Bệnh Alzheimer: Dấu hiệu, Nguyên nhân, Điều trị và Phòng ngừa

Bệnh Alzheimer là một bệnh thoái hóa thần kinh tiến triển, gây suy giảm dần trí nhớ, khả năng tư duy cùng các chức năng nhận thức khác, từ đó tác động nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống hàng ngày của người bệnh. Bệnh lý này thường xuất hiện ở người cao tuổi, khởi phát với những triệu chứng đãng trí nhẹ và có xu hướng tiến triển nặng hơn theo thời gian. Mặc dù hiện chưa có phương pháp điều trị dứt điểm, việc áp dụng các giải pháp y khoa có thể giúp làm chậm quá trình tiến triển của bệnh và hỗ trợ quản lý hiệu quả các triệu chứng.

Nguyên nhân và các yếu tố rủi ro

Bệnh Alzheimer được xem là một dạng của chứng sa sút trí tuệ, hình thành do sự mất dần các tế bào thần kinh và synap trong vỏ não. Sự tích tụ bất thường của các protein amyloid-beta tạo thành mảng bám và protein tau tạo thành các đám rối trong não được cho là nguyên nhân chính gây tổn thương và chết tế bào thần kinh.

Các yếu tố rủi ro chính bao gồm:

• Tuổi tác: Đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu. Bệnh phổ biến nhất ở những người trên 65 tuổi. Cứ sau mỗi 5 năm kể từ tuổi 65, nguy cơ mắc bệnh tăng gấp đôi. Tại Việt Nam, với dân số đang già hóa nhanh chóng, số lượng người cao tuổi đối mặt với nguy cơ này cũng tăng lên đáng kể.
• Tiền sử gia đình: Những cá nhân có thành viên trong gia đình từng mắc bệnh Alzheimer có nguy cơ phát triển bệnh cao hơn đáng kể. Các gen như APOE-e4 đã được xác định có khả năng làm tăng nguy cơ này.
• Bệnh lý khác: Một số bệnh lý cơ thể tiềm ẩn cũng có thể góp phần thúc đẩy sự khởi phát và tiến triển của bệnh. Các tình trạng như bệnh tim mạch, huyết áp cao, cholesterol cao, tiểu đường type 2, béo phì, và chấn thương đầu nghiêm trọng đều có mối liên hệ với nguy cơ mắc bệnh Alzheimer cao hơn. Ví dụ, một nghiên cứu tại Bệnh viện Lão khoa Trung ương cho thấy, nhiều bệnh nhân Alzheimer cũng có tiền sử các bệnh lý về tim mạch.

Dấu hiệu và triệu chứng nhận biết

Các triệu chứng của bệnh Alzheimer thường khởi đầu nhẹ nhàng và dần trở nên nghiêm trọng hơn qua từng giai đoạn phát triển. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu giúp can thiệp kịp thời.

Giai đoạn khởi phát

• Biểu hiện đãng trí: Bao gồm việc quên tên, các sự kiện vừa mới xảy ra, hoặc thường xuyên quên nơi cất giữ đồ đạc. Người bệnh có thể quên họ đã nói gì cách đây vài phút hoặc quên lịch hẹn quan trọng.
• Khó khăn trong việc ghi nhớ thông tin mới: Người bệnh gặp trở ngại khi học các kỹ năng mới hoặc nhớ các quy trình đơn giản.
• Lặp lại câu hỏi hoặc câu chuyện: Đây là một dấu hiệu phổ biến, người bệnh có thể hỏi đi hỏi lại cùng một câu hỏi mặc dù đã được trả lời.

Giai đoạn tiến triển

• Quên tên người quen thuộc: Bệnh nhân bắt đầu quên tên những người thân thiết, bạn bè, hoặc thậm chí là thành viên trong gia đình.
• Suy giảm khả năng tập trung và định hướng: Người bệnh có thể lạc đường ở những nơi quen thuộc, không nhớ ngày tháng hoặc mùa. Khả năng giải quyết vấn đề đơn giản hoặc đưa ra quyết định cũng bị ảnh hưởng.
• Gặp trở ngại trong sinh hoạt hàng ngày: Các hoạt động như nấu ăn, mặc quần áo, hoặc quản lý tài chính trở nên khó khăn. Ví dụ, một người từng rất tháo vát có thể gặp khó khăn khi chuẩn bị một bữa ăn đơn giản.
• Thay đổi tính cách và hành vi: Có thể xuất hiện sự lo lắng, trầm cảm, hoặc dễ cáu kỉnh.

