Nicotine là gì? Nguồn gốc, tác dụng và sản phẩm chứa

Nicotine là một hợp chất hóa học tự nhiên, có khả năng gây nghiện cao, được tìm thấy chủ yếu trong cây thuốc lá cùng một số thực vật khác như cà chua, khoai tây và cà tím. Khi được đưa vào cơ thể, nicotine nhanh chóng hấp thụ vào máu và tác động trực tiếp lên não bộ, kích thích hệ thần kinh trung ương, dẫn đến tăng nhịp tim, huyết áp và tạo ra cảm giác hưng phấn, dễ chịu. Chính những hiệu ứng này góp phần hình thành sự lệ thuộc cả về thể chất và tâm lý ở người sử dụng. Hợp chất này hiện diện trong nhiều loại sản phẩm thuốc lá phổ biến, bao gồm thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá không khói và thuốc lá điện tử.

Nguồn gốc của Nicotine

Nicotine có nguồn gốc chính từ thực vật, với cây thuốc lá (Nicotiana tabacum) là nguồn cung cấp dồi dào nhất. Đây là lý do chính khiến thuốc lá trở thành sản phẩm chứa nicotine phổ biến. Ngoài ra, một lượng nhỏ nicotine cũng có thể được phát hiện trong các loại rau thuộc họ cà (Solanaceae) như cà chua, khoai tây, cà tím và ớt chuông. Tuy nhiên, lượng nicotine trong các loại rau này rất thấp, không đáng kể và không gây ra tác động đáng kể nào đến sức khỏe con người khi tiêu thụ qua đường ăn uống thông thường.

Tác dụng và cơ chế gây nghiện của Nicotine

Nicotine tác động lên cơ thể và não bộ một cách phức tạp, tạo ra cả hiệu ứng kích thích và cảm giác dễ chịu, từ đó dẫn đến sự phụ thuộc.

Chất kích thích mạnh

Nicotine hoạt động như một chất kích thích mạnh mẽ, thúc đẩy tuyến thượng thận giải phóng adrenaline. Điều này dẫn đến sự gia tăng đáng kể về nhịp tim, huyết áp và tần suất hô hấp. Người sử dụng có thể cảm thấy tỉnh táo và tập trung hơn. Ví dụ, một người hút thuốc có thể cảm thấy “tỉnh” hơn sau khi hút điếu thuốc đầu tiên trong ngày.

Cảm giác khoái cảm

Nicotine có khả năng tăng cường sự giải phóng dopamine trong não. Dopamine là một chất dẫn truyền thần kinh giữ vai trò quan trọng trong hệ thống phần thưởng của não bộ, tạo ra cảm giác khoái cảm và dễ chịu cho người dùng. Khi nicotine kích thích giải phóng dopamine, nó tạo ra một “phần thưởng” hóa học khiến người dùng muốn lặp lại hành vi đó.

Sự phụ thuộc

Những trải nghiệm tích cực và cảm giác thỏa mãn mà nicotine mang lại đã khiến người sử dụng dần dần hình thành sự lệ thuộc vào chất này. Sự phụ thuộc này không chỉ là về mặt tâm lý mà còn cả về thể chất. Các thụ thể nicotine trong não tăng lên khi tiếp xúc thường xuyên với nicotine, làm cho cơ thể “yêu cầu” nhiều nicotine hơn để duy trì trạng thái cân bằng.

Tác động cai nghiện

Khi cơ thể bị thiếu hụt nicotine, người dùng sẽ phải đối mặt với các triệu chứng cai nghiện khó chịu. Các triệu chứng này có thể bao gồm cảm giác bồn chồn, lo lắng, cáu kỉnh, khó ngủ, tăng cân và giảm khả năng tập trung. Những triệu chứng này có thể kéo dài từ vài ngày đến vài tuần, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống và công việc của người cai nghiện. Tại Việt Nam, nhiều người cai thuốc lá thường gặp phải tình trạng này, và việc tìm kiếm sự hỗ trợ từ các trung tâm y tế hoặc chương trình cai thuốc lá là cần thiết.

Sản phẩm chứa Nicotine phổ biến

Nicotine có mặt trong nhiều loại sản phẩm khác nhau, từ truyền thống đến hiện đại, phục vụ nhu cầu tiêu thụ đa dạng của người dùng.

