HBsAg là gì? Ý nghĩa và khi nào cần xét nghiệm

HBsAg (Hepatitis B Surface Antigen) là kháng nguyên bề mặt đặc trưng của virus viêm gan B (HBV). Việc thực hiện xét nghiệm HBsAg được xem là phương pháp chủ chốt để xác định một người có đang nhiễm virus viêm gan B hay không. Khi kết quả HBsAg cho thấy dương tính, điều này chứng tỏ sự hiện diện của virus HBV trong máu, minh chứng cho việc người đó đang mắc bệnh viêm gan B.

1. Viêm gan B và vai trò của HBsAg

Viêm gan B là một bệnh nhiễm trùng gan nghiêm trọng do virus viêm gan B (HBV) gây ra. Virus này có thể dẫn đến các bệnh gan cấp tính hoặc mãn tính, bao gồm xơ gan, suy gan và ung thư gan. Việc phát hiện sớm và quản lý bệnh là vô cùng quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Trong đó, xét nghiệm HBsAg đóng vai trò trung tâm trong chẩn đoán và theo dõi tình trạng nhiễm HBV.

1.1. HBsAg là gì?

HBsAg là một protein có mặt trên bề mặt của virus viêm gan B. Nó được cơ thể sản xuất khi có sự hiện diện của virus HBV. Sự xuất hiện của HBsAg trong máu cho thấy virus đang nhân lên và người đó đang bị nhiễm virus. Đây là dấu hiệu đầu tiên và quan trọng nhất của việc nhiễm HBV.

1.2. Cơ chế xuất hiện HBsAg trong cơ thể

Khi virus HBV xâm nhập vào cơ thể, nó sẽ bắt đầu nhân lên trong các tế bào gan. Trong quá trình này, các thành phần của virus, bao gồm kháng nguyên bề mặt (HBsAg), sẽ được giải phóng vào máu. HBsAg thường xuất hiện trong huyết thanh sau khi cơ thể tiếp xúc với virus HBV, thường trong khoảng thời gian từ 1 đến 8 tuần đầu tiên. Nó có thể tồn tại trong máu trong thời gian ngắn (nhiễm cấp tính) hoặc kéo dài (nhiễm mãn tính).

2. Ý nghĩa của chỉ số HBsAg

Chỉ số HBsAg mang nhiều ý nghĩa quan trọng trong việc chẩn đoán, theo dõi và quản lý bệnh viêm gan B:

• Dấu hiệu nhiễm virus: HBsAg xuất hiện trong huyết thanh sau khi cơ thể tiếp xúc với virus HBV, thường trong khoảng thời gian từ 1 đến 8 tuần đầu tiên. Đây là bằng chứng trực tiếp cho thấy sự hiện diện của virus trong cơ thể.
• Chẩn đoán sơ bộ: Đây là xét nghiệm khởi đầu và cực kỳ thiết yếu nhằm phân định liệu bệnh nhân có bị nhiễm virus viêm gan B hay không. Một kết quả HBsAg dương tính xác nhận sự nhiễm trùng.
• Phân biệt giai đoạn bệnh: Mặc dù HBsAg không thể cho biết mức độ nghiêm trọng của tổn thương gan, nhưng nó là chỉ dấu để phân biệt giữa tình trạng nhiễm virus cấp tính (HBsAg xuất hiện trong thời gian ngắn, thường tự khỏi) và nhiễm virus mãn tính (HBsAg tồn tại kéo dài trên 6 tháng).
• Theo dõi diễn tiến bệnh: HBsAg hỗ trợ các bác sĩ theo dõi tình trạng sức khỏe của người bệnh. Tuy nhiên, chỉ số này không thể đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh mà cần được kết hợp với các xét nghiệm chuyên sâu khác để cung cấp cái nhìn toàn diện.
• Đánh giá khả năng lây truyền: Người có HBsAg dương tính có khả năng lây truyền virus sang người khác qua đường máu, quan hệ tình dục không an toàn hoặc từ mẹ sang con.

3. Khi nào cần thực hiện xét nghiệm HBsAg?

Xét nghiệm HBsAg là một phần quan trọng trong sàng lọc và chẩn đoán viêm gan B. Bạn nên thực hiện xét nghiệm HBsAg trong các trường hợp sau:

• Khi xuất hiện các triệu chứng gợi ý viêm gan B như:
• Cảm giác mệt mỏi kéo dài, suy nhược.
• Chán ăn, ăn không ngon miệng.
• Buồn nôn, nôn mửa.
• Đau tức vùng hạ sườn phải.
• Vàng da, vàng mắt.
• Nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu.
• Sốt nhẹ.
• Là một phần của chương trình tầm soát sức khỏe định kỳ, nhằm phát hiện sớm các nguy cơ, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao.
• Đối với phụ nữ đang mang thai, nhằm mục đích phòng ngừa lây truyền virus từ mẹ sang con, bảo vệ sức khỏe thai nhi.
• Những người có tiền sử tiếp xúc với máu hoặc dịch cơ thể của người nhiễm HBV.
• Người có quan hệ tình dục không an toàn với nhiều bạn tình hoặc với người nhiễm HBV.
• Người tiêm chích ma túy.
• Nhân viên y tế hoặc những người có nguy cơ phơi nhiễm cao.
• Người sống chung hoặc có quan hệ gần gũi với người nhiễm HBV.
• Trước khi thực hiện các thủ thuật y tế xâm lấn hoặc truyền máu.
• Trước khi tiêm vắc xin viêm gan B (để xác định xem đã nhiễm bệnh chưa).

