Viết code là gì? Giải thích cho người mới bắt đầu

Viết code, hay còn gọi là lập trình, là quá trình hướng dẫn máy tính thực hiện các tác vụ cụ thể thông qua việc sử dụng các ngôn ngữ lập trình. Tương tự như việc bạn đưa ra một danh sách các chỉ dẫn chi tiết cho một người trợ lý để hoàn thành công việc, viết code là việc bạn tạo ra các dòng lệnh mà máy tính có thể hiểu và thực thi. Những dòng lệnh này tạo nên các phần mềm, ứng dụng, trang web, trò chơi hay hệ thống tự động hóa mà chúng ta sử dụng hàng ngày.

Code (Mã): Ngôn ngữ của máy tính

Code là tập hợp các câu lệnh được viết bằng một ngôn ngữ lập trình cụ thể. Máy tính không thể hiểu ngôn ngữ tự nhiên của con người. Thay vào đó, chúng cần những chỉ dẫn rõ ràng, chính xác dưới dạng mã. Mỗi dòng code là một “công thức” hoặc một “hướng dẫn” để máy tính xử lý dữ liệu, thực hiện phép tính, hiển thị thông tin hoặc tương tác với người dùng.

Ví dụ, khi bạn truy cập một trang web thương mại điện tử như Tiki hoặc Shopee, mọi chức năng bạn thấy – từ việc tìm kiếm sản phẩm, thêm vào giỏ hàng, đến thanh toán – đều được xây dựng từ hàng triệu dòng code. Các lập trình viên đã viết code để máy tính biết cách hiển thị hình ảnh sản phẩm, cách xử lý đơn hàng, và cách kết nối với hệ thống thanh toán điện tử.

Ngôn ngữ lập trình: Cầu nối giữa con người và máy tính

Ngôn ngữ lập trình là công cụ để lập trình viên giao tiếp với máy tính. Có rất nhiều ngôn ngữ lập trình khác nhau, mỗi ngôn ngữ có cú pháp (cấu trúc câu lệnh) và quy tắc riêng. Một số ngôn ngữ phổ biến bao gồm:

• Python: Thường được dùng cho phân tích dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, và phát triển web. Nhiều công ty công nghệ lớn tại Việt Nam như FPT Software hay Viettel thường tuyển dụng lập trình viên Python cho các dự án AI/Machine Learning.
• Java: Phổ biến trong phát triển ứng dụng di động Android và các hệ thống doanh nghiệp lớn. Các ngân hàng như Vietcombank, Techcombank sử dụng Java cho các hệ thống lõi.
• JavaScript: Ngôn ngữ chính để xây dựng các trang web tương tác, chạy trực tiếp trên trình duyệt web của bạn. Các trang tin tức như VnExpress, Zing News đều sử dụng JavaScript để tạo ra trải nghiệm đọc mượt mà.
• C++: Được sử dụng trong phát triển game, hệ điều hành, và các ứng dụng đòi hỏi hiệu suất cao.

Việc chọn ngôn ngữ lập trình phụ thuộc vào mục đích sử dụng và loại phần mềm muốn xây dựng. Một người mới bắt đầu có thể chọn Python vì cú pháp đơn giản, dễ học.

Lập trình viên (Coder): Người kiến tạo thế giới số

Lập trình viên là những người viết và phát triển code. Họ không chỉ đơn thuần gõ các dòng lệnh mà còn là những người giải quyết vấn đề, những kiến trúc sư của thế giới số. Công việc của một lập trình viên bao gồm:

1. Phân tích yêu cầu: Hiểu rõ vấn đề cần giải quyết hoặc tính năng cần xây dựng.

1. Thiết kế giải pháp: Lên kế hoạch cách thức để code có thể giải quyết vấn đề đó một cách hiệu quả.
2. Viết code: Chuyển đổi ý tưởng thành các dòng lệnh cụ thể bằng ngôn ngữ lập trình.
3. Kiểm thử (Testing): Đảm bảo code hoạt động đúng như mong đợi và không có lỗi (bug).
4. Sửa lỗi (Debugging): Tìm và khắc phục các lỗi phát sinh trong quá trình kiểm thử.
5. Bảo trì và nâng cấp: Cập nhật code để cải thiện hiệu suất, thêm tính năng mới hoặc sửa lỗi khi cần.

Tại Việt Nam, nhu cầu tuyển dụng lập trình viên luôn ở mức cao. Theo báo cáo của TopDev, lương trung bình của một lập trình viên có kinh nghiệm từ 3-5 năm có thể đạt từ 15-30 triệu đồng/tháng, tùy thuộc vào ngôn ngữ và lĩnh vực chuyên môn.

