Gout là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Gout (hay còn gọi là Gút, Thống phong) là một dạng viêm khớp đặc trưng bởi sự tích tụ các tinh thể urat tại các khớp, dẫn đến những cơn đau dữ dội và đột ngột, kèm theo sưng tấy, đỏ ửng và cảm giác nóng ran tại vị trí khớp bị ảnh hưởng. Khớp ngón chân cái, ngón tay, mắt cá chân và đầu gối là những vị trí thường xuyên chịu tác động của bệnh. Tình trạng này phát sinh khi nồng độ axit uric trong máu tăng cao quá mức cho phép, chủ yếu do cơ thể không thể đào thải kịp thời lượng axit uric sản sinh, đặc biệt là khi áp dụng chế độ ăn giàu purin và sử dụng nhiều đồ uống có cồn. Gout được đánh giá là một dạng viêm khớp có khả năng kiểm soát tốt nếu được chẩn đoán sớm và có sự điều chỉnh lối sống phù hợp.

Gout là gì? Hiểu rõ về bệnh Thống phong

Để hiểu rõ gout là gì, chúng ta cần biết rằng đây là một bệnh lý viêm khớp mãn tính, xuất hiện khi cơ thể tích tụ quá nhiều axit uric. Axit uric là một sản phẩm phụ tự nhiên của quá trình chuyển hóa purin trong cơ thể. Purin có mặt trong nhiều loại thực phẩm chúng ta ăn hàng ngày và cũng được cơ thể sản xuất. Thông thường, axit uric sẽ được hòa tan trong máu, đi qua thận và được đào thải ra ngoài qua nước tiểu. Tuy nhiên, khi quá trình này bị rối loạn – hoặc do cơ thể sản xuất quá nhiều axit uric, hoặc do thận không thể đào thải hiệu quả – nồng độ axit uric trong máu sẽ tăng cao, dẫn đến tình trạng tăng axit uric máu.

Khi nồng độ axit uric đạt đến một ngưỡng nhất định, chúng có thể kết tinh thành các tinh thể urat sắc nhọn, thường lắng đọng tại các khớp, đặc biệt là các khớp ngoại vi có nhiệt độ thấp hơn. Sự lắng đọng của các tinh thể này gây ra phản ứng viêm mạnh mẽ, dẫn đến các cơn đau cấp tính điển hình của bệnh gout.

Nguyên nhân gây bệnh Gout

Có nhiều yếu tố góp phần vào sự phát triển của bệnh gout, nhưng nguyên nhân cốt lõi là sự tăng cao nồng độ axit uric trong máu.

1. Tăng axit uric máu

Đây là yếu tố căn nguyên chính dẫn đến bệnh gout. Tình trạng này xảy ra khi:

• Cơ thể sản xuất quá nhiều axit uric:
• Do di truyền: Một số người có khuynh hướng di truyền sản xuất nhiều axit uric hơn bình thường.
• Do các bệnh lý khác: Một số bệnh như rối loạn tăng sinh tủy, bệnh vẩy nến nặng, hoặc hội chứng ly giải khối u (trong điều trị ung thư) có thể làm tăng sản xuất axit uric.
• Chức năng thận suy giảm, không thể loại bỏ hết lượng axit uric dư thừa:
• Suy thận: Thận không hoạt động hiệu quả trong việc lọc và đào thải axit uric.
• Sử dụng một số loại thuốc: Thuốc lợi tiểu thiazide, aspirin liều thấp, một số thuốc ức chế miễn dịch (ví dụ cyclosporine) có thể làm giảm khả năng đào thải axit uric của thận.
• Mắc các bệnh lý như tiểu đường, cao huyết áp.

2. Chế độ ăn uống và lối sống thiếu khoa học

Việc tiêu thụ thường xuyên các loại thực phẩm chứa nhiều purin, cùng với việc lạm dụng đồ uống có cồn là những yếu tố nguy cơ cao, góp phần làm tăng nồng độ axit uric trong cơ thể.

