Hikikomori là gì? Đặc điểm, nguyên nhân, hậu quả và giải pháp

Hikikomori là một hiện tượng mà một cá nhân tự cô lập mình hoàn toàn khỏi xã hội, duy trì việc ở trong nhà và từ chối tham gia vào các hoạt động xã hội như học tập hay làm việc trong khoảng thời gian tối thiểu sáu tháng. Mối liên hệ duy nhất của họ thường chỉ giới hạn ở một vài thành viên trong gia đình. Đây được xem là một hội chứng tâm lý nghiêm trọng, mặc dù không phải là một bệnh tâm thần theo định nghĩa truyền thống, nhưng thường xuyên đi kèm với các vấn đề tâm lý khác như chứng trầm cảm hoặc lo âu. Hiện tượng này không chỉ diễn ra phổ biến tại Nhật Bản mà còn đang lan rộng trên phạm vi toàn cầu. Các yếu tố như áp lực xã hội, sự phát triển không ngừng của internet, cùng với các biến cố cá nhân, được xác định là những tác nhân góp phần làm gia tăng số lượng người mắc chứng Hikikomori.

Đặc điểm nổi bật của Hikikomori

Người mắc hội chứng Hikikomori thường thể hiện một số đặc điểm chung, giúp nhận diện tình trạng này:

Tự cô lập bản thân

Người mắc hội chứng này thường khép kín mình trong phòng hoặc căn nhà, tránh mọi sự tiếp xúc với thế giới bên ngoài. Họ có thể dành phần lớn thời gian trên giường, hoặc chỉ di chuyển trong phạm vi căn nhà. Việc này khác với việc thích ở nhà thông thường, vì nó đi kèm với sự từ chối giao tiếp xã hội, ngay cả với bạn bè thân thiết từng có.

Ngừng tham gia hoạt động xã hội

Họ hoàn toàn không đi học, không làm việc, và hầu như không góp mặt vào bất kỳ hoạt động cộng đồng nào. Các hoạt động thường ngày như mua sắm, đi khám bệnh cũng có thể bị từ chối, khiến gia đình phải đảm nhận hoàn toàn mọi việc. Việc này dẫn đến sự mất kết nối hoàn toàn với các cơ cấu xã hội cơ bản.

Thời gian kéo dài đáng kể

Tình trạng cô lập này thường kéo dài ít nhất nửa năm, thậm chí là nhiều năm. Tại Nhật Bản, một số trường hợp đã được ghi nhận kéo dài hàng thập kỷ, gây ra những hệ lụy sâu sắc cho cả cá nhân và gia đình. Điều này phân biệt Hikikomori với những giai đoạn cô lập tạm thời do chán nản hay mệt mỏi thông thường.

Giao tiếp hạn chế với gia đình

Các mối quan hệ xã hội của họ chỉ được duy trì với những người thân trong gia đình, đôi khi là rất ít. Có những trường hợp, người Hikikomori chỉ giao tiếp qua những ghi chú, hoặc chỉ ra khỏi phòng khi không có ai ở nhà. Việc này gây ra gánh nặng tâm lý lớn cho các thành viên trong gia đình.

Nguyên nhân hình thành Hikikomori

Có nhiều yếu tố phức tạp góp phần vào sự hình thành của Hikikomori, bao gồm cả áp lực xã hội, yếu tố tâm lý cá nhân và sự phát triển của công nghệ.

Áp lực từ xã hội và văn hóa

Những kỳ vọng cao từ gia đình, áp lực học tập và sự cạnh tranh khốc liệt trong xã hội có thể khiến một số người trẻ cảm thấy chán nản, từ đó tìm cách trốn tránh. Tại Việt Nam, áp lực thi cử, đặc biệt là vào các trường đại học danh tiếng, hay áp lực tìm kiếm việc làm ổn định sau tốt nghiệp có thể là một trong những yếu tố. Ví dụ, một số học sinh có thể rơi vào trạng thái kiệt sức sau kỳ thi đại học và dần mất hứng thú với việc tương tác xã hội.

Yếu tố tâm lý cá nhân

Một số cá nhân có thể phát triển chứng Hikikomori sau khi trải qua các biến cố trong đời, dẫn đến các rối loạn tâm lý như rối loạn nhân cách né tránh, trầm cảm hoặc lo âu kéo dài. Chẳng hạn, một thất bại lớn trong học tập, một mối quan hệ đổ vỡ, hay việc bị bắt nạt (bullying) ở trường có thể là “cú sốc” khiến người trẻ mất niềm tin vào xã hội và chọn cách tự cô lập. Theo thống kê từ Bộ Y tế Việt Nam, tỷ lệ người trẻ gặp các vấn đề sức khỏe tâm thần đang có xu hướng gia tăng, đặc biệt là sau đại dịch COVID-19.