Viết code là gì qua ví dụ thực tế

Hãy hình dung bạn muốn xây dựng một ứng dụng đơn giản cho phép người dùng nhập tên và ứng dụng sẽ hiển thị lời chào.

• Yêu cầu của bạn: Khi người dùng nhập “Nguyễn Văn A” vào ô văn bản và nhấn nút “Chào”, ứng dụng sẽ hiển thị “Chào mừng, Nguyễn Văn A!”.
• Viết code: Một lập trình viên sẽ sử dụng một ngôn ngữ lập trình như JavaScript để viết các dòng lệnh như sau (đây chỉ là ví dụ đơn giản hóa):

javascript
    // Lấy giá trị từ ô nhập liệu có id là 'inputTen'
    let tenNguoiDung = document.getElementById('inputTen').value;


// Hiển thị lời chào trong một phần tử có id là 'ketQua'
    document.getElementById('ketQua').innerText = "Chào mừng, " + tenNguoiDung + "!";
    

Trong đoạn code trên:

• document.getElementById('inputTen').value; là lệnh để máy tính lấy dữ liệu mà người dùng đã nhập vào ô có tên inputTen.
• document.getElementById('ketQua').innerText = ...; là lệnh để máy tính hiển thị dòng chữ “Chào mừng, [tên người dùng]” vào một khu vực hiển thị kết quả.

Mỗi lần người dùng nhập tên khác nhau, code sẽ chạy lại và máy tính sẽ hiển thị lời chào tương ứng. Đây chính là cách viết code giúp máy tính thực hiện các tác vụ động và tương tác với người dùng.

Tầm quan trọng của việc viết code trong kỷ nguyên số

Viết code không chỉ là một kỹ năng chuyên môn mà còn là nền tảng cho hầu hết các công nghệ chúng ta sử dụng. Từ chiếc điện thoại thông minh bạn đang cầm, hệ thống đèn giao thông tự động, đến các thuật toán đề xuất phim trên Netflix hay video trên YouTube – tất cả đều là sản phẩm của việc viết code.

Viết code giúp:

• Tự động hóa công việc: Thay vì thực hiện thủ công các tác vụ lặp đi lặp lại, code có thể giúp máy tính thực hiện chúng một cách nhanh chóng và chính xác. Ví dụ, một công ty logistics như Giao Hàng Tiết Kiệm sử dụng code để tối ưu hóa lộ trình giao hàng, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí.
• Giải quyết vấn đề phức tạp: Từ việc mô phỏng biến đổi khí hậu đến phát triển vắc-xin, code giúp các nhà khoa học và kỹ sư xử lý lượng lớn dữ liệu và chạy các mô hình phức tạp.
• Sáng tạo sản phẩm mới: Mọi ứng dụng di động, trang web, trò chơi điện tử đều bắt đầu từ ý tưởng và được hiện thực hóa thông qua việc viết code. Các startup công nghệ tại Việt Nam như MoMo hay ZaloPay đã xây dựng nên các siêu ứng dụng từ những dòng code đầu tiên.
• Nâng cao hiệu quả kinh doanh: Các doanh nghiệp sử dụng code để xây dựng hệ thống quản lý khách hàng (CRM), hệ thống quản lý kho, hay các công cụ phân tích dữ liệu để đưa ra quyết định kinh doanh tốt hơn.

Học viết code có khó không?

Học viết code có thể thách thức nhưng không phải là quá khó khăn đối với những người có tư duy logic và kiên nhẫn. Với sự phát triển của các nền tảng học trực tuyến như Coursera, Udemy, hoặc các trung tâm đào tạo lập trình như CodeGym, FPT Aptech tại Việt Nam, việc tiếp cận kiến thức lập trình trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết.

Điều quan trọng khi học viết code là thực hành thường xuyên, không ngại mắc lỗi và tìm hiểu cách sửa lỗi. Giống như việc học một ngôn ngữ tự nhiên mới, bạn cần thời gian để làm quen với ngữ pháp, từ vựng và cách “nói chuyện” với máy tính.

Tóm lại, viết code là hành động tạo ra các hướng dẫn chi tiết bằng ngôn ngữ lập trình để máy tính thực hiện các chức năng và nhiệm vụ đã được định sẵn, góp phần biến ý tưởng thành hiện thực số. Nó là một kỹ năng cốt lõi trong kỷ nguyên công nghệ, mở ra vô vàn cơ hội trong nhiều lĩnh vực khác nhau.