Tuyến giáp là gì? Vị trí, cấu tạo và chức năng chính

Tuyến giáp là gì? Tuyến giáp là tuyến nội tiết có kích thước lớn nhất trong cơ thể con người, sở hữu hình dáng tương tự một con bướm và nằm ở vị trí phía trước cổ. Chức năng chính của tuyến này là sản xuất các hormone thiết yếu, có vai trò điều hòa quá trình trao đổi chất, kiểm soát nhịp tim, duy trì thân nhiệt, thúc đẩy sự phát triển và nhiều hoạt động quan trọng khác của cơ thể. Các hormone giáp trạng chủ yếu được tuyến giáp tiết ra bao gồm T3 (Tri-iodo-thyronine) và T4 (Thyroxine), bên cạnh đó là hormone calcitonin, có tác dụng hỗ trợ điều hòa nồng độ canxi.

Cấu tạo và vị trí của tuyến giáp

Để hiểu rõ hơn tuyến giáp là gì, chúng ta cần tìm hiểu về cấu tạo và vị trí đặc trưng của nó trong cơ thể.

Vị trí

Tuyến giáp nằm ở phần trước của cổ, ngay dưới sụn giáp (thường được gọi là quả táo Adam ở nam giới). Vị trí này giúp tuyến giáp được bảo vệ bởi các cấu trúc xương và cơ, đồng thời dễ dàng tiếp cận mạch máu để thực hiện chức năng nội tiết.

• Phía trước: Là lớp da, cơ cổ (cơ ức đòn chũm, cơ dưới móng) và các mô liên kết.
• Phía sau: Là khí quản (ống dẫn khí) và thực quản (ống dẫn thức ăn), cùng với các dây thần kinh thanh quản quặt ngược quan trọng.
• Hai bên: Tiếp giáp với các mạch máu lớn ở cổ như động mạch cảnh và tĩnh mạch cảnh.

Hình dạng và cấu tạo

Với hình dáng đặc trưng giống cánh bướm hoặc hình chữ H, tuyến giáp bao gồm hai thùy chính và một eo nối:

• Hai thùy riêng biệt: Gồm thùy trái và thùy phải, nằm đối xứng ở hai bên khí quản. Mỗi thùy có kích thước khoảng 4-6 cm chiều dài, 2-3 cm chiều rộng và 1-2 cm chiều dày ở người trưởng thành khỏe mạnh. Chúng có cấu trúc mềm, đàn hồi.
• Eo tuyến giáp: Là một dải mô mỏng nối liền thùy trái và thùy phải, thường nằm ngang trước sụn khí quản thứ 2 và 3.
• Thùy kim tự tháp (thùy tháp): Khoảng 50% số người có thêm một thùy nhỏ, hình nón, nhô lên từ eo hoặc một trong hai thùy, gọi là thùy kim tự tháp hoặc thùy tháp. Đây là một biến thể giải phẫu bình thường và không ảnh hưởng đến chức năng tuyến giáp.

Về mặt vi thể, tuyến giáp được cấu tạo từ hàng triệu các túi nhỏ gọi là nang giáp. Mỗi nang giáp được lót bởi các tế bào nang giáp (follicular cells) và chứa đầy một chất keo gọi là chất keo tuyến giáp (colloid), nơi hormone giáp được tổng hợp và lưu trữ. Xen kẽ giữa các nang giáp là các tế bào cận nang (parafollicular cells) hay còn gọi là tế bào C, có chức năng sản xuất hormone calcitonin.

Chức năng chính của tuyến giáp

Hiểu được tuyến giáp là gì không thể thiếu việc nắm rõ các chức năng thiết yếu mà nó đảm nhiệm trong cơ thể. Tuyến giáp đóng vai trò trung tâm trong việc điều hòa nhiều quá trình sinh lý quan trọng.