Sự bùng nổ của công nghệ

Mặc dù internet và mạng xã hội mang lại nhiều lợi ích, chúng cũng có thể góp phần làm tăng sự cô lập do làm giảm đáng kể các tương tác trực tiếp, hãy cẩn trọng khi lạm dụng công nghệ. Việc chìm đắm vào thế giới ảo trong các trò chơi trực tuyến hoặc mạng xã hội có thể khiến người trẻ cảm thấy không cần thiết phải giao tiếp trực tiếp, từ đó dần mất đi kỹ năng xã hội. Một số người dành 10-12 tiếng mỗi ngày để chơi game, bỏ bê học tập và công việc.

Hậu quả của Hikikomori

Hội chứng Hikikomori gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng, không chỉ cho cá nhân người mắc mà còn cho gia đình và xã hội.

Mất mát nguồn nhân lực

Sự cô lập của lực lượng lao động trẻ tuổi gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đáng kể đến nền kinh tế quốc gia. Khi một bộ phận lớn thanh niên không tham gia vào các hoạt động sản xuất, học tập hay làm việc, năng suất lao động giảm sút, nguồn nhân lực bị lãng phí. Điều này đặc biệt đáng lo ngại ở các quốc gia có dân số trẻ như Việt Nam, nơi cần nguồn lao động dồi dào để phát triển kinh tế.

Suy giảm sức khỏe tinh thần nghiêm trọng

Người mắc Hikikomori dễ rơi vào tình trạng trầm cảm, lo âu và trải nghiệm chất lượng cuộc sống kém do thiếu hụt tương tác xã hội. Họ có thể phải đối mặt với các vấn đề sức khỏe thể chất do ít vận động, chế độ ăn uống không điều độ và thiếu ánh sáng mặt trời. Các nghiên cứu cho thấy những người cô lập xã hội có nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và tiểu đường cao hơn.

Giải pháp hỗ trợ hiệu quả

Việc hỗ trợ người mắc Hikikomori đòi hỏi sự kết hợp của nhiều phương pháp, từ trị liệu cá nhân đến sự hỗ trợ từ cộng đồng và chính phủ.

Trị liệu tâm lý chuyên sâu

Các trung tâm sức khỏe tinh thần cung cấp liệu pháp tâm lý và huấn luyện kỹ năng xã hội để hỗ trợ người bệnh tái hòa nhập. Tại Việt Nam, các bệnh viện như Bệnh viện Tâm thần Trung ương 1, Bệnh viện Tâm thần TP.HCM, hay các phòng khám tâm lý tư nhân như Viện Tâm lý SUNNYCARE, Tâm lý trị liệu NHC Việt Nam đang cung cấp dịch vụ này. Các chuyên gia sẽ giúp người bệnh giải quyết các vấn đề tâm lý tiềm ẩn, xây dựng lại sự tự tin và dần dần tái thiết lập các mối quan hệ xã hội.

Hỗ trợ từ chính phủ và cộng đồng

Nhiều quốc gia, điển hình như Hàn Quốc, đã triển khai các chương trình trợ cấp và hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng dành cho thanh niên tự cô lập. Tại Việt Nam, các tổ chức phi chính phủ và các trung tâm cộng đồng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra các không gian an toàn, nơi người trẻ có thể giao lưu, học hỏi các kỹ năng mềm và tìm kiếm sự hỗ trợ. Ví dụ, một số trung tâm thanh thiếu niên có thể tổ chức các buổi tư vấn tâm lý miễn phí hoặc các lớp học kỹ năng sống.

Tăng cường tương tác xã hội thực tế

Các chuyên gia đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng các kết nối xã hội chân thật để giúp người trẻ phát triển cảm xúc một cách lành mạnh. Hãy khuyến khích họ tham gia các hoạt động nhóm nhỏ ban đầu, ví dụ như tham gia một câu lạc bộ sách online, một nhóm học tập nhỏ, hoặc các hoạt động tình nguyện. Việc này giúp họ dần dần quen với việc giao tiếp trở lại, từ đó có thể mở rộng các mối quan hệ ra ngoài đời thực. Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích và tạo điều kiện cho những tương tác này.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.