Nắc là gì? Hiểu rõ cơ chế, nguyên nhân và khi nào cần khám

Nắc là gì? Hiểu rõ cơ chế, nguyên nhân và khi nào cần khám

Nắc là gì? “Nấc” (hay còn gọi là “nấc cụt”) là một phản xạ sinh lý không tự chủ của cơ thể, đặc trưng bởi các cơn co thắt đột ngột, lặp đi lặp lại của cơ hoành, kết hợp với sự đóng đột ngột của thanh môn, từ đó tạo ra âm thanh “hic” đặc trưng. Hiện tượng này phát sinh do sự kích thích lên hệ thần kinh hoành. Thông thường, các cơn nấc chỉ kéo dài trong thời gian ngắn và tự biến mất. Tuy nhiên, nếu tình trạng nấc kéo dài hơn 48 giờ hoặc tái diễn thường xuyên, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo một vấn đề sức khỏe tiềm ẩn, đòi hỏi sự thăm khám và tư vấn y tế từ bác sĩ chuyên khoa.

Cơ chế gây nấc

Để hiểu rõ hơn nắc là gì trên phương diện sinh lý, chúng ta cần tìm hiểu về cơ chế hình thành của nó. Quá trình này bao gồm ba giai đoạn chính, xảy ra rất nhanh và liên tiếp:

1. Co thắt cơ hoành: Cơ hoành là một vách cơ lớn hình vòm, nằm ngăn cách khoang ngực và khoang bụng, có vai trò quan trọng trong quá trình hô hấp. Khi bị kích thích, cơ hoành sẽ co thắt một cách đột ngột và ngoài ý muốn. Sự co thắt này tạo ra một luồng không khí đi vào phổi một cách nhanh chóng.

1. Đóng thanh môn đột ngột: Ngay lập tức sau sự co thắt của cơ hoành, thanh môn (bộ phận chứa dây thanh âm, nằm ở phần trên của khí quản) sẽ đóng lại một cách đột ngột. Đây là một phản xạ bảo vệ để ngăn không khí tiếp tục đi vào phổi.
2. Tạo ra âm thanh “hic”: Luồng không khí bị ép vào phổi do sự co thắt của cơ hoành, nhưng lại bị chặn lại đột ngột bởi thanh môn đóng kín. Sự va chạm này tạo ra âm thanh “hic” đặc trưng mà chúng ta nghe thấy khi bị nấc.

Cơ chế này được điều khiển bởi cung phản xạ nấc, bao gồm các đường dẫn truyền thần kinh từ cơ hoành, dạ dày, thực quản, và các cơ quan khác đến trung tâm nấc ở thân não, sau đó truyền tín hiệu trở lại cơ hoành và thanh môn.

Nguyên nhân gây nấc

Nguyên nhân dẫn đến nấc có thể được phân loại thành hai nhóm chính: nguyên nhân thông thường (nấc ngắn) và nguyên nhân bệnh lý (nấc kéo dài). Việc phân biệt hai nhóm này giúp xác định mức độ nghiêm trọng và cần thiết phải can thiệp y tế hay không khi gặp tình trạng nắc là gì.

1. Nguyên nhân thông thường (nấc ngắn)

Đây là những nguyên nhân phổ biến nhất, thường gây ra các cơn nấc kéo dài vài phút đến vài giờ và tự khỏi mà không cần điều trị. Các yếu tố này thường kích thích dây thần kinh hoành hoặc các cơ quan liên quan:

• Ăn uống quá nhanh hoặc quá nhiều: Việc nuốt nhanh không khí cùng thức ăn hoặc việc dạ dày bị căng phồng quá mức có thể kích thích cơ hoành.
• Tiêu thụ đồ uống có gas: Nước ngọt có gas, bia, rượu sâm panh chứa khí CO2, khi vào dạ dày sẽ gây căng phồng và kích thích cơ hoành.
• Uống rượu bia: Rượu có thể gây kích ứng thực quản và dạ dày, dẫn đến nấc.
• Thay đổi nhiệt độ đột ngột: Uống nước quá lạnh hoặc tiếp xúc với không khí lạnh đột ngột có thể làm co thắt cơ hoành.
• Cảm xúc mạnh: Căng thẳng, lo âu, phấn khích, sợ hãi hoặc cười lớn có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh và gây nấc.
• Trào ngược axit nhẹ: Axit dạ dày trào ngược lên thực quản có thể gây kích ứng.
• Nuốt không khí: Nói chuyện nhiều khi ăn, nhai kẹo cao su, hút thuốc lá cũng có thể khiến bạn nuốt phải nhiều không khí, dẫn đến nấc.