1. Sản xuất hormone giáp trạng (T3 và T4)

Đây là chức năng quan trọng nhất của tuyến giáp. Tuyến giáp sử dụng i-ốt hấp thu từ máu (chủ yếu từ chế độ ăn uống) để tổng hợp hai loại hormone chính:

• Thyroxine (T4): Là hormone được sản xuất nhiều nhất (khoảng 80%), nhưng hoạt tính sinh học yếu hơn T3. T4 được coi là dạng dự trữ và sẽ được chuyển đổi thành T3 ở các mô ngoại vi.
• Tri-iodo-thyronine (T3): Là hormone có hoạt tính sinh học mạnh nhất và chịu trách nhiệm chính cho các tác động của hormone giáp lên cơ thể. Mặc dù tuyến giáp sản xuất một lượng nhỏ T3, phần lớn T3 trong cơ thể được chuyển đổi từ T4.

Quá trình tổng hợp hormone giáp được điều hòa chặt chẽ bởi hormone kích thích tuyến giáp (TSH) do tuyến yên tiết ra. TSH lại chịu sự kiểm soát của hormone giải phóng thyrotropin (TRH) từ vùng dưới đồi. Đây là một cơ chế phản hồi âm phức tạp, đảm bảo nồng độ hormone giáp luôn ở mức ổn định.

2. Điều hòa các chức năng cơ thể (Chuyển hóa và Năng lượng)

Các hormone T3 và T4 giữ vai trò then chốt trong việc điều chỉnh toàn bộ quá trình chuyển hóa vật chất và năng lượng của cơ thể. Chúng ảnh hưởng đến hầu hết các hoạt động sống, cụ thể:

• Điều hòa nhịp tim và ổn định huyết áp: Hormone giáp làm tăng nhạy cảm của tim với catecholamine, dẫn đến tăng nhịp tim và sức co bóp, từ đó ảnh hưởng đến huyết áp.
• Kiểm soát thân nhiệt cơ thể: Hormone giáp làm tăng tốc độ chuyển hóa cơ bản (BMR), tức là tốc độ cơ thể đốt cháy năng lượng khi nghỉ ngơi. Điều này sinh nhiệt và giúp duy trì thân nhiệt ổn định.
• Tác động đến trọng lượng cơ thể, quá trình tiêu hóa và tâm trạng:
• Trọng lượng cơ thể: Tăng chuyển hóa năng lượng có thể dẫn đến giảm cân (khi cường giáp) hoặc tăng cân (khi suy giáp).
• Tiêu hóa: Ảnh hưởng đến nhu động ruột, tốc độ hấp thu chất dinh dưỡng.
• Tâm trạng: Hormone giáp tác động đến hệ thần kinh trung ương, ảnh hưởng đến tâm trạng, năng lượng, trí nhớ và khả năng tập trung.
• Đảm bảo sự phát triển bình thường và hoạt động hiệu quả của hệ thần kinh, hệ tim mạch và hệ tiêu hóa: Đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển của não bộ và hệ thần kinh ở trẻ em và thai nhi. Thiếu hormone giáp có thể gây ra chậm phát triển trí tuệ và thể chất nghiêm trọng.
• Ảnh hưởng đến sức khỏe xương và cơ bắp: Tham gia vào quá trình tái tạo xương và duy trì chức năng cơ bắp.
• Điều hòa chu kỳ kinh nguyệt và khả năng sinh sản: Rối loạn chức năng tuyến giáp có thể ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ và khả năng sinh sản ở cả nam và nữ.
• Tác động đến da, tóc và móng: Hormone giáp ảnh hưởng đến sự phát triển và duy trì sức khỏe của da, tóc và móng.

3. Tiết Calcitonin

Bên cạnh các hormone giáp trạng, tuyến giáp còn chứa các tế bào chuyên biệt (tế bào C hoặc tế bào cận nang) có khả năng tiết ra calcitonin – một hormone góp phần quan trọng vào việc điều hòa nồng độ canxi trong cơ thể.

• Vai trò của Calcitonin: Calcitonin có tác dụng hạ nồng độ canxi trong máu bằng cách ức chế hoạt động của các tế bào hủy xương (osteoclasts) và thúc đẩy quá trình lắng đọng canxi vào xương. Nó hoạt động đối lập với hormone tuyến cận giáp (PTH), giúp duy trì cân bằng canxi và phosphate cần thiết cho xương chắc khỏe và các chức năng tế bào khác.

