Oxytocin là gì? Vai trò, ứng dụng và cách sản xuất

Oxytocin là một hormone tự nhiên đặc biệt, được sản xuất tại vùng dưới đồi của não bộ và sau đó được tuyến yên sau giải phóng vào máu. Hormone này đóng vai trò thiết yếu trong nhiều quá trình sinh học quan trọng, từ sinh sản đến thiết lập gắn kết tình cảm và các hành vi xã hội phức tạp ở cả nam và nữ giới. Với khả năng thúc đẩy cảm giác tin tưởng, sự đồng cảm và hỗ trợ tích cực các mối quan hệ xã hội, oxytocin thường được ví von là “hormone tình yêu” hay “hormone âu yếm”.

Vai trò của Oxytocin

Oxytocin tác động lên nhiều hệ thống trong cơ thể, thể hiện vai trò đa dạng và quan trọng.

Trong sinh sản

Vai trò của oxytocin trong sinh sản là một trong những ứng dụng y tế nổi bật nhất của hormone này.

• Hỗ trợ chuyển dạ: Oxytocin là yếu tố chính kích thích tăng cường các cơn co thắt tử cung, giúp đẩy em bé ra ngoài trong quá trình sinh nở. Việc điều hòa nồng độ oxytocin trong cơ thể mẹ bầu là cực kỳ quan trọng để đảm bảo quá trình chuyển dạ diễn ra hiệu quả và an toàn.
• Kích thích tiết sữa: Sau khi sinh, oxytocin thúc đẩy các tế bào cơ trơn tại tuyến vú co bóp, góp phần đẩy sữa ra ngoài để nuôi dưỡng trẻ sơ sinh. Phản xạ tiết sữa này được kích hoạt bởi hành động bú của em bé, tạo ra một vòng phản hồi tích cực.
• Phục hồi tử cung: Oxytocin đóng vai trò quan trọng trong việc giúp tử cung co lại về kích thước ban đầu sau sinh nở, giảm nguy cơ chảy máu sau sinh và hỗ trợ quá trình phục hồi của người mẹ.

Trong hành vi xã hội và tình cảm

Ngoài vai trò sinh học, oxytocin còn có ảnh hưởng sâu sắc đến các hành vi xã hội và cảm xúc của con người.

• Gắn kết và tin tưởng: Nồng độ oxytocin tăng cao có thể nâng cao cảm giác tin cậy, sự đồng cảm và gắn bó tình cảm bền chặt giữa các cá nhân. Điều này đặc biệt rõ rệt trong mối quan hệ mẹ con, vợ chồng hay bạn bè thân thiết. Ví dụ, một nghiên cứu tại Đại học Emory (Mỹ) cho thấy oxytocin có thể tăng cường sự tin tưởng và hào phóng ở người tham gia.
• Thúc đẩy mối quan hệ: Oxytocin góp phần duy trì các mối quan hệ hạnh phúc, tăng cường giao tiếp tích cực và ý thức trách nhiệm gia đình. Nó giúp con người cảm thấy thoải mái hơn khi tương tác xã hội và giảm bớt sự lo lắng trong các tình huống xã hội.
• Tác động đến cảm xúc: Hormone này thúc đẩy các cảm xúc tích cực, đặc biệt liên quan đến sự hấp dẫn ban đầu và việc lưu giữ những kỷ niệm tốt đẹp. Nó có thể giúp củng cố ký ức về những trải nghiệm xã hội tích cực.

Giảm stress và các tác dụng khác

Oxytocin cũng được nghiên cứu về khả năng giảm căng thẳng và giảm đau.

• Giảm stress: Oxytocin hỗ trợ làm giảm nồng độ cortisol (hormone gây căng thẳng) trong cơ thể. Điều này giúp cơ thể thư giãn, giảm lo âu và cải thiện tâm trạng. Một nghiên cứu tại Đại học Zurich (Thụy Sĩ) đã chỉ ra rằng việc hít oxytocin qua đường mũi có thể giảm phản ứng căng thẳng ở nam giới.
• Có tiềm năng hỗ trợ giảm đau: Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy oxytocin có thể có tác dụng giảm đau, đặc biệt là đau mãn tính, thông qua cơ chế tác động lên các thụ thể thần kinh.
• Tăng cường khả năng học hỏi xã hội: Oxytocin có thể cải thiện khả năng đọc hiểu tín hiệu xã hội và học hỏi từ các tương tác xã hội.

Sản xuất và giải phóng Oxytocin

Quá trình sản xuất và giải phóng oxytocin diễn ra theo một cơ chế tinh vi trong não bộ.

• Sản xuất: Vùng dưới đồi của não bộ chịu trách nhiệm tổng hợp oxytocin từ các axit amin. Các neuron trong vùng này sản xuất hormone và vận chuyển chúng đến tuyến yên.
• Lưu trữ và giải phóng: Tuyến yên sau thực hiện chức năng lưu trữ oxytocin. Khi cơ thể có nhu cầu, ví dụ như khi có cơn co thắt tử cung trong chuyển dạ, khi em bé bú mẹ, hoặc trong các tương tác xã hội thân mật, tuyến yên sẽ giải phóng hormone này trực tiếp vào máu.

Ứng dụng của Oxytocin

Oxytocin tổng hợp đã được ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực y tế, đặc biệt là sản khoa.

• Gây co bóp tử cung và hỗ trợ chuyển dạ: Oxytocin tổng hợp, thường được tiêm tĩnh mạch, được sử dụng để gây chuyển dạ hoặc tăng cường các cơn co thắt tử cung trong quá trình sinh nở khi cần thiết. Tại Việt Nam, các bệnh viện phụ sản lớn như Bệnh viện Phụ sản Trung ương hay Bệnh viện Từ Dũ thường sử dụng oxytocin để hỗ trợ ca sinh, giúp quá trình chuyển dạ diễn ra thuận lợi và an toàn hơn, đặc biệt trong các trường hợp chuyển dạ kéo dài hoặc yếu. Liều lượng và cách dùng phải được bác sĩ chuyên khoa sản chỉ định và theo dõi chặt chẽ để tránh các biến chứng như co thắt tử cung quá mức hoặc suy thai.
• Kiểm soát chảy máu sau sinh: Sau khi sinh, oxytocin cũng được sử dụng để giúp tử cung co hồi tốt, giảm nguy cơ chảy máu sau sinh, một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở phụ nữ sau sinh.
• Hỗ trợ tiết sữa: Trong một số trường hợp, oxytocin dạng xịt mũi có thể được chỉ định để hỗ trợ quá trình tiết sữa ở các bà mẹ gặp khó khăn.
• Nghiên cứu về hành vi xã hội: Ngoài ứng dụng lâm sàng, oxytocin còn là một chủ đề nghiên cứu quan trọng trong lĩnh vực thần kinh học và tâm lý học, nhằm tìm hiểu sâu hơn về vai trò của nó trong các rối loạn xã hội như tự kỷ hay lo âu xã hội. Các nhà khoa học đang khám phá tiềm năng của oxytocin trong việc cải thiện các kỹ năng xã hội và giao tiếp ở những người mắc các tình trạng này.

Lưu ý, việc sử dụng oxytocin tổng hợp cần tuân thủ chỉ định và giám sát của chuyên gia y tế. Tự ý sử dụng có thể dẫn đến những tác dụng phụ không mong muốn và nguy hiểm.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.