhận được vé xem phim hoặc DVD khi phim hoàn thành.
• Dựa trên vốn cổ phần (Equity-based): Người ủng hộ nhận được cổ phần trong công ty. Đây là hình thức phổ biến cho các startup muốn huy động vốn từ cộng đồng mà không cần thông qua các quỹ đầu tư truyền thống. Tuy nhiên, hình thức này yêu cầu tuân thủ các quy định pháp lý về chứng khoán.
• Dựa trên khoản vay (Lending-based): Người ủng hộ cho vay tiền và nhận lại tiền gốc cùng lãi suất. Hình thức này giống như vay ngân hàng nhưng được thực hiện thông qua nền tảng trực tuyến và từ nhiều cá nhân.

Các nền tảng gọi vốn cộng đồng phổ biến trên thế giới có Kickstarter, Indiegogo. Tại Việt Nam, dù chưa có nền tảng nào thực sự nổi bật ở quy mô lớn, một số dự án đã thử nghiệm gọi vốn cộng đồng thông qua các kênh riêng hoặc các nhóm cộng đồng chuyên biệt.

3. Vay ngân hàng

Một giải pháp tài chính truyền thống và phổ biến đối với các doanh nghiệp đã có mô hình kinh doanh chứng minh được hiệu quả, vay vốn để phục vụ nhu cầu mở rộng hoặc bổ sung vốn lưu động.

• Ưu điểm: Lãi suất thường ổn định và thấp hơn so với việc huy động vốn cổ phần (không phải chia sẻ quyền sở hữu).
• Nhược điểm: Yêu cầu tài sản thế chấp (đối với các khoản vay lớn) và quy trình xét duyệt có thể phức tạp, mất thời gian. Các ngân hàng lớn tại Việt Nam như Vietcombank, Techcombank, VPBank đều có các gói vay dành cho doanh nghiệp với nhiều điều kiện khác nhau. Một doanh nghiệp sản xuất có thể vay ngân hàng để mua thêm máy móc trị giá 5 tỷ VND, thế chấp bằng nhà xưởng và tài sản cố định khác.

4. Tham gia các chương trình tài trợ và cuộc thi khởi nghiệp

Tìm kiếm cơ hội từ các chương trình truyền hình thực tế như Shark Tank Việt Nam, hoặc các cuộc thi khởi nghiệp, nơi doanh nghiệp có thể tiếp cận nguồn vốn và sự hỗ trợ từ các chuyên gia.

• Shark Tank Việt Nam: Là một chương trình truyền hình thực tế nổi tiếng, nơi các startup trình bày ý tưởng kinh doanh của mình trước các nhà đầu tư (Sharks) để kêu gọi vốn. Nhiều startup Việt Nam đã thành công trong việc gọi vốn từ chương trình này, như Sữa hạt Oatta, Dzung Bún Chả, hoặc chuỗi trà sữa TocoToco (dù không trực tiếp gọi vốn trên sóng, nhưng được biết đến rộng rãi qua chương trình).
• Các cuộc thi khởi nghiệp: Nhiều tổ chức, trường đại học, hoặc quỹ đầu tư thường xuyên tổ chức các cuộc thi khởi nghiệp với giải thưởng là tiền mặt hoặc cơ hội tiếp cận nhà đầu tư. Ví dụ như Startup Wheel (do Trung tâm Hỗ trợ Thanh niên Khởi nghiệp – BSSC tổ chức), Techfest Vietnam (do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức), hoặc các cuộc thi do các trường đại học lớn như Đại học Kinh tế Quốc dân, Đại học Bách khoa Hà Nội tổ chức.

Lưu ý cần chuẩn bị kỹ lưỡng hồ sơ và kế hoạch kinh doanh khi tham gia các hình thức gọi vốn này.

Kết luận

Gọi vốn là một hoạt động không thể thiếu trong quá trình phát triển của doanh nghiệp, từ giai đoạn khởi nghiệp đến khi mở rộng quy mô. Việc lựa chọn hình thức gọi vốn phù hợp phụ thuộc vào nhiều yếu tố như giai đoạn phát triển của doanh nghiệp, số vốn cần huy động, khả năng chấp nhận rủi ro, và mục tiêu dài hạn. Doanh nghiệp cần có một kế hoạch kinh doanh rõ ràng, minh bạch và khả thi để thu hút được sự quan tâm của các nhà đầu tư hoặc nguồn tài chính bên ngoài.

Không phải lời khuyên đầu tư.