Thừa phát lại là gì? Vai trò & nhiệm vụ chính của họ

Thừa phát lại là một chức danh tư pháp được Nhà nước ủy quyền để thực hiện các công việc liên quan đến thi hành án dân sự. Họ hỗ trợ cá nhân, tổ chức sử dụng vi bằng làm chứng cứ bảo vệ quyền lợi hợp pháp, đồng thời góp phần vào việc thực thi pháp luật của các cơ quan nhà nước.

Thừa phát lại là gì?

Thừa phát lại là người có đủ tiêu chuẩn được Nhà nước bổ nhiệm để thực hiện các công việc về tống đạt giấy tờ, lập vi bằng, xác minh điều kiện thi hành án và trực tiếp tổ chức thi hành án dân sự. Họ hoạt động thông qua Văn phòng Thừa phát lại, một tổ chức hành nghề độc lập, không phải là cơ quan nhà nước hay đơn vị sự nghiệp công lập.

Khái niệm thừa phát lại đã tồn tại ở nhiều quốc gia trên thế giới với tên gọi khác nhau như Bailiff (Anh, Mỹ), Huissier de Justice (Pháp). Ở Việt Nam, thừa phát lại được thí điểm lần đầu tiên tại TP.HCM vào năm 2009 theo Nghị định số 61/2009/NĐ-CP của Chính phủ. Sau đó, mô hình này được mở rộng ra Hà Nội và các tỉnh thành khác, khẳng định vai trò quan trọng trong hệ thống pháp luật.

Vai trò và nhiệm vụ chính của Thừa phát lại

Thừa phát lại đóng vai trò thiết yếu trong hệ thống tư pháp, thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sau:

1. Tống đạt văn bản

Thừa phát lại thực hiện việc thông báo và bàn giao các loại giấy tờ, hồ sơ chính thức từ Tòa án, Viện kiểm sát, hoặc Cơ quan thi hành án dân sự đến các bên liên quan. Việc tống đạt này đảm bảo tính hợp lệ của các thủ tục tố tụng và thi hành án.

Ví dụ: Một thừa phát lại có thể tống đạt quyết định triệu tập của tòa án đến bị đơn, hoặc tống đạt thông báo về việc thi hành án cho người phải thi hành án. Việc này giúp giảm tải cho các cơ quan nhà nước và đảm bảo việc tống đạt được thực hiện nhanh chóng, chính xác.

2. Lập vi bằng

Lập vi bằng là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của thừa phát lại. Thừa phát lại ghi nhận một cách khách quan các sự kiện, hành vi có thật mà thừa phát lại trực tiếp chứng kiến theo yêu cầu của cá nhân hoặc tổ chức. Các vi bằng này có giá trị pháp lý là chứng cứ trước tòa án, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho người dân. Một lưu ý nhỏ là vi bằng phải được đăng ký tại Sở Tư pháp để có giá trị pháp lý đầy đủ.

Các trường hợp phổ biến cần lập vi bằng bao gồm:

• Ghi nhận tình trạng nhà cửa, tài sản trước khi cho thuê, sửa chữa, hoặc khi có tranh chấp.

Ví dụ: Khi bàn giao mặt bằng thuê nhà tại quận 1, TP.HCM, bên thuê có thể yêu cầu thừa phát lại lập vi bằng ghi nhận tình trạng ban đầu của căn nhà, tránh tranh chấp về hư hỏng sau này.

• Ghi nhận hành vi vi phạm bản quyền, hàng giả, hàng nhái trên thị trường hoặc trên internet.

Ví dụ: Một công ty thời trang tại Hà Nội có thể yêu cầu thừa phát lại lập vi bằng ghi nhận các sản phẩm nhái thương hiệu của họ đang được bày bán công khai tại một khu chợ hoặc trên một trang thương mại điện tử.

• Ghi nhận quá trình giao nhận tiền, tài sản trong các giao dịch dân sự như vay mượn, mua bán.
• Ghi nhận các cuộc họp, biên bản thỏa thuận hoặc các sự kiện quan trọng khác.
• Ghi nhận các bằng chứng điện tử như tin nhắn, email, nội dung website có dấu hiệu vi phạm pháp luật.

Ví dụ: Một cá nhân bị quấy rối qua tin nhắn có thể yêu cầu thừa phát lại lập vi bằng ghi nhận nội dung các tin nhắn này để làm bằng chứng khi tố cáo.