Tại sao tuyến giáp lại quan trọng?

Mặc dù thường được xem là một “cơ quan thầm lặng” vì chúng ta ít khi cảm nhận được sự hoạt động của nó khi khỏe mạnh, tuyến giáp lại có tầm ảnh hưởng sâu rộng đến toàn bộ sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Sự hoạt động ổn định của tuyến giáp là nền tảng cho một cơ thể khỏe mạnh và tràn đầy năng lượng.

Khi tuyến giáp hoạt động không ổn định, tức là sản xuất quá nhiều hoặc quá ít hormone, hoặc có sự phát triển bất thường về cấu trúc, các chức năng thiết yếu của cơ thể sẽ bị ảnh hưởng đáng kể. Các tình trạng phổ biến bao gồm:

• Cường giáp (Hyperthyroidism): Tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone, dẫn đến tăng chuyển hóa cơ bản. Triệu chứng có thể bao gồm sụt cân không rõ nguyên nhân, tim đập nhanh, lo âu, run tay, đổ mồ hôi nhiều, khó ngủ và mắt lồi (trong bệnh Graves).
• Suy giáp (Hypothyroidism): Tuyến giáp sản xuất không đủ hormone, dẫn đến giảm chuyển hóa. Triệu chứng có thể bao gồm tăng cân, mệt mỏi, da khô, tóc rụng, táo bón, nhạy cảm với lạnh, trầm cảm và suy giảm trí nhớ.
• Bướu cổ (Goiter): Là sự phì đại bất thường của tuyến giáp, có thể do cường giáp, suy giáp hoặc thiếu i-ốt. Đôi khi gây khó thở hoặc khó nuốt.
• Viêm tuyến giáp (Thyroiditis): Viêm tuyến giáp có thể do nhiễm trùng, bệnh tự miễn (như viêm tuyến giáp Hashimoto) hoặc các nguyên nhân khác, gây ra các triệu chứng cường giáp hoặc suy giáp tạm thời hoặc vĩnh viễn.
• Nốt tuyến giáp (Thyroid Nodules): Là các khối u hoặc nốt trong tuyến giáp, có thể là lành tính hoặc ác tính (ung thư).
• Ung thư tuyến giáp (Thyroid Cancer): Là sự phát triển không kiểm soát của các tế bào bất thường trong tuyến giáp. Đây là một trong những loại ung thư có tiên lượng tốt nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời.

Do đó, việc phát hiện sớm và áp dụng các biện pháp điều trị kịp thời cho các vấn đề liên quan đến tuyến giáp là vô cùng cần thiết để bảo vệ sức khỏe tổng thể và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.

Cách duy trì tuyến giáp khỏe mạnh

Để hỗ trợ chức năng tuyến giáp khỏe mạnh, một số biện pháp đơn giản có thể được áp dụng:

• Bổ sung đủ i-ốt: I-ốt là nguyên liệu thiết yếu để tổng hợp hormone giáp. Hãy đảm bảo chế độ ăn uống của bạn có đủ i-ốt thông qua muối i-ốt, hải sản, rong biển và các sản phẩm từ sữa. Tuy nhiên, việc bổ sung quá nhiều i-ốt cũng có thể gây hại, vì vậy cần cân bằng.
• Chế độ ăn uống cân bằng: Duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh, đa dạng, giàu vitamin và khoáng chất.
• Kiểm soát căng thẳng: Căng thẳng mãn tính có thể ảnh hưởng đến chức năng tuyến giáp.
• Khám sức khỏe định kỳ: Đặc biệt nếu có tiền sử gia đình mắc bệnh tuyến giáp hoặc có các triệu chứng nghi ngờ.

Tóm lại, tuyến giáp là gì và vai trò của nó trong cơ thể là vô cùng quan trọng. Một tuyến giáp khỏe mạnh là chìa khóa cho một cơ thể khỏe mạnh và một cuộc sống năng động. Việc nhận biết các dấu hiệu rối loạn chức năng tuyến giáp và tìm kiếm sự tư vấn y tế kịp thời sẽ giúp duy trì sức khỏe tối ưu.