Giai đoạn cuối

• Mất khả năng thực hiện công việc đơn giản: Người bệnh mất hoàn toàn khả năng tự chăm sóc bản thân, bao gồm ăn uống, vệ sinh cá nhân, và di chuyển.
• Thay đổi cảm xúc và hành vi rõ rệt: Xuất hiện những thay đổi rõ rệt về cảm xúc, tính cách, và có thể có hành vi đi lang thang, ảo giác, hoặc hung hăng.
• Cần chăm sóc toàn diện: Người bệnh cần sự chăm sóc và giám sát liên tục từ người khác, thường là 24/7. Tại Việt Nam, nhiều gia đình phải thuê người chăm sóc hoặc đưa bệnh nhân vào các trung tâm dưỡng lão chuyên biệt cho người sa sút trí tuệ.

Phương pháp điều trị và biện pháp phòng ngừa

Tính đến thời điểm hiện tại, chưa có phương pháp chữa trị dứt điểm bệnh Alzheimer. Tuy nhiên, các phương pháp điều trị hiện có nhằm mục tiêu kiểm soát triệu chứng và làm chậm quá trình tiến triển của bệnh.

Điều trị

Các loại thuốc được FDA (Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ) phê duyệt để điều trị Alzheimer bao gồm:

• Thuốc ức chế Cholinesterase (Donepezil, Rivastigmine, Galantamine): Giúp tăng cường mức độ chất dẫn truyền thần kinh acetylcholine, cải thiện chức năng nhận thức.
• Memantine: Giúp điều hòa hoạt động của glutamate, một chất dẫn truyền thần kinh khác, thường được sử dụng ở giai đoạn trung bình đến nặng.
• Các liệu pháp mới: Gần đây, một số loại thuốc mới như Lecanemab (Leqembi) đã được phê duyệt ở một số quốc gia, có khả năng loại bỏ mảng bám amyloid trong não, làm chậm sự suy giảm nhận thức. Tuy nhiên, các loại thuốc này còn đang được nghiên cứu thêm về hiệu quả và tác dụng phụ, và chưa phổ biến rộng rãi ở Việt Nam.

Bên cạnh thuốc, các liệu pháp không dùng thuốc như trị liệu nhận thức, vật lý trị liệu, và âm nhạc trị liệu cũng được áp dụng để cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

Phòng ngừa và kiểm soát

Quá trình tiến triển của bệnh có thể được làm chậm lại đáng kể thông qua việc áp dụng các giải pháp khoa học, bao gồm phát hiện bệnh sớm và quản lý đúng cách. Việc duy trì một lối sống lành mạnh đóng vai trò quan trọng:

• Chế độ ăn uống cân bằng: Ưu tiên chế độ ăn Địa Trung Hải, giàu rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, cá, và dầu ô liu, hạn chế thịt đỏ và thực phẩm chế biến sẵn.
• Hoạt động thể chất đều đặn: Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần, như đi bộ nhanh, bơi lội, hoặc yoga.
• Kích thích trí não: Tham gia các hoạt động đòi hỏi tư duy như đọc sách, chơi cờ, học ngoại ngữ, hoặc học một kỹ năng mới. Ví dụ, nhiều trung tâm dưỡng lão tại TP.HCM tổ chức các lớp học thủ công, trò chơi trí tuệ cho người cao tuổi.
• Kiểm soát các yếu tố nguy cơ: Quản lý tốt huyết áp, đường huyết, cholesterol, và cân nặng. Bỏ hút thuốc và hạn chế rượu bia.
• Duy trì các mối quan hệ xã hội: Tham gia các hoạt động cộng đồng, gặp gỡ bạn bè, và giữ kết nối với gia đình.

Diễn tiến và các biến chứng tiềm ẩn

Bệnh Alzheimer là một tình trạng mãn tính, với diễn tiến chậm và không có khả năng hồi phục. Thời gian từ khi khởi phát triệu chứng đến giai đoạn cuối có thể kéo dài từ vài năm đến hơn một thập kỷ.

• Phụ thuộc hoàn toàn: Ở giai đoạn cuối cùng, người bệnh sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào sự chăm sóc của người khác cho mọi hoạt động sinh hoạt.
• Biến chứng liên quan: Tử vong ở bệnh nhân Alzheimer thường xảy ra do các biến chứng liên quan, chẳng hạn như:
• Viêm phổi do hít sặc: Do khó khăn trong việc nuốt, thức ăn hoặc chất lỏng có thể đi vào phổi gây viêm. Đây là một trong những nguyên nhân tử vong phổ biến nhất ở bệnh nhân Alzheimer giai đoạn cuối.
• Suy dinh dưỡng nghiêm trọng: Do quên ăn, khó nuốt, hoặc chán ăn.
• Nhiễm trùng khác: Nhiễm trùng đường tiết niệu, nhiễm trùng da do nằm liệt giường lâu ngày.
• Té ngã và chấn thương: Do suy giảm khả năng thăng bằng và nhận thức không gian.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ để có chẩn đoán và điều trị chính xác.