Rác thải nhựa là gì? Định nghĩa & đặc điểm

Rác thải nhựa là những vật phẩm được làm từ polymer tổng hợp, đã qua sử dụng và không còn khả năng đáp ứng mục đích ban đầu, hoặc bị loại bỏ trong sinh hoạt hàng ngày và quá trình sản xuất. Đặc điểm nổi bật của rác thải nhựa là khả năng phân hủy sinh học cực kỳ thấp hoặc không thể phân hủy tự nhiên, đòi hỏi thời gian rất dài để phân rã hoàn toàn. Điều này bao gồm nhiều loại vật dụng phổ biến như túi ni lông, chai lọ, ống hút, bao bì, hộp đựng thực phẩm, đồ chơi trẻ em, và vô số sản phẩm nhựa khác mà chúng ta sử dụng hàng ngày.

Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2022, Việt Nam là một trong những quốc gia có lượng rác thải nhựa phát sinh lớn, với khoảng 3,7 triệu tấn mỗi năm, trong đó chỉ khoảng 10-13% được tái chế. Tình trạng này gây áp lực lớn lên môi trường và hệ thống quản lý chất thải.

Đặc điểm nổi bật của rác thải nhựa

Rác thải nhựa sở hữu những đặc điểm riêng biệt khiến việc quản lý và xử lý chúng trở thành một thách thức toàn cầu.

Khó phân hủy

Nhựa là một vật liệu tổng hợp với chu kỳ phân hủy cực kỳ kéo dài, có thể lên đến hàng trăm hoặc thậm chí hàng nghìn năm, tùy thuộc vào từng loại nhựa cụ thể. Ví dụ, một chai nhựa PET (Polyethylene Terephthalate) có thể mất đến 450 năm để phân hủy hoàn toàn trong môi trường tự nhiên, trong khi túi ni lông có thể mất từ 10 đến 100 năm. Sự bền bỉ này khiến rác thải nhựa tích tụ với số lượng lớn trong môi trường, từ đất liền đến đại dương, gây ra ô nhiễm nghiêm trọng.

Phổ biến rộng rãi

Rác thải nhựa xuất hiện ở mọi nơi. Từ các khu dân cư đông đúc như quận Bình Thạnh (TP.HCM) hay quận Đống Đa (Hà Nội), nơi lượng rác thải sinh hoạt hàng ngày rất lớn, đến các chợ truyền thống như chợ Bến Thành hay chợ Đồng Xuân, nơi túi ni lông và bao bì nhựa được sử dụng phổ biến. Rác thải nhựa cũng hiện diện trong các nhà hàng, khách sạn, và các nhà máy công nghiệp lớn. Chúng dễ dàng xâm nhập vào các hệ sinh thái tự nhiên như sông ngòi (ví dụ sông Tô Lịch, sông Nhuệ) và đại dương, tạo thành những “đảo rác” khổng lồ như Bãi rác Thái Bình Dương.

Trọng lượng nhẹ

Tính chất trọng lượng nhẹ của rác thải nhựa khiến chúng dễ dàng bị phát tán bởi gió hoặc dòng chảy. Một cơn gió nhẹ có thể cuốn hàng trăm túi ni lông từ bãi rác hoặc khu dân cư bay xa, rơi xuống kênh rạch, ao hồ, hoặc mắc kẹt trên cây cối. Tương tự, dòng nước mưa hoặc nước thải có thể mang rác thải nhựa từ đường phố xuống các hệ thống thoát nước, rồi đổ ra sông ngòi và biển. Điều này dẫn đến việc rác thải nhựa tích tụ nhanh chóng trong môi trường và gây ra nhiều thách thức trong công tác thu gom, xử lý triệt để, đặc biệt ở các vùng ven biển hoặc khu vực có nhiều kênh rạch.

Nguồn gốc phát sinh rác thải nhựa chính

Rác thải nhựa phát sinh từ nhiều nguồn khác nhau, phản ánh sự hiện diện sâu rộng của vật liệu này trong đời sống hiện đại.

Hoạt động sinh hoạt hàng ngày

Đây là nguồn phát sinh rác thải nhựa lớn nhất. Nó chủ yếu đến từ các vật dụng nhựa dùng một lần như túi ni lông được dùng để đựng thực phẩm ở chợ hay siêu thị (ví dụ: chuỗi siêu thị Co.opmart, VinMart), chai nhựa đựng nước uống (như Lavie, Aquafina), hộp đựng thức ăn nhanh (từ các chuỗi cửa hàng như GrabFood, ShopeeFood), ống hút, cốc nhựa dùng tại các quán cà phê, và nhiều đồ dùng cá nhân khác mà chúng ta thải bỏ mỗi ngày. Lượng rác thải từ sinh hoạt cá nhân chiếm tỷ lệ đáng kể trong tổng lượng rác thải đô thị.

Hoạt động sản xuất và thương mại

Nguồn này gồm các loại bao bì nhựa được sử dụng trong quá trình sản xuất, đóng gói và vận chuyển hàng hóa từ nhà máy đến người tiêu dùng. Ví dụ, bao bì co nhiệt dùng để bọc các sản phẩm điện tử, màng PE dùng để quấn pallet hàng hóa trong kho của các nhà máy sản xuất (như Samsung, Vinamilk), hoặc các loại hộp nhựa đựng linh kiện, phụ tùng. Ngành công nghiệp đóng gói sử dụng một lượng lớn nhựa, và dù nhiều loại bao bì này có thể tái chế, nhưng không phải tất cả đều được thu gom và xử lý đúng cách.

Hoạt động du lịch và giải trí

Rác thải nhựa cũng phát sinh từ việc sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần tại các khu du lịch, địa điểm vui chơi giải trí. Ví dụ, tại các bãi biển như Đà Nẵng, Nha Trang, hay các công viên giải trí như Suối Tiên, Đầm Sen, lượng chai nhựa, cốc nhựa, túi ni lông từ thực phẩm và đồ uống tiêu thụ bởi du khách là rất lớn. Việc thiếu các thùng rác phân loại và ý thức xả rác chưa cao của một bộ phận du khách góp phần gia tăng lượng rác thải nhựa ra môi trường tự nhiên, gây ảnh hưởng đến cảnh quan và hệ sinh thái.

Nhìn chung, rác thải nhựa là một vấn đề môi trường phức tạp do đặc tính khó phân hủy, sự phổ biến và trọng lượng nhẹ của chúng. Việc nhận diện rõ rác thải nhựa là gì và nguồn gốc phát sinh sẽ giúp chúng ta có những hành động cụ thể hơn trong việc giảm thiểu, tái sử dụng và tái chế, góp phần bảo vệ môi trường sống.