Brainrot là gì? Dấu hiệu, nguyên nhân và cách đối phó

“Brainrot” là một thuật ngữ mô tả sự suy giảm chức năng tinh thần và trí tuệ, thường xuất phát từ việc tiếp xúc quá mức với các nội dung trực tuyến tầm thường, vô giá trị, đặc biệt là video ngắn, hình ảnh sặc sỡ và thông tin phi logic. Hiện tượng này kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực như giảm khả năng tập trung, dễ phân tâm, thiếu kiên nhẫn và sự phụ thuộc vào dopamine hình thành từ nội dung số, từ đó ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần tổng thể.

Dấu hiệu và nguyên nhân của “brainrot”

Sự xuất hiện của “brainrot” không phải ngẫu nhiên mà đến từ sự kết hợp của nhiều yếu tố trong môi trường số hiện tại.

Nội dung giải trí đơn điệu và gây nghiện

Nhiều nền tảng mạng xã hội như TikTok, YouTube Shorts, hay Facebook Reels tràn ngập các video ngắn, hình ảnh kỳ quái, và âm thanh lặp đi lặp lại. Những nội dung này thường không mang ý nghĩa cụ thể hay giá trị thông tin sâu sắc, nhưng lại có khả năng gây nghiện cao. Ví dụ, các điệu nhảy viral, meme vô nghĩa, hoặc những video “reaction” ngắn gọn có thể thu hút hàng triệu lượt xem. Việc tiêu thụ liên tục những nội dung này làm giảm khả năng xử lý thông tin phức tạp của não bộ, dẫn đến tình trạng “brainrot”.

Kích thích dopamine quá mức

Khi tiếp nhận các nội dung giải trí nhanh và dễ tiêu thụ, não bộ sản sinh dopamine – một chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến cảm giác hưng phấn và phần thưởng. Cảm giác này thúc đẩy nhu cầu tiếp xúc liên tục với nội dung số, đặc biệt là những dạng càng ngắn và phi logic càng tốt. Sự phụ thuộc vào dopamine từ màn hình có thể làm suy yếu khả năng tìm kiếm niềm vui từ các hoạt động thực tế, đòi hỏi sự nỗ lực hay kiên nhẫn hơn. Điều này đặc biệt thấy rõ ở giới trẻ Việt Nam, nơi tỷ lệ sử dụng mạng xã hội ở độ tuổi thanh thiếu niên rất cao, với trung bình 3-5 giờ mỗi ngày dành cho việc lướt các nền tảng này.

Tương tác với AI và văn hóa số

“Brainrot” hiện nay còn được xem là sự giao thoa giữa khả năng sáng tạo vô hạn của trí tuệ nhân tạo (AI) và nhu cầu dopamine của giới trẻ, tạo nên một hiện tượng văn hóa số mang tính toàn cầu. AI có thể tạo ra vô số nội dung mới, từ hình ảnh, video đến văn bản, với tốc độ chóng mặt. Điều này cung cấp nguồn cung cấp không giới hạn cho các nội dung “ăn liền” mà người dùng có thể tiêu thụ mà không cần suy nghĩ nhiều. Ví dụ, các video được tạo bởi AI với giọng nói robot đọc các câu chuyện vô nghĩa, hoặc những hình ảnh AI siêu thực nhưng không có nội dung rõ ràng, đang ngày càng phổ biến.

Hệ lụy của “brainrot”

“Brainrot” không chỉ là một hiện tượng nhất thời mà còn mang lại nhiều hệ lụy tiêu cực kéo dài, ảnh hưởng đến cả nhận thức và tâm lý của người bị ảnh hưởng.

Suy giảm nhận thức

Người bị ảnh hưởng bởi “brainrot” thường gặp khó khăn trong việc duy trì sự tập trung. Họ dễ bị phân tâm bởi những yếu tố nhỏ nhặt và có phản ứng chậm hơn đối với các kích thích trong môi trường thực tế. Điều này có thể ảnh hưởng đến hiệu suất học tập và làm việc. Một học sinh thường xuyên lướt TikTok có thể gặp khó khăn khi phải đọc một cuốn sách giáo khoa dài, vì não bộ đã quen với việc tiếp nhận thông tin nhanh chóng và rời rạc.

