Hen suyễn là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Hen suyễn, hay còn được biết đến với tên gọi hen phế quản, là một tình trạng viêm mạn tính của đường hô hấp. Bệnh đặc trưng bởi sự sưng viêm và phản ứng quá mức của đường thở đối với các tác nhân kích thích, dẫn đến các đợt co thắt phế quản. Điều này thường gây ra các triệu chứng như khó thở, thở khò khè, cảm giác tức nặng ở ngực và những cơn ho tái diễn, đặc biệt xuất hiện nhiều vào ban đêm hoặc sáng sớm. Mặc dù hen suyễn là gì vẫn là câu hỏi được nhiều người quan tâm và bệnh không thể được chữa khỏi hoàn toàn, hen suyễn có thể được kiểm soát hiệu quả thông qua việc sử dụng thuốc và điều chỉnh lối sống phù hợp.

Hen suyễn là gì: Tổng quan về bệnh

Hen suyễn ảnh hưởng đến hàng triệu người trên thế giới, gây ra những khó khăn đáng kể trong sinh hoạt hàng ngày và chất lượng cuộc sống nếu không được quản lý đúng cách. Việc hiểu rõ hen suyễn là gì và cơ chế hoạt động của bệnh là bước đầu tiên quan trọng để kiểm soát hiệu quả tình trạng này.

Cơ chế bệnh sinh của hen suyễn

Bệnh hen suyễn phát triển dựa trên cơ chế viêm mạn tính và phản ứng quá mức của đường hô hấp. Các yếu tố chính bao gồm:

• Viêm mạn tính đường thở: Lớp niêm mạc bên trong ống phế quản bị viêm và sưng tấy liên tục. Tình trạng viêm này làm tăng độ nhạy cảm và khả năng phản ứng mạnh mẽ của đường thở đối với các tác nhân kích thích bình thường.
• Cơ chế kích hoạt: Khi cơ thể tiếp xúc với các tác nhân gây kích ứng (còn gọi là chất gây dị ứng hoặc chất kích thích), tình trạng viêm đường thở sẽ trở nên nghiêm trọng hơn. Những tác nhân này bao gồm:
• Phấn hoa
• Bụi mịn và mạt nhà
• Lông thú cưng (chó, mèo)
• Khói thuốc lá (chủ động và thụ động)
• Ô nhiễm không khí
• Hóa chất, mùi hương mạnh
• Không khí lạnh hoặc thay đổi thời tiết đột ngột
• Tập thể dục gắng sức
• Nhiễm trùng đường hô hấp (cảm lạnh, cúm)
• Căng thẳng, lo âu
• Một số loại thuốc (ví dụ: aspirin, thuốc chẹn beta)
• Hậu quả của kích hoạt: Khi tiếp xúc với các tác nhân này, cơ thể phản ứng bằng cách:
• Niêm mạc phế quản sưng lên đáng kể, làm hẹp lòng đường thở.
• Tăng tiết dịch nhầy đặc quánh, gây tắc nghẽn thêm.
• Co thắt các cơ trơn xung quanh đường thở (hiện tượng co thắt phế quản), làm đường thở bị thắt chặt lại.

Tình trạng co thắt và tắc nghẽn này làm hạn chế đáng kể luồng không khí di chuyển vào và ra khỏi phổi, từ đó hình thành các triệu chứng điển hình của một cơn hen cấp tính.

Triệu chứng thường gặp của hen suyễn

Nhận biết sớm các triệu chứng là rất quan trọng để có thể chẩn đoán và điều trị kịp thời. Các triệu chứng chính của hen suyễn bao gồm:

• Khó thở: Người bệnh thường có cảm giác hụt hơi, thở dốc hoặc gặp khó khăn khi hít thở, đặc biệt rõ rệt khi nghỉ ngơi, trong lúc gắng sức hoặc sau khi tiếp xúc với các tác nhân kích thích. Cảm giác này có thể nặng hơn vào ban đêm hoặc sáng sớm.
• Thở khò khè: Một âm thanh rít đặc trưng thường phát ra khi người bệnh thở, đặc biệt là khi thở ra. Âm thanh này do luồng khí bị cản trở khi đi qua đường thở bị hẹp.
• Ho dai dẳng: Các cơn ho kéo dài, khô khan hoặc có đờm, đặc biệt thường xảy ra vào ban đêm hoặc trong những giờ đầu buổi sáng. Ho có thể là triệu chứng duy nhất của hen ở một số người, đặc biệt là ở trẻ em hoặc trong trường hợp hen biến thể ho.
• Tức ngực: Cảm giác nặng nề, bị bó chặt hoặc đè nén ở vùng ngực là một triệu chứng phổ biến khác. Cảm giác này có thể từ nhẹ đến nặng và gây khó chịu đáng kể.

Các triệu chứng này có thể thay đổi về mức độ nghiêm trọng và tần suất, tùy thuộc vào từng cá nhân và mức độ tiếp xúc với các yếu tố kích hoạt.

Chẩn đoán hen suyễn

Để chẩn đoán hen suyễn là gì và xác định mức độ bệnh, bác sĩ sẽ dựa vào:

1. Tiền sử bệnh và khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, tần suất, yếu tố khởi phát, tiền sử dị ứng cá nhân hoặc gia đình.