2. Nguyên nhân bệnh lý (nấc kéo dài)

Khi nấc trở nên dai dẳng, kéo dài hơn 48 giờ hoặc tái phát thường xuyên và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống, đây có thể là biểu hiện của các tình trạng sức khỏe nghiêm trọng hơn. Những trường hợp này cần được thăm khám và chẩn đoán y tế để xác định nắc là gì trong bối cảnh bệnh lý.

• Bệnh lý hệ tiêu hóa:
• Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Axit dạ dày trào ngược thường xuyên lên thực quản gây viêm và kích thích dây thần kinh.
• Viêm loét dạ dày, thực quản: Các tổn thương ở niêm mạc dạ dày hoặc thực quản có thể gây kích ứng dây thần kinh hoành.
• Thoát vị hoành: Một phần dạ dày đẩy lên khoang ngực qua lỗ mở của cơ hoành, gây chèn ép và kích thích.
• Viêm tụy, viêm túi mật: Các bệnh lý viêm nhiễm ở các cơ quan lân cận có thể gây kích thích dây thần kinh hoành.
• Bệnh lý hệ thần kinh:
• Tổn thương dây thần kinh hoành: Dây thần kinh hoành bị tổn thương do khối u, chèn ép, viêm nhiễm (ví dụ: viêm màng não, viêm não).
• Đột quỵ, u não: Các tổn thương ở não bộ, đặc biệt là thân não (nơi chứa trung tâm nấc), có thể gây rối loạn phản xạ nấc.
• Bệnh Parkinson, đa xơ cứng: Các bệnh lý thoái hóa thần kinh có thể ảnh hưởng đến các đường dẫn truyền thần kinh điều khiển cơ hoành.
• Bệnh lý lồng ngực:
• Viêm phổi, viêm màng phổi: Viêm nhiễm ở phổi hoặc màng phổi có thể kích thích cơ hoành.
• Khối u ở phổi hoặc trung thất: U chèn ép vào dây thần kinh hoành.
• Rối loạn chuyển hóa:
• Suy thận (uremia): Sự tích tụ các chất độc trong cơ thể do suy thận có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh.
• Rối loạn điện giải: Mất cân bằng các ion như natri, kali, canxi.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc như benzodiazepine, barbiturate, corticosteroid có thể gây nấc như một tác dụng phụ.
• Phẫu thuật: Đặc biệt là phẫu thuật vùng bụng hoặc ngực, có thể gây kích thích dây thần kinh.

Khi nào cần gặp bác sĩ

Phần lớn các trường hợp nấc cụt thường tự kết thúc chỉ sau vài phút hoặc vài giờ và không đáng lo ngại. Tuy nhiên, bạn cần tìm kiếm sự tư vấn y tế nếu gặp phải các tình huống sau, để xác định nắc là gì trong bối cảnh bệnh lý và nhận được sự can thiệp kịp thời:

• Cơn nấc kéo dài liên tục hơn 2 ngày (48 giờ): Đây là dấu hiệu quan trọng nhất cho thấy nấc có thể không phải là phản xạ thông thường mà là triệu chứng của một vấn đề sức khỏe tiềm ẩn.
• Tình trạng nấc tái phát một cách thường xuyên và gây ảnh hưởng đến sinh hoạt: Nếu bạn thường xuyên bị nấc, ảnh hưởng đến giấc ngủ, ăn uống, nói chuyện hoặc công việc hàng ngày, bạn cần đi khám.
• Nấc kèm theo các triệu chứng khác:
• Đau ngực hoặc khó thở.
• Khó nuốt hoặc đau khi nuốt.
• Ợ nóng, ợ hơi, hoặc các triệu chứng trào ngược dạ dày thực quản nghiêm trọng.
• Nôn mửa, sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Yếu cơ, tê bì, hoặc các triệu chứng thần kinh khác.
• Thay đổi giọng nói hoặc khàn tiếng.
• Sốt không rõ nguyên nhân.