Thiếu kiên nhẫn

Khả năng duy trì sự kiên nhẫn trong các hoạt động đòi hỏi tư duy hoặc học tập lâu dài bị suy giảm đáng kể. Các hoạt động như đọc sách, giải quyết vấn đề phức tạp, hoặc tham gia vào các cuộc trò chuyện sâu sắc trở nên khó khăn hơn. Điều này đặc biệt đáng lo ngại đối với thế hệ trẻ, khi họ cần sự kiên nhẫn để phát triển các kỹ năng quan trọng cho tương lai.

Vấn đề tâm lý

Sự lệ thuộc vào dopamine từ nội dung số, thay vì từ các tương tác xã hội thực tế hoặc các hoạt động có ý nghĩa, có thể dẫn đến các vấn đề tâm lý như lo âu và trầm cảm. Khi một người dành quá nhiều thời gian trên mạng xã hội, họ có thể cảm thấy cô đơn hơn, so sánh bản thân với người khác và cảm thấy thiếu sót. Theo một khảo sát của Nielsen Việt Nam, khoảng 70% thanh thiếu niên Việt Nam cảm thấy áp lực từ mạng xã hội, và 30% trong số đó thừa nhận có dấu hiệu lo âu.

Đối phó với “brainrot” hiệu quả

Để giảm thiểu tác động của “brainrot” và bảo vệ sức khỏe tinh thần, cần có những biện pháp chủ động và bền vững.

Nâng cao nhận thức

Điều quan trọng là phải nhận thức rõ ràng về nguy cơ và tác động tiêu cực của “brainrot”. Thay vì cấm đoán tuyệt đối, việc hiểu rõ bản chất của vấn đề sẽ giúp đưa ra các giải pháp phù hợp. Các chiến dịch truyền thông giáo dục có thể giúp cộng đồng, đặc biệt là phụ huynh và thanh thiếu niên, hiểu rõ hơn về tác hại của việc lạm dụng nội dung số. Ví dụ, nhiều trường học ở Hà Nội và TP.HCM đã bắt đầu tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề về tác động của mạng xã hội đối với sức khỏe tinh thần.

Đồng hành và định hướng

Đối với trẻ nhỏ, việc giải thích, định hướng và kiểm soát thời lượng tiếp cận nội dung số là rất cần thiết. Điều này giúp biến trải nghiệm số thành một phần hữu ích trong quá trình phát triển của các em. Phụ huynh có thể cùng con xem các nội dung giáo dục, chơi các trò chơi mang tính tư duy, hoặc thảo luận về những gì con đã xem. Việc thiết lập các quy tắc rõ ràng về thời gian sử dụng thiết bị, ví dụ như chỉ 1 giờ mỗi ngày cho các nội dung giải trí, có thể giúp hình thành thói quen tốt.

Kiểm soát thời gian sử dụng màn hình

Giảm thiểu thời gian tiếp xúc với nội dung số, đặc biệt là những nội dung có khả năng gây nghiện cao, là một biện pháp thiết yếu để bảo vệ sức khỏe tinh thần. Đặt ra giới hạn cụ thể cho thời gian sử dụng thiết bị điện tử mỗi ngày có thể mang lại hiệu quả tích cực. Nhiều ứng dụng di động hiện nay có tính năng theo dõi và giới hạn thời gian sử dụng, giúp người dùng tự quản lý thói quen của mình. Thay vì dành hàng giờ lướt TikTok, người dùng có thể thử các hoạt động khác như đọc sách, tập thể dục, học một kỹ năng mới, hoặc dành thời gian cho gia đình và bạn bè. Việc tham gia các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ thể thao, hoặc các khóa học kỹ năng mềm cũng là cách hiệu quả để giảm thời gian tiếp xúc với màn hình và tránh “brainrot”.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý nếu bạn có bất kỳ lo ngại nào về sức khỏe tinh thần.