• Thực phẩm giàu purin:
• Thịt đỏ: Thịt bò, thịt cừu, thịt lợn.
• Nội tạng động vật: Gan, thận, tim, óc.
• Hải sản: Cá cơm, cá mòi, cá trích, sò điệp, tôm, cua.
• Một số loại rau: Măng tây, súp lơ, nấm, rau bina (cải bó xôi) – mặc dù chứa purin nhưng ảnh hưởng ít hơn so với thịt và hải sản.
• Đồ uống có cồn:
• Bia: Đặc biệt nguy hiểm vì chứa cả cồn và purin, đồng thời làm giảm khả năng đào thải axit uric của thận.
• Rượu mạnh: Tăng sản xuất axit uric.
• Rượu vang: Ảnh hưởng ít hơn bia và rượu mạnh nhưng vẫn cần hạn chế.
• Đồ uống có đường Fructose cao: Nước ngọt, nước ép trái cây đóng hộp chứa nhiều đường fructose có thể làm tăng sản xuất axit uric.
• Thừa cân, béo phì: Người thừa cân, béo phì có xu hướng sản xuất nhiều axit uric hơn và khả năng đào thải kém hơn.
• Mất nước: Không uống đủ nước có thể làm tăng nồng độ axit uric trong máu.

Triệu chứng của bệnh Gout

Các triệu chứng của bệnh gout thường xuất hiện đột ngột và dữ dội, đặc biệt là vào ban đêm.

1. Đau khớp đột ngột và dữ dội

• Các cơn đau do gout thường xuất hiện một cách bất ngờ, có thể xảy ra vào ban đêm và kéo dài từ vài ngày đến hàng tuần.
• Cơn đau thường đạt đỉnh điểm trong 12-24 giờ đầu tiên sau khi khởi phát.
• Mức độ đau có thể rất dữ dội, khiến người bệnh không thể chịu đựng được ngay cả khi có vật gì chạm nhẹ vào khớp.

2. Sưng, đỏ, nóng tại khớp

• Vùng khớp bị ảnh hưởng sẽ trở nên sưng tấy rõ rệt.
• Da overlying khớp có màu đỏ đậm hoặc tím, căng bóng.
• Cảm giác nóng rát khi chạm vào vùng khớp bị viêm.

3. Vị trí thường gặp của các cơn gout cấp

Mặc dù bệnh thường chỉ ảnh hưởng đến một khớp tại một thời điểm trong các đợt cấp tính, khớp ngón chân cái là vị trí phổ biến nhất (chiếm khoảng 50% các trường hợp). Đây được gọi là podagra.

Tuy nhiên, gout cũng có thể tác động đến các khớp khác như:

• Mắt cá chân (cổ chân)
• Cổ chân
• Ngón tay (đặc biệt là khớp gốc ngón tay)
• Đầu gối
• Cùi chỏ (khuỷu tay)
• Cổ tay

4. Các triệu chứng khác (ít gặp hơn trong đợt cấp)

• Sốt nhẹ: Có thể xuất hiện kèm theo các triệu chứng viêm khớp.
• Ớn lạnh: Một số người có thể cảm thấy ớn lạnh.
• Hạn chế vận động: Do đau và sưng, khả năng vận động của khớp bị ảnh hưởng sẽ giảm đáng kể.

Sau một đợt gout cấp, các triệu chứng có thể thuyên giảm và biến mất hoàn toàn trong vài ngày hoặc vài tuần. Tuy nhiên, nếu không được điều trị, các đợt cấp có thể tái phát thường xuyên hơn và ảnh hưởng đến nhiều khớp hơn theo thời gian, dẫn đến gout mãn tính.

Cách phòng ngừa và kiểm soát bệnh Gout

Phòng ngừa và kiểm soát bệnh gout đòi hỏi sự kết hợp giữa thay đổi lối sống và điều trị y tế khi cần thiết.

1. Chế độ ăn uống lành mạnh

Đây là yếu tố then chốt để kiểm soát nồng độ axit uric và phòng ngừa các đợt gout cấp.