Theo số liệu từ Bộ Tư pháp, số lượng vi bằng được lập và đăng ký tại các Sở Tư pháp trên cả nước đã tăng đáng kể qua các năm, cho thấy sự tin tưởng và nhu cầu sử dụng dịch vụ này của người dân và doanh nghiệp.

3. Xác minh điều kiện thi hành án

Thừa phát lại tiến hành điều tra và xác minh các thông tin liên quan đến khả năng thi hành án dân sự theo yêu cầu của các bên có quyền lợi và nghĩa vụ. Việc này bao gồm xác minh tài sản, thu nhập, địa chỉ của người phải thi hành án để đảm bảo bản án, quyết định của Tòa án có thể được thực thi.

Ví dụ: Nếu một doanh nghiệp tại Đà Nẵng thắng kiện và được phán quyết bồi thường nhưng không biết người phải thi hành án có tài sản gì, họ có thể yêu cầu thừa phát lại xác minh các tài khoản ngân hàng, bất động sản, hoặc các tài sản khác của người đó. Việc này giúp bên được thi hành án có cơ sở yêu cầu cơ quan thi hành án thực hiện các biện pháp cưỡng chế phù hợp.

4. Trực tiếp tổ chức thi hành án dân sự

Thừa phát lại trực tiếp tiến hành thi hành một số bản án, quyết định của Tòa án theo đề nghị của đương sự. Tuy nhiên, họ không thực hiện các vụ việc thuộc thẩm quyền chủ động ra quyết định của cơ quan thi hành án dân sự. Phạm vi thi hành án của thừa phát lại thường giới hạn ở các vụ việc đơn giản, không phức tạp và có sự phối hợp của các bên liên quan.

Ví dụ: Một bản án yêu cầu trả lại tài sản là một chiếc xe máy, bên được thi hành án có thể đề nghị thừa phát lại tổ chức việc thu hồi và bàn giao chiếc xe này. Tuy nhiên, các vụ việc liên quan đến cưỡng chế giải tỏa mặt bằng lớn, phức tạp vẫn thuộc thẩm quyền của cơ quan thi hành án dân sự nhà nước.

Đặc điểm của Thừa phát lại

Thừa phát lại mang những đặc điểm riêng biệt trong cấu trúc pháp lý:

1. Chức danh độc lập

Thừa phát lại là một chức danh tư pháp độc lập, không phải là công chức nhà nước và không nhận lương từ ngân sách. Điều này đảm bảo tính khách quan và độc lập trong hoạt động, tránh được sự can thiệp từ các cơ quan hành chính. Họ hoạt động dựa trên nguyên tắc tự chịu trách nhiệm và tự trang trải chi phí.

2. Tổ chức hành nghề

Các thừa phát lại hoạt động dưới hình thức Văn phòng Thừa phát lại, có thể là doanh nghiệp tư nhân hoặc công ty hợp danh, tùy thuộc vào quy định pháp luật hiện hành. Mỗi văn phòng thừa phát lại có tư cách pháp nhân, con dấu và tài khoản riêng, tự chủ về tài chính và hoạt động.

Tính đến năm 2023, cả nước có hàng trăm Văn phòng Thừa phát lại đang hoạt động, tập trung nhiều nhất ở các thành phố lớn như TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng, Cần Thơ. Sự phát triển của các văn phòng này cho thấy nhu cầu ngày càng tăng về dịch vụ pháp lý độc lập.

3. Trách nhiệm và kiểm soát

Thừa phát lại phải chịu trách nhiệm hoàn toàn trước pháp luật về tính chính xác của các văn bản đã lập và các hoạt động đã thực hiện. Đồng thời, họ phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc đạo đức nghề nghiệp và quy chế hoạt động được pháp luật quy định, chịu sự kiểm tra, giám sát chặt chẽ từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền, đặc biệt là Bộ Tư pháp và Sở Tư pháp các tỉnh, thành phố.

Bất kỳ vi phạm nào trong quá trình hành nghề đều có thể dẫn đến việc bị xử lý kỷ luật, thậm chí là thu hồi thẻ thừa phát lại. Điều này giúp duy trì tính chuyên nghiệp và minh bạch của hoạt động thừa phát lại. Vui lòng tham khảo luật sư để có thông tin pháp lý chính xác nhất.