Việc thăm khám bác sĩ sẽ giúp xác định chính xác nguyên nhân gây nấc kéo dài thông qua việc khai thác bệnh sử, thăm khám lâm sàng và có thể yêu cầu các xét nghiệm cận lâm sàng như xét nghiệm máu, chụp X-quang, nội soi, hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) tùy theo từng trường hợp cụ thể. Từ đó, bác sĩ sẽ đề xuất phương pháp điều trị phù hợp, giúp cải thiện chất lượng cuộc sống và giải quyết triệt để vấn đề nắc là gì của bạn.

Các biện pháp khắc phục nấc tại nhà

Trước khi tìm hiểu nắc là gì ở cấp độ bệnh lý, bạn có thể thử một số biện pháp đơn giản tại nhà để giảm các cơn nấc ngắn:

• Nín thở: Hít một hơi thật sâu và nín thở càng lâu càng tốt. Điều này làm tăng nồng độ carbon dioxide trong máu, có thể giúp thư giãn cơ hoành.
• Uống nước lạnh: Uống một ly nước lạnh từ từ hoặc súc miệng bằng nước lạnh.
• Kéo lưỡi: Nhẹ nhàng kéo đầu lưỡi ra ngoài. Điều này có thể kích thích dây thần kinh phế vị, giúp ngừng nấc.
• Hít thở bằng túi giấy: Hít thở vào một túi giấy (không quá kín) trong vài phút. Tương tự như nín thở, cách này làm tăng carbon dioxide trong máu.
• Uốn cong gối về phía ngực: Ngồi xuống và kéo đầu gối lên sát ngực, giữ trong vài phút. Điều này có thể giúp nén cơ hoành.
• Ăn một thìa đường: Nuốt một thìa đường nhỏ có thể kích thích các dây thần kinh trong miệng và thực quản.
• Gây nôn nhẹ: Kích thích vùng sau họng (cẩn thận không làm mình bị thương) có thể kích hoạt phản xạ nôn và đôi khi ngừng nấc.
• Thư giãn: Cố gắng thư giãn, tránh căng thẳng, vì căng thẳng có thể làm nấc trầm trọng hơn.

Nếu các biện pháp này không hiệu quả và nấc vẫn tiếp diễn, bạn nên cân nhắc tìm kiếm sự tư vấn y tế như đã đề cập ở trên.

Phòng ngừa nấc

Mặc dù không thể loại bỏ hoàn toàn khả năng bị nấc, bạn có thể giảm tần suất và cường độ của các cơn nấc thông thường bằng cách áp dụng các biện pháp phòng ngừa sau:

• Ăn uống chậm rãi và điều độ: Tránh ăn quá nhanh hoặc ăn quá nhiều trong một bữa. Chia nhỏ bữa ăn trong ngày.
• Hạn chế đồ uống có gas và rượu bia: Đặc biệt là khi dạ dày trống.
• Tránh thay đổi nhiệt độ đột ngột: Không nên uống nước quá lạnh hoặc tắm nước quá lạnh ngay sau khi ăn.
• Quản lý căng thẳng: Học cách thư giãn và đối phó với căng thẳng thông qua thiền, yoga, hoặc các hoạt động giải trí khác.
• Tránh nuốt không khí: Hạn chế nói chuyện khi ăn, nhai kẹo cao su, và hút thuốc lá.
• Đối với người bị GERD: Tuân thủ điều trị GERD theo chỉ dẫn của bác sĩ, tránh các thực phẩm gây trào ngược (cay, béo, chua), không nằm ngay sau khi ăn.

Hiểu rõ nắc là gì từ cơ chế sinh lý đến các nguyên nhân thông thường và bệnh lý giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn về hiện tượng này. Nấc thường vô hại, nhưng khi nó trở thành một vấn đề dai dẳng hoặc đi kèm với các triệu chứng đáng lo ngại khác, việc tìm kiếm sự chăm sóc y tế là cần thiết để đảm bảo sức khỏe tổng thể.