• Hạn chế thực phẩm giàu purin:
• Tránh tuyệt đối các loại thịt đỏ, nội tạng động vật (gan, thận, óc, lòng), hải sản có vỏ (tôm, cua, sò điệp, hàu), cá cơm, cá mòi, cá trích.
• Hạn chế các loại thịt gia cầm (gà, vịt) và các loại cá khác.
• Thực phẩm giàu purin từ thực vật (nấm, măng tây, súp lơ, rau bina) không gây tăng axit uric máu nhiều như purin từ động vật, có thể tiêu thụ ở mức độ vừa phải.
• Giảm thiểu hoặc tránh hoàn toàn đồ uống có cồn: Đặc biệt là bia và rượu mạnh.
• Tránh đồ uống có đường Fructose cao: Nước ngọt, nước ép trái cây đóng hộp.
• Tăng cường uống nước: Uống đủ 2-3 lít nước mỗi ngày (nước lọc, nước khoáng không ga) giúp thận đào thải axit uric hiệu quả hơn.
• Ưu tiên thực phẩm ít purin:
• Sữa và các sản phẩm từ sữa ít béo: Sữa tươi, sữa chua, phô mai.
• Trái cây và rau củ tươi: Hầu hết các loại trái cây và rau củ đều tốt, đặc biệt là cherry (anh đào) được cho là có tác dụng giảm nồng độ axit uric.
• Ngũ cốc nguyên hạt: Gạo lứt, yến mạch, bánh mì nguyên cám.
• Protein thực vật: Đậu phụ, các loại đậu đỗ.

2. Duy trì cân nặng hợp lý

• Thừa cân, béo phì là yếu tố nguy cơ cao gây gout. Giảm cân từ từ và bền vững thông qua chế độ ăn uống lành mạnh và tập luyện thể dục thường xuyên sẽ giúp giảm nồng độ axit uric.
• Tránh giảm cân quá nhanh hoặc nhịn ăn, vì điều này có thể làm tăng đột ngột axit uric và gây ra các cơn gout cấp.

3. Tập luyện thể dục thường xuyên

• Duy trì hoạt động thể chất đều đặn không chỉ hỗ trợ kiểm soát cân nặng mà còn góp phần nâng cao sức khỏe tổng thể, giúp cơ thể hoạt động hiệu quả hơn trong việc đào thải axit uric.
• Chọn các hình thức tập luyện phù hợp với thể trạng như đi bộ, bơi lội, đạp xe. Tránh các bài tập cường độ cao gây căng thẳng cho khớp.

4. Khám bệnh và điều trị sớm

Ngay khi phát hiện bất kỳ triệu chứng nào nghi ngờ bệnh gout, việc chủ động đến các cơ sở y tế để được thăm khám, chẩn đoán và tiếp nhận liệu pháp điều trị kịp thời là rất quan trọng.

• Chẩn đoán: Bác sĩ sẽ dựa vào triệu chứng lâm sàng, xét nghiệm máu (đo nồng độ axit uric), và đặc biệt là chọc hút dịch khớp để tìm tinh thể urat dưới kính hiển vi để đưa ra chẩn đoán chính xác.
• Điều trị:
• Trong đợt cấp: Sử dụng thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs), colchicine hoặc corticosteroid để giảm đau và viêm.
• Điều trị lâu dài: Sử dụng các thuốc làm giảm nồng độ axit uric trong máu (ví dụ: Allopurinol, Febuxostat) để ngăn ngừa các đợt gout cấp tái phát và biến chứng.
• Quản lý bệnh lý nền: Điều trị tốt các bệnh lý đi kèm như cao huyết áp, tiểu đường, bệnh thận mãn tính.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Để theo dõi nồng độ axit uric và điều chỉnh phác đồ điều trị nếu cần.

5. Hạn chế căng thẳng và ngủ đủ giấc

Căng thẳng có thể ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa trong cơ thể. Ngủ đủ giấc và quản lý căng thẳng hiệu quả cũng góp phần vào việc duy trì sức khỏe tổng thể và kiểm soát bệnh gout.

Bằng cách hiểu rõ gout là gì, nguyên nhân, triệu chứng và áp dụng các biện pháp phòng ngừa, kiểm soát nêu trên, người bệnh có thể giảm thiểu đáng kể tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn gout cấp, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống.