Triglyceride là gì? Nguy cơ & cách kiểm soát hiệu quả

Triglyceride là một dạng chất béo thiết yếu, được cơ thể tổng hợp và hấp thụ từ thực phẩm, đóng vai trò chính trong việc dự trữ năng lượng và cung cấp nhiên liệu hoạt động. Tuy nhiên, khi nồng độ triglyceride trong máu vượt ngưỡng an toàn, nó có thể dẫn đến hàng loạt các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như viêm tụy cấp, gan nhiễm mỡ, xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim, đột quỵ và tình trạng kháng insulin. Việc duy trì một lối sống khoa học, kết hợp chế độ ăn uống hợp lý cùng hoạt động thể chất đều đặn, được xem là phương pháp hữu hiệu để kiểm soát chỉ số triglyceride ở mức ổn định.

Triglyceride là gì?

Triglyceride thuộc nhóm lipid, được hình thành từ một phân tử glycerol liên kết với ba phân tử axit béo. Chúng là kho dự trữ năng lượng chính yếu cho cơ thể, sẵn sàng cung cấp nhiên liệu khi cần thiết, đồng thời là thành phần chủ yếu cấu tạo nên mỡ động vật và dầu thực vật. Khi bạn ăn, cơ thể chuyển hóa calo không sử dụng ngay lập tức thành triglyceride. Các triglyceride này sau đó được lưu trữ trong các tế bào mỡ. Khi cơ thể cần năng lượng, các hormone sẽ giải phóng triglyceride, và chúng sẽ được sử dụng làm năng lượng.

Mức độ triglyceride trong máu

Chỉ số triglyceride được xác định thông qua xét nghiệm máu và phân loại theo các ngưỡng sau:

• Mức bình thường: Dưới 150 mg/dL. Ở ngưỡng này, nguy cơ mắc bệnh tim mạch được đánh giá là thấp.
• Mức ngưỡng cao: Từ 150-199 mg/dL. Người ở mức này cần được theo dõi sát sao và thường được khuyến nghị điều chỉnh lối sống để cải thiện.
• Mức cao: Từ 200-499 mg/dL. Đây là ngưỡng biểu thị nguy cơ gia tăng đáng kể các bệnh lý như xơ vữa động mạch và đột quỵ.
• Mức rất cao: Trên 500 mg/dL. Ngưỡng này tiềm ẩn nguy cơ cao gây ra các biến chứng nghiêm trọng như viêm tụy cấp và gan nhiễm mỡ.

Tại Việt Nam, việc xét nghiệm triglyceride được thực hiện tại hầu hết các bệnh viện lớn như Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội), Bệnh viện Chợ Rẫy (TP.HCM) với chi phí dao động khoảng 50.000 – 150.000 VNĐ tùy cơ sở.

Nguyên nhân và nguy cơ sức khỏe liên quan

Chỉ số triglyceride có thể tăng cao do nhiều yếu tố, bao gồm chế độ ăn uống không cân đối (đặc biệt là tiêu thụ quá nhiều carbohydrate tinh chế và chất béo không lành mạnh) hoặc do các tình trạng bệnh lý nền như đái tháo đường không được kiểm soát tốt.

Nguyên nhân chính tăng triglyceride

• Chế độ ăn uống: Tiêu thụ quá nhiều đường, carbohydrate tinh chế (ví dụ: bánh mì trắng, nước ngọt, đồ ngọt) và chất béo bão hòa (ví dụ: mỡ động vật, dầu cọ) có thể làm tăng đáng kể mức triglyceride. Một nghiên cứu tại Việt Nam cho thấy, tỷ lệ người trưởng thành tiêu thụ đường vượt khuyến nghị tăng khoảng 15% trong thập kỷ qua, góp phần vào tình trạng tăng triglyceride.
• Thừa cân, béo phì: Khi bạn có lượng calo dư thừa, cơ thể sẽ chuyển hóa chúng thành triglyceride và lưu trữ trong các tế bào mỡ.
• Ít vận động: Thiếu hoạt động thể chất làm giảm khả năng đốt cháy calo, từ đó dẫn đến tích tụ triglyceride.
• Uống rượu bia: Rượu bia cung cấp lượng calo rỗng lớn, có thể làm tăng đáng kể mức triglyceride trong máu.
• Bệnh lý nền: Các tình trạng như đái tháo đường type 2 không được kiểm soát, suy giáp, bệnh thận, và một số tình trạng di truyền có thể gây tăng triglyceride. Ví dụ, khoảng 70% bệnh nhân đái tháo đường tại Việt Nam có nguy cơ cao về rối loạn lipid máu, bao gồm cả triglyceride cao.
• Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn beta, corticosteroid, estrogen và một số loại thuốc ức chế miễn dịch có thể làm tăng triglyceride.

