Kalium: Vai trò, thiếu hụt & khi nào cần bổ sung?

Kalium, thường được gọi là kali (ký hiệu hóa học K, số nguyên tử 19), là một khoáng chất thiết yếu đối với cơ thể con người. Nguyên tố này đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc duy trì cân bằng nước và điện giải, đảm bảo chức năng cơ bắp hoạt động hiệu quả, góp phần điều hòa huyết áp và hỗ trợ hoạt động ổn định của hệ tim mạch. Tình trạng thiếu hụt kali có thể dẫn đến hạ kali máu, biểu hiện qua các triệu chứng như cảm giác kiệt sức, yếu cơ, và tim đập nhanh. Việc bổ sung kali lúc này là cần thiết, có thể thông qua chế độ ăn uống giàu kali hoặc sử dụng thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Chức năng chính của Kali (Kalium) trong cơ thể

Kali là một ion nội bào chính, đóng nhiều vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống và chức năng bình thường của các hệ cơ quan.

• Duy trì cân bằng điện giải: Kali có nhiệm vụ điều tiết lượng nước và các chất điện giải khác trong cơ thể. Cùng với natri, kali tạo ra gradient điện thế qua màng tế bào, điều cần thiết cho nhiều quá trình sinh học. Nó giúp duy trì áp suất thẩm thấu, đảm bảo các tế bào không bị sưng phù hay teo lại, qua đó đảm bảo các hoạt động sống diễn ra bình thường và liên tục.
• Hỗ trợ chức năng cơ bắp và tim mạch: Khoáng chất này là yếu tố không thể thiếu cho quá trình co cơ diễn ra thuận lợi, bao gồm cả cơ xương và cơ tim. Kali tham gia vào quá trình truyền dẫn xung thần kinh, kích hoạt các sợi cơ co lại. Đối với tim, kali giữ vai trò quan trọng trong việc duy trì nhịp tim ở mức ổn định và đều đặn. Rối loạn nồng độ kali có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng về nhịp tim, ví dụ như loạn nhịp.
• Kiểm soát huyết áp: Kali giúp cân bằng nồng độ natri trong cơ thể, một yếu tố chủ chốt góp phần ổn định huyết áp ở mức lý tưởng. Chế độ ăn giàu kali giúp thận đào thải natri dư thừa, từ đó làm giảm áp lực lên thành mạch máu. Nhiều nghiên cứu cho thấy, việc tăng cường hấp thụ kali có thể giúp giảm huyết áp ở những người bị cao huyết áp.
• Tham gia vào quá trình chuyển hóa: Kali cải thiện hiệu quả sử dụng insulin, đồng thời hỗ trợ mạnh mẽ quá trình chuyển hóa carbohydrate (chất đường bột) và protein (chất đạm) trong cơ thể. Nó là một co-factor cho nhiều enzyme tham gia vào các phản ứng chuyển hóa quan trọng, giúp cơ thể sản xuất năng lượng và xây dựng các mô.

Nguyên nhân dẫn đến thiếu Kali (Hạ Kali máu)

Hạ kali máu là tình trạng nồng độ kali trong máu giảm xuống dưới mức bình thường (thường là < 3.5 mmol/L). Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này:

• Mất kali qua đường tiêu hóa: Các tình trạng như tiêu chảy hoặc nôn mửa kéo dài có thể làm thất thoát một lượng lớn kali khỏi cơ thể. Ví dụ, trong các trường hợp ngộ độc thực phẩm nặng hoặc các bệnh lý đường ruột như viêm ruột cấp tính, bệnh nhân có thể mất hàng lít dịch chứa kali qua phân và dịch nôn. Tình trạng này đặc biệt phổ biến ở trẻ nhỏ và người lớn tuổi tại Việt Nam, nơi các bệnh lý tiêu hóa thường xảy ra.
• Tăng bài tiết kali qua thận: Việc sử dụng một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc lợi tiểu nhóm thiazide và lợi tiểu quai (ví dụ: Furosemide, Hydrochlorothiazide), có thể thúc đẩy quá trình đào thải kali qua thận, dẫn đến suy giảm nồng độ khoáng chất này. Ngoài ra, một số bệnh lý nội tiết như cường aldosteron nguyên phát cũng có thể gây mất kali qua thận.
• Giảm cung cấp kali: Chế độ ăn uống không cung cấp đủ lượng kali cần thiết cũng là một nguyên nhân phổ biến gây thiếu hụt. Nhiều người Việt Nam có thói quen ăn uống ít rau xanh, trái cây – những nguồn kali dồi dào – và lại tiêu thụ nhiều thực phẩm chế biến sẵn giàu natri. Một người trưởng thành cần khoảng 3.500-4.700 mg kali mỗi ngày, nhưng nhiều người khó đạt được mức này nếu không chú ý đến chế độ ăn.
• Các nguyên nhân khác: Một số tình trạng như nghiện rượu, suy dinh dưỡng nặng, hoặc một số bệnh lý hiếm gặp cũng có thể gây hạ kali máu.