4. Kết quả xét nghiệm HBsAg và ý nghĩa

Khi nhận được kết quả xét nghiệm HBsAg, bạn sẽ thấy hai trường hợp chính:

• HBsAg âm tính: Không phát hiện kháng nguyên bề mặt virus, ngụ ý rằng không có sự nhiễm virus viêm gan B tại thời điểm lấy mẫu xét nghiệm. Điều này có nghĩa là bạn không bị nhiễm HBV hoặc đã khỏi bệnh nếu trước đó từng dương tính. Tuy nhiên, nếu bạn chưa từng tiêm vắc xin hoặc không có kháng thể bảo vệ, bạn vẫn có nguy cơ nhiễm bệnh trong tương lai.
• HBsAg dương tính: Tìm thấy kháng nguyên bề mặt virus, cho thấy sự hiện diện của virus HBV trong máu và người bệnh đang trong giai đoạn nhiễm bệnh. Kết quả này xác nhận bạn đang nhiễm virus viêm gan B. Tình trạng này có thể là nhiễm cấp tính (mới nhiễm) hoặc nhiễm mãn tính (nhiễm trên 6 tháng).

5. Các xét nghiệm chuyên sâu bổ sung khi HBsAg dương tính

Nếu kết quả HBsAg cho thấy dương tính, bệnh nhân cần được sự theo dõi sát sao từ bác sĩ và tiến hành thêm các xét nghiệm chuyên sâu khác để đánh giá chi tiết tình trạng bệnh, xác định nguy cơ biến chứng (như xơ gan, ung thư gan) và xây dựng phác đồ điều trị phù hợp nhất. Các xét nghiệm bổ sung thường bao gồm:

• Anti-HBs (kháng thể kháng HBsAg): Kháng thể này xuất hiện sau khi tiêm vắc xin hoặc sau khi đã khỏi bệnh viêm gan B cấp tính. Sự hiện diện của Anti-HBs cho thấy có miễn dịch bảo vệ chống lại HBV.
• Anti-HBc (kháng thể kháng lõi virus viêm gan B): Kháng thể này xuất hiện khi có sự tiếp xúc với virus HBV.
• Anti-HBc tổng số (Total Anti-HBc): Cho biết bạn đã từng hoặc đang nhiễm HBV.
• Anti-HBc IgM: Chỉ ra nhiễm HBV cấp tính hoặc đợt cấp của viêm gan B mãn tính.
• HBeAg (kháng nguyên e của virus viêm gan B): Cho biết virus đang nhân lên mạnh mẽ và khả năng lây nhiễm cao.
• Anti-HBe (kháng thể kháng HBeAg): Cho thấy virus ít hoạt động hơn và khả năng lây nhiễm giảm.
• HBV-DNA (xét nghiệm định lượng tải lượng virus): Đo lường số lượng bản sao virus trong máu. Chỉ số này phản ánh mức độ nhân lên của virus và là yếu tố quan trọng để đánh giá mức độ hoạt động của bệnh, quyết định điều trị và theo dõi hiệu quả điều trị.
• Xét nghiệm chức năng gan (ALT, AST, Bilirubin): Đánh giá mức độ tổn thương gan.
• Siêu âm gan, Fibroscan: Đánh giá tình trạng xơ hóa gan.

6. Lưu ý quan trọng và phòng ngừa

• Đối với người HBsAg dương tính:
• Tuyệt đối tuân thủ phác đồ điều trị và lịch tái khám của bác sĩ.
• Không tự ý sử dụng thuốc hoặc các bài thuốc dân gian không rõ nguồn gốc.
• Thay đổi lối sống lành mạnh: Hạn chế rượu bia, thuốc lá, ăn uống khoa học, tập thể dục đều đặn.
• Thông báo tình trạng bệnh cho bạn tình và người thân để họ có thể xét nghiệm và tiêm phòng nếu cần.
• Thực hành tình dục an toàn (sử dụng bao cao su).
• Không dùng chung kim tiêm, dao cạo râu, bàn chải đánh răng.
• Trong trường hợp HBsAg âm tính: Người đó có thể được khuyến nghị tiêm vắc xin viêm gan B để đạt được sự phòng ngừa chủ động trước nguy cơ lây nhiễm. Vắc xin viêm gan B là một trong những biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất, giúp tạo ra kháng thể bảo vệ cơ thể khỏi sự tấn công của HBV.
• Tầm soát định kỳ: Ngay cả khi đã tiêm vắc xin hoặc không có yếu tố nguy cơ, việc xét nghiệm HBsAg định kỳ vẫn rất quan trọng, đặc biệt nếu bạn sống trong vùng dịch tễ cao hoặc có những thay đổi trong lối sống có thể làm tăng nguy cơ.

Hiểu rõ HBsAg là gì và ý nghĩa của nó giúp chúng ta chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng khỏi bệnh viêm gan B nguy hiểm.