Thuốc lá truyền thống

Bao gồm các sản phẩm như thuốc lá điếu và xì gà, vốn là hình thức tiêu thụ nicotine lâu đời và phổ biến nhất. Thuốc lá điếu là sản phẩm được tiêu thụ rộng rãi nhất tại Việt Nam, với hàng triệu người hút thuốc hàng ngày. Xì gà thường được coi là sản phẩm cao cấp hơn, ít phổ biến hơn thuốc lá điếu.

Sản phẩm thuốc lá không khói

Các sản phẩm này bao gồm thuốc lá nhúng (dip), thuốc lá nhai (chewing tobacco) và thuốc lá snus. Chúng cho phép người dùng hấp thụ nicotine qua niêm mạc miệng mà không cần đốt cháy, giảm thiểu một số rủi ro liên quan đến khói thuốc. Tuy nhiên, chúng vẫn chứa nicotine và gây nghiện, đồng thời có thể gây ra các vấn đề sức khỏe răng miệng và ung thư vòm họng.

Thuốc lá điện tử (Vape/Pod)

Theo thông tin từ Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) và các tổ chức y tế khác, hầu hết các sản phẩm thuốc lá điện tử trên thị trường đều chứa nicotine ở nhiều nồng độ khác nhau. Nicotine trong tinh dầu thuốc lá điện tử (e-liquid) là nguyên nhân chính gây nghiện cho người sử dụng. Tại Việt Nam, thuốc lá điện tử ngày càng phổ biến, đặc biệt trong giới trẻ, với nhiều loại sản phẩm và hương vị khác nhau. Một số khảo sát cho thấy tỷ lệ học sinh, sinh viên sử dụng thuốc lá điện tử đang có xu hướng tăng lên.

Tác động của Nicotine đến sức khỏe

Dù nicotine là chất gây nghiện chính trong thuốc lá, nhưng nhiều tác hại nghiêm trọng đến sức khỏe từ việc hút thuốc lá lại đến từ các hóa chất độc hại khác có trong khói thuốc, như hắc ín, carbon monoxide và hàng ngàn chất hóa học khác. Tuy nhiên, bản thân nicotine cũng có những tác động tiêu cực:

• Hệ tim mạch: Nicotine làm tăng nhịp tim và huyết áp, gây căng thẳng cho hệ tim mạch. Việc tiếp xúc lâu dài với nicotine có thể góp phần vào nguy cơ mắc các bệnh tim mạch như đau tim và đột quỵ.
• Hệ thần kinh: Nicotine ảnh hưởng đến sự phát triển của não bộ ở thanh thiếu niên. Việc sử dụng nicotine ở độ tuổi này có thể gây ảnh hưởng đến khả năng học tập, trí nhớ và sự tập trung.
• Hệ tiêu hóa: Nicotine có thể gây ra các vấn đề tiêu hóa như buồn nôn, tiêu chảy và ợ nóng.
• Phụ nữ mang thai: Việc sử dụng nicotine trong thai kỳ có thể gây hại nghiêm trọng cho thai nhi, bao gồm sinh non, nhẹ cân và các vấn đề phát triển não bộ và phổi.

Nicotine và nỗ lực cai thuốc lá tại Việt Nam

Tại Việt Nam, Bộ Y tế và các tổ chức liên quan đã và đang triển khai nhiều chiến dịch phòng chống tác hại của thuốc lá, bao gồm việc nâng cao nhận thức về tác hại của nicotine và các chất độc hại khác trong thuốc lá. Các chương trình cai thuốc lá cũng được khuyến khích, thường kết hợp liệu pháp thay thế nicotine (như miếng dán, kẹo cao su nicotine) để giảm bớt các triệu chứng cai nghiện, giúp người cai thuốc có thể dần dần giảm phụ thuộc vào nicotine. Trung tâm Hô hấp Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Phổi Trung ương là những địa chỉ cung cấp dịch vụ tư vấn và hỗ trợ cai thuốc lá cho người dân. Một số nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ người hút thuốc tại Việt Nam đang có xu hướng giảm nhẹ nhờ các nỗ lực này, tuy nhiên vẫn còn là một thách thức lớn.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để được tư vấn chính xác về tình trạng sức khỏe của bạn.