Dấu hiệu nhận biết thiếu Kali

Khi nồng độ kali trong cơ thể giảm, các triệu chứng có thể xuất hiện từ nhẹ đến nặng:

• Kiệt sức và mệt mỏi: Đây là một trong những triệu chứng ban đầu và phổ biến nhất. Kali cần thiết cho chức năng cơ bắp, nên khi thiếu hụt, cơ thể sẽ cảm thấy yếu ớt, uể oải.
• Yếu cơ và chuột rút: Thiếu kali làm suy giảm khả năng co bóp của cơ bắp, dẫn đến yếu cơ, đôi khi gây chuột rút hoặc co thắt cơ không tự chủ.
• Rối loạn nhịp tim: Đây là một biến chứng nghiêm trọng. Tim đập nhanh, không đều (loạn nhịp) có thể xảy ra, kali thấp nghiêm trọng có thể đe dọa tính mạng.
• Táo bón: Kali cũng ảnh hưởng đến chức năng cơ trơn đường tiêu hóa. Thiếu hụt có thể làm chậm nhu động ruột, dẫn đến táo bón.
• Tê bì, ngứa ran: Cảm giác tê bì hoặc ngứa ran ở tay chân có thể là dấu hiệu của rối loạn chức năng thần kinh do thiếu kali.

Khi nào cần bổ sung Kali (Kalium dạng thuốc)

Việc bổ sung kali dưới dạng thuốc thường được chỉ định trong một số trường hợp cụ thể và luôn cần sự giám sát của bác sĩ.

• Khi xuất hiện các dấu hiệu điển hình của tình trạng hạ kali máu: Bao gồm cảm giác kiệt sức, yếu cơ, tim đập nhanh hoặc đau đầu. Nếu bạn đang gặp phải các triệu chứng này, cần thăm khám bác sĩ để được chẩn đoán chính xác và xác định mức độ thiếu hụt.
• Khi có nguy cơ cao bị thiếu kali do các nguyên nhân đã nêu ở trên: Ví dụ, bệnh nhân đang điều trị bằng thuốc lợi tiểu, người bị tiêu chảy hoặc nôn mửa kéo dài, hoặc những người có chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt.
• Trong một số bệnh lý cụ thể: Bác sĩ có thể chỉ định bổ sung kali cho bệnh nhân suy tim, cao huyết áp hoặc bệnh thận mạn tính để kiểm soát các tình trạng bệnh lý này. Ví dụ, tại các bệnh viện lớn ở Việt Nam như Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Chợ Rẫy, việc truyền dịch chứa kali hoặc kê đơn thuốc bổ sung kali là phổ biến đối với bệnh nhân nội trú có nguy cơ cao.

Lưu ý quan trọng: Việc sử dụng thuốc bổ sung kali cần tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định và sự theo dõi của bác sĩ. Bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra nồng độ kali trong máu (xét nghiệm điện giải đồ) để đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, tránh tình trạng thừa hoặc thiếu quá mức. Bổ sung kali quá liều có thể dẫn đến tăng kali máu (hyperkalemia), một tình trạng nguy hiểm không kém hạ kali máu, có thể gây rối loạn nhịp tim nghiêm trọng và ngừng tim.

Nguồn Kali tự nhiên trong thực phẩm

Cách tốt nhất để duy trì nồng độ kali ổn định là thông qua chế độ ăn uống cân bằng. Nhiều loại thực phẩm phổ biến ở Việt Nam rất giàu kali:

• Trái cây: Chuối (khoảng 422 mg kali trong một quả chuối trung bình), cam, bơ (khoảng 975 mg kali trong một quả bơ), dưa hấu, nước dừa (khoảng 250 mg kali trong 100ml).
• Rau củ: Khoai tây (khoảng 926 mg kali trong một củ khoai tây nướng), khoai lang, rau bina (cải bó xôi), bông cải xanh, bí đỏ.
• Các loại đậu và hạt: Đậu lăng, đậu đen, hạt hướng dương, hạnh nhân.
• Thịt và cá: Cá hồi, thịt gà, thịt bò.
• Sữa và sản phẩm từ sữa: Sữa tươi, sữa chua.

Việc tăng cường tiêu thụ các thực phẩm này trong bữa ăn hàng ngày không chỉ giúp cung cấp đủ kali mà còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe khác. Ví dụ, một bữa ăn truyền thống của người Việt với cơm, canh rau đay hoặc rau ngót, cá kho và một ít trái cây tráng miệng có thể cung cấp một lượng kali đáng kể.

Kết luận

Kalium là một khoáng chất không thể thiếu cho sự sống và hoạt động bình thường của cơ thể. Duy trì mức kali cân bằng là cực kỳ quan trọng đối với chức năng cơ bắp, tim mạch, huyết áp và chuyển hóa. Nhận biết các dấu hiệu thiếu hụt và hiểu rõ khi nào cần bổ sung là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe. Thay vì tự ý sử dụng các sản phẩm bổ sung, hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ để có lời khuyên và phác đồ điều trị phù hợp nhất, đặc biệt đối với các trường hợp hạ kali máu nghiêm trọng.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.