Biến chứng tiềm ẩn liên quan đến triglyceride cao

• Bệnh tim mạch: Nồng độ triglyceride cao góp phần hình thành các mảng xơ vữa trong lòng mạch máu, làm hẹp và xơ cứng động mạch, từ đó làm tăng đáng kể nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong tại Việt Nam, chiếm khoảng 31% tổng số ca tử vong.
• Viêm tụy cấp: Khi triglyceride đạt mức rất cao (thường trên 1000 mg/dL), tuyến tụy có thể bị viêm cấp tính, gây ra một tình trạng y tế khẩn cấp và nguy hiểm, với các triệu chứng đau bụng dữ dội, buồn nôn, nôn mửa.
• Gan nhiễm mỡ: Lượng triglyceride dư thừa có khả năng tích tụ trong tế bào gan, dẫn đến tình trạng gan nhiễm mỡ, ảnh hưởng đến chức năng gan. Tình trạng này có thể tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH), xơ gan và thậm chí là ung thư gan.
• Hội chứng chuyển hóa: Triglyceride cao là một trong những tiêu chí chẩn đoán hội chứng chuyển hóa, một nhóm các tình trạng làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ và đái tháo đường type 2.

Các biện pháp kiểm soát triglyceride hiệu quả

Để duy trì chỉ số triglyceride ở mức tối ưu, bạn có thể áp dụng các phương pháp sau:

1. Chế độ ăn uống khoa học

Hạn chế tối đa các loại thực phẩm chứa nhiều đường, carbohydrate tinh chế và chất béo bão hòa. Thay vào đó, hãy tăng cường tiêu thụ rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt và các loại chất béo không bão hòa lành mạnh (ví dụ: dầu ô liu, quả bơ, các loại hạt).

• Giảm đường và carbohydrate tinh chế: Đây là một trong những biện pháp quan trọng nhất. Hạn chế nước ngọt, bánh kẹo, đồ ăn chế biến sẵn nhiều đường, bánh mì trắng, gạo trắng. Thay thế bằng gạo lứt, bánh mì nguyên cám, yến mạch.
• Chọn chất béo lành mạnh: Ưu tiên chất béo không bão hòa đơn và không bão hòa đa. Các nguồn tốt bao gồm dầu ô liu, dầu hạt cải, dầu đậu nành, quả bơ, các loại hạt (óc chó, hạnh nhân), và cá béo (cá hồi, cá thu, cá trích). Omega-3 trong cá béo đã được chứng minh giúp giảm triglyceride.
• Tăng cường chất xơ: Chất xơ hòa tan có trong yến mạch, đậu, táo, lê giúp giảm hấp thu chất béo và đường, từ đó hỗ trợ giảm triglyceride.
• Hạn chế rượu bia: Rượu bia có thể làm tăng đáng kể nồng độ triglyceride. Việc cắt giảm hoặc bỏ rượu bia có thể giúp cải thiện đáng kể chỉ số này.
• Kiểm soát khẩu phần ăn: Ăn uống có chừng mực, tránh ăn quá no và chia nhỏ bữa ăn có thể giúp cơ thể xử lý năng lượng hiệu quả hơn.

2. Vận động đều đặn

Thực hiện các bài tập thể dục thường xuyên, ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần. Hoạt động thể chất giúp cơ thể sử dụng năng lượng hiệu quả hơn, từ đó góp phần kiểm soát nồng độ triglyceride.

• Tập thể dục nhịp điệu: Các hoạt động như đi bộ nhanh, chạy bộ, bơi lội, đạp xe, nhảy dây đều rất hiệu quả. Mục tiêu ít nhất 150 phút hoạt động cường độ vừa phải mỗi tuần.
• Tập luyện sức mạnh: Kết hợp các bài tập tăng cường cơ bắp 2-3 lần mỗi tuần. Cơ bắp đốt cháy nhiều calo hơn mỡ ngay cả khi nghỉ ngơi.
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh: Giảm cân, dù chỉ một lượng nhỏ (5-10% trọng lượng cơ thể), cũng có thể giúp giảm đáng kể mức triglyceride.

3. Kiểm tra sức khỏe định kỳ

Việc theo dõi chỉ số triglyceride thông qua xét nghiệm máu định kỳ là vô cùng quan trọng. Điều này giúp phát hiện sớm các bất thường và cho phép can thiệp kịp thời, tránh các biến chứng nghiêm trọng.

• Tần suất kiểm tra: Người trưởng thành nên kiểm tra lipid máu (bao gồm cả triglyceride) ít nhất 5 năm một lần. Người có yếu tố nguy cơ (tiền sử gia đình, bệnh lý nền) có thể cần kiểm tra thường xuyên hơn.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ: Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để có kế hoạch kiểm tra phù hợp với tình trạng sức khỏe cá nhân. Bác sĩ có thể đưa ra lời khuyên về chế độ ăn uống, lối sống, và cân nhắc sử dụng thuốc nếu cần thiết (ví dụ: statin, fibrate, dầu cá omega-3 liều cao).

4. Các biện pháp khác

• Bỏ thuốc lá: Hút thuốc làm tăng mức triglyceride và nhiều yếu tố nguy cơ tim mạch khác.
• Quản lý căng thẳng: Căng thẳng có thể ảnh hưởng đến hormone và quá trình chuyển hóa, gián tiếp tác động đến mức triglyceride. Các kỹ thuật thư giãn như yoga, thiền có thể hữu ích.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ để có lời khuyên và điều trị phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.