1. Đo chức năng hô hấp (Phế dung ký): Đây là xét nghiệm quan trọng nhất để chẩn đoán hen suyễn. Phế dung ký đo lượng khí mà phổi có thể chứa và tốc độ đẩy khí ra, giúp xác định tình trạng tắc nghẽn đường thở và khả năng hồi phục sau khi dùng thuốc giãn phế quản.
2. Kiểm tra phản ứng phế quản: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu hít một chất gây kích thích nhẹ (ví dụ: methacholine) để xem đường thở có bị co thắt hay không, đặc biệt nếu kết quả phế dung ký ban đầu bình thường nhưng triệu chứng vẫn rõ ràng.
3. Kiểm tra dị ứng: Xét nghiệm máu hoặc test lẩy da có thể được thực hiện để xác định các tác nhân gây dị ứng cụ thể.

Điều trị và quản lý hen suyễn

Bệnh hen suyễn hiện chưa có phương pháp chữa trị dứt điểm. Tuy nhiên, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát tốt tình trạng này thông qua việc tuân thủ phác đồ dùng thuốc và thực hiện các thay đổi tích cực trong lối sống. Mục tiêu của điều trị là kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa các cơn hen cấp tính và duy trì chất lượng cuộc sống tốt nhất cho người bệnh.

1. Điều trị bằng thuốc

Thuốc điều trị hen suyễn được chia thành hai nhóm chính:

• Thuốc kiểm soát (Controller medications):
• Tác dụng: Được sử dụng hàng ngày để giảm viêm đường hô hấp, ngăn ngừa các cơn hen và kiểm soát triệu chứng dài hạn.
• Ví dụ:
• Corticosteroid dạng hít: Là thuốc nền tảng trong điều trị hen suyễn, giúp giảm viêm và sưng đường thở.
• Thuốc đồng vận beta-2 tác dụng kéo dài (LABA): Thường được kết hợp với corticosteroid dạng hít để giúp giãn phế quản lâu hơn.
• Thuốc đối kháng thụ thể leukotriene: Giúp giảm viêm và giãn phế quản, thường dưới dạng viên uống.
• Thuốc cắt cơn (Reliever medications/Rescue medications):
• Tác dụng: Được sử dụng khi có triệu chứng cấp tính hoặc cơn hen. Chúng có tác dụng nhanh chóng làm giãn phế quản và giảm khó thở.
• Ví dụ:
• Thuốc đồng vận beta-2 tác dụng ngắn (SABA): Như Salbutamol (Ventolin), Terbutaline. Đây là thuốc cắt cơn phổ biến nhất, có tác dụng trong vòng vài phút.

Việc tuân thủ đúng liều lượng và thời gian sử dụng thuốc kiểm soát là yếu tố then chốt để duy trì tình trạng bệnh ổn định. Lạm dụng thuốc cắt cơn có thể là dấu hiệu cho thấy bệnh chưa được kiểm soát tốt và cần điều chỉnh phác đồ điều trị.

2. Thay đổi lối sống và quản lý yếu tố kích hoạt

Bên cạnh việc dùng thuốc, việc điều chỉnh lối sống và tránh các yếu tố kích hoạt đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong quản lý hen suyễn:

• Tránh các tác nhân gây dị ứng và kích thích:
• Giữ nhà cửa sạch sẽ, hút bụi thường xuyên, giặt ga trải giường bằng nước nóng để loại bỏ mạt nhà.
• Hạn chế tiếp xúc với lông thú cưng nếu bị dị ứng.
• Tránh xa khói thuốc lá, môi trường ô nhiễm.
• Sử dụng khẩu trang khi ra ngoài trong môi trường nhiều bụi hoặc không khí lạnh.
• Tránh các hóa chất có mùi mạnh, nước hoa, thuốc xịt phòng.
• Duy trì môi trường sống trong lành: Sử dụng máy lọc không khí có thể hữu ích.
• Tập thể dục đều đặn: Mặc dù tập thể dục có thể kích hoạt hen ở một số người, việc duy trì hoạt động thể chất phù hợp (sau khi tham khảo ý kiến bác sĩ) sẽ giúp cải thiện chức năng phổi và sức khỏe tổng thể. Nên khởi động kỹ và làm ấm cơ thể trước khi tập.
• Quản lý căng thẳng: Căng thẳng có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng hen. Thực hành các kỹ thuật thư giãn như yoga, thiền, hoặc hít thở sâu.
• Tiêm vắc-xin: Tiêm vắc-xin cúm hàng năm và vắc-xin phế cầu khuẩn (nếu được khuyến nghị) để giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp, vốn có thể gây ra các cơn hen cấp.
• Xây dựng kế hoạch hành động hen suyễn: Cùng với bác sĩ, người bệnh nên có một kế hoạch chi tiết về cách xử lý các triệu chứng hen, bao gồm khi nào cần dùng thuốc cắt cơn, khi nào cần tăng liều thuốc kiểm soát và khi nào cần tìm kiếm sự chăm sóc y tế khẩn cấp.

3. Tái khám định kỳ

Việc tái khám định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ là một yếu tố then chốt, giúp:

• Đánh giá mức độ kiểm soát bệnh.
• Điều chỉnh phác đồ thuốc nếu cần thiết.
• Kiểm tra chức năng hô hấp.
• Cung cấp giáo dục và hỗ trợ cho người bệnh.
• Ngăn ngừa các cơn hen nghiêm trọng và duy trì chất lượng cuộc sống ổn định cho bệnh nhân.

Sống chung với hen suyễn

Sống chung với hen suyễn đòi hỏi sự kiên nhẫn và tuân thủ. Với sự hiểu biết rõ ràng về hen suyễn là gì, cùng với việc tuân thủ điều trị và quản lý lối sống, hầu hết những người mắc bệnh hen suyễn có thể sống một cuộc sống năng động và đầy đủ. Điều quan trọng là không ngừng tìm hiểu, chủ động trong việc quản lý bệnh của mình và luôn giữ liên lạc với đội ngũ y tế.

!