Tiểu cầu là gì? Chức năng, cấu tạo và đời sống

Tiểu cầu (còn được biết đến với tên gọi platelet hoặc thrombocyte) là những mảnh tế bào máu nhỏ, không chứa nhân, được hình thành và sản xuất liên tục từ tủy xương. Chức năng thiết yếu của tiểu cầu là tham gia vào quá trình cầm máu. Chúng tập trung tại vị trí tổn thương của mạch máu, liên kết với nhau và kiến tạo nên cục máu đông nhằm bịt kín vết thương, ngăn chặn xuất huyết. Mỗi tiểu cầu có vòng đời khoảng 7-10 ngày trước khi bị tiêu hủy trong cơ thể.

Cấu tạo và Chức năng Chính của Tiểu cầu

Tiểu cầu không phải là tế bào hoàn chỉnh mà là những mảnh vỡ được tách ra từ các tế bào khổng lồ (megakaryocytes) có trong tủy xương. Vì vậy, chúng không sở hữu nhân.

Vai trò cầm máu

Khi hệ thống mạch máu chịu tổn thương, tiểu cầu sẽ tiếp nhận tín hiệu, di chuyển đến khu vực bị ảnh hưởng và kết dính lại để tạo lập một nút tiểu cầu. Nút này hoạt động như một lớp “băng keo” tự nhiên, hỗ trợ bịt kín vết thương và hạn chế máu thoát ra ngoài. Quá trình này diễn ra nhanh chóng, thường chỉ trong vài giây đến vài phút sau khi có tổn thương.

Ví dụ, khi bạn bị đứt tay do sơ ý dùng dao cắt rau củ, tiểu cầu sẽ nhanh chóng được huy động đến vết thương. Chúng sẽ dính vào nhau và vào thành mạch bị tổn thương, tạo thành một cái nút chặn tạm thời để ngăn máu chảy ra. Sau đó, các yếu tố đông máu khác sẽ được kích hoạt để hình thành một cục máu đông vững chắc hơn.

Duy trì tính mềm mại của mạch máu

Bên cạnh chức năng cầm máu, tiểu cầu còn đóng góp vào việc “trẻ hóa” các tế bào nội mạc mạch máu. Điều này giúp cho thành mạch trở nên mềm mại và dẻo dai hơn, qua đó nâng cao khả năng đàn hồi của hệ thống mạch máu. Một mạch máu có tính đàn hồi tốt sẽ giúp duy trì huyết áp ổn định và giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.

Vòng đời của Tiểu cầu

Tiểu cầu có một vòng đời tương đối ngắn, thông thường kéo dài từ 7 đến 10 ngày trong dòng máu lưu thông. Chúng được sản xuất không ngừng từ tủy xương. Sau đó, chúng sẽ bị phân hủy bởi các cơ quan như gan và lách. Việc duy trì số lượng tiểu cầu ổn định là rất quan trọng để đảm bảo khả năng cầm máu hiệu quả của cơ thể.

Quá trình sản xuất tiểu cầu

Quá trình sản xuất tiểu cầu bắt đầu từ tủy xương, nơi các tế bào gốc tạo máu phát triển thành megakaryocyte. Megakaryocyte là những tế bào lớn nhất trong tủy xương. Chúng có khả năng tạo ra hàng nghìn mảnh nhỏ – chính là tiểu cầu – bằng cách “vỡ vụn” ra. Quá trình này được điều hòa chặt chẽ bởi các hormone và yếu tố tăng trưởng, chẳng hạn như thrombopoietin.

Các vấn đề liên quan đến tiểu cầu

Số lượng tiểu cầu bình thường ở người trưởng thành thường dao động từ 150.000 đến 450.000 tiểu cầu trên mỗi microlit máu.

• Giảm tiểu cầu (Thrombocytopenia): Khi số lượng tiểu cầu thấp hơn mức bình thường, khả năng cầm máu của cơ thể sẽ bị ảnh hưởng, dẫn đến nguy cơ chảy máu cam, chảy máu chân răng, bầm tím dưới da hoặc thậm chí là xuất huyết nội tạng. Nguyên nhân có thể do tủy xương sản xuất ít tiểu cầu (như trong bệnh sốt xuất huyết, suy tủy) hoặc do tiểu cầu bị phá hủy nhanh hơn bình thường (như trong bệnh xuất huyết giảm tiểu cầu miễn dịch – ITP). Tại Việt Nam, bệnh sốt xuất huyết là nguyên nhân phổ biến gây giảm tiểu cầu tạm thời, với hàng trăm nghìn ca mắc mỗi năm. Thường thì khi sốt xuất huyết, tiểu cầu có thể giảm xuống dưới 100.000/µL, thậm chí dưới 50.000/µL ở các trường hợp nặng.
• Tăng tiểu cầu (Thrombocytosis): Khi số lượng tiểu cầu cao hơn mức bình thường, có thể làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông bất thường, gây tắc nghẽn mạch máu và dẫn đến các biến cố nghiêm trọng như đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim. Tăng tiểu cầu có thể là phản ứng tạm thời sau một chấn thương, phẫu thuật, hoặc do các bệnh lý tủy xương mãn tính.

Ví dụ, một người bệnh sau phẫu thuật lớn tại Bệnh viện Chợ Rẫy có thể được theo dõi số lượng tiểu cầu. Trong một số trường hợp, tiểu cầu có thể tăng nhẹ như một phản ứng tự nhiên của cơ thể để đối phó với tình trạng mất máu và phục hồi. Tuy nhiên, nếu tiểu cầu tăng quá cao, bác sĩ sẽ phải can thiệp để giảm nguy cơ hình thành huyết khối.

Lời khuyên để duy trì tiểu cầu khỏe mạnh

Để duy trì số lượng và chức năng tiểu cầu ổn định, một lối sống lành mạnh là điều cần thiết:

• Chế độ ăn uống cân bằng: Bổ sung thực phẩm giàu vitamin K (cải xoăn, bông cải xanh), vitamin B12 (thịt, cá, trứng), folate (rau xanh đậm, đậu) và sắt (thịt đỏ, gan).
• Hạn chế rượu bia: Rượu có thể ức chế quá trình sản xuất tiểu cầu trong tủy xương.
• Tránh các chất độc hại: Một số hóa chất hoặc thuốc có thể ảnh hưởng tiêu cực đến tủy xương.
• Khám sức khỏe định kỳ: Đặc biệt nếu bạn có tiền sử bệnh lý liên quan đến máu hoặc có các triệu chứng bất thường như bầm tím không rõ nguyên nhân, chảy máu kéo dài.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.