Viêm phế quản là gì? Hiểu rõ nguyên nhân & triệu chứng

Viêm phế quản là một tình trạng viêm niêm mạc của ống phế quản, những đường dẫn khí chính đưa không khí đến và đi từ phổi của chúng ta. Bệnh này phổ biến và có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, từ trẻ sơ sinh đến người cao tuổi. Tại Việt Nam, với điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm, cùng với tình trạng ô nhiễm không khí ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, tỷ lệ người mắc các bệnh hô hấp, trong đó có viêm phế quản, khá cao.

Để hiểu rõ hơn về viêm phế quản là gì, chúng ta cần tìm hiểu các dạng bệnh, nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa, điều trị hiệu quả.

Viêm phế quản cấp tính và mạn tính: Sự khác biệt

Viêm phế quản được chia thành hai loại chính: cấp tính và mạn tính, với những đặc điểm và ảnh hưởng khác nhau đến sức khỏe.

Viêm phế quản cấp tính

Viêm phế quản cấp tính là tình trạng viêm đột ngột và thường ngắn hạn của các ống phế quản. Bệnh thường xuất hiện sau khi nhiễm trùng đường hô hấp trên, như cảm lạnh hoặc cúm.

• Thời gian: Các triệu chứng thường kéo dài từ vài ngày đến 3 tuần, đôi khi có thể lâu hơn một chút.
• Nguyên nhân chính:

Virus: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, chiếm khoảng 90% các trường hợp. Các loại virus gây cảm lạnh và cúm như rhinovirus, adenovirus, virus cúm A và B là thủ phạm chính. Vi khuẩn: Ít phổ biến hơn, nhưng vi khuẩn như Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae hoặc Bordetella pertussis (gây ho gà) cũng có thể gây viêm phế quản cấp. Các tác nhân khác:* Tiếp xúc với khói thuốc lá, bụi bẩn, hóa chất độc hại hoặc chất gây dị ứng cũng có thể kích hoạt viêm phế quản cấp. Ví dụ, những người làm việc trong môi trường nhiều khói bụi ở các công trường xây dựng tại TP. Hồ Chí Minh có nguy cơ cao hơn.

Viêm phế quản mạn tính

Viêm phế quản mạn tính là một dạng nghiêm trọng hơn, được đặc trưng bởi tình trạng viêm và kích ứng kéo dài của các ống phế quản. Bệnh được định nghĩa là ho có đờm hầu hết các ngày trong ít nhất 3 tháng, trong ít nhất hai năm liên tiếp, mà không phải do các bệnh lý phổi khác.

• Thời gian: Đây là một tình trạng kéo dài, có thể tồn tại suốt đời và thường là một phần của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).
• Nguyên nhân chính:

Hút thuốc lá: Đây là nguyên nhân hàng đầu và quan trọng nhất, chiếm tới 90% các trường hợp viêm phế quản mạn tính. Khói thuốc lá làm tổn thương niêm mạc phế quản, gây viêm nhiễm và sản xuất đờm quá mức. Thống kê từ Bộ Y tế cho thấy, tỷ lệ người trưởng thành hút thuốc lá tại Việt Nam vẫn còn cao, đặc biệt là nam giới, dẫn đến gánh nặng bệnh tật lớn cho hệ hô hấp. Tiếp xúc với các chất kích thích: Tiếp xúc lâu dài với khói hóa chất, bụi công nghiệp (ví dụ, bụi than trong các mỏ khai thác ở Quảng Ninh), ô nhiễm không khí (như bụi PM2.5 ở các thành phố lớn) cũng là yếu tố nguy cơ đáng kể. Nhiễm trùng hô hấp tái phát:* Các đợt viêm phế quản cấp tính lặp đi lặp lại có thể góp phần vào sự phát triển của viêm phế quản mạn tính.

Triệu chứng của viêm phế quản

Dù là cấp tính hay mạn tính, viêm phế quản đều có những triệu chứng chung nhưng cũng có những điểm khác biệt.

Triệu chứng viêm phế quản cấp tính

Các triệu chứng thường xuất hiện nhanh chóng và có thể bao gồm:

• Ho: Đây là triệu chứng nổi bật nhất. Ban đầu có thể là ho khan, sau đó chuyển sang ho có đờm trong suốt, trắng, vàng hoặc xanh.
• Sản xuất chất nhầy (đờm): Đờm có thể trong, trắng, vàng hoặc xanh.
• Đau rát họng: Do ho nhiều và viêm nhiễm.
• Mệt mỏi: Cơ thể cảm thấy yếu ớt, không có sức.
• Khó thở nhẹ hoặc thở khò khè: Đặc biệt khi gắng sức.
• Sốt nhẹ và ớn lạnh: Thường gặp ở giai đoạn đầu của bệnh.
• Đau tức ngực: Do ho nhiều hoặc viêm đường hô hấp.

Một số người có thể nhầm lẫn các triệu chứng này với cảm lạnh thông thường, nhưng ho trong viêm phế quản thường kéo dài hơn và nặng hơn.

Triệu chứng viêm phế quản mạn tính

Triệu chứng của viêm phế quản mạn tính kéo dài và có xu hướng tồi tệ hơn theo thời gian, đặc biệt là vào buổi sáng và trong thời tiết lạnh ẩm.

• Ho mạn tính có đờm: Đây là dấu hiệu đặc trưng nhất, kéo dài ít nhất 3 tháng mỗi năm, trong 2 năm liên tiếp. Đờm có thể có màu trắng, vàng, xanh hoặc xám.
• Khó thở: Ban đầu có thể chỉ khó thở khi gắng sức, nhưng theo thời gian có thể xảy ra ngay cả khi nghỉ ngơi.
• Thở khò khè: Âm thanh rít rít khi thở.
• Tức ngực: Cảm giác nặng hoặc khó chịu ở ngực.
• Mệt mỏi kéo dài: Do cơ thể phải làm việc nhiều hơn để thở và thiếu oxy.
• Nhiễm trùng hô hấp tái phát: Dễ bị cảm lạnh, cúm hoặc viêm phổi hơn.

Nếu bạn hoặc người thân có các triệu chứng ho có đờm kéo dài, đặc biệt là người hút thuốc lá hoặc sống trong môi trường ô nhiễm, cần đi khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Chẩn đoán và điều trị viêm phế quản

Để chẩn đoán viêm phế quản là gì và loại nào, bác sĩ sẽ dựa vào triệu chứng lâm sàng, tiền sử bệnh và một số xét nghiệm cận lâm sàng.

Chẩn đoán

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ nghe phổi để tìm tiếng ran, tiếng rít và đánh giá tình trạng hô hấp.
• Chụp X-quang ngực: Giúp loại trừ các bệnh lý khác như viêm phổi hoặc lao phổi, đặc biệt quan trọng ở Việt Nam nơi tỷ lệ mắc lao còn cao.
• Xét nghiệm đờm: Có thể được thực hiện để xác định tác nhân gây bệnh (virus, vi khuẩn) và độ nhạy cảm với kháng sinh (nếu là vi khuẩn).
• Thăm dò chức năng hô hấp (phế dung ký): Đặc biệt hữu ích trong chẩn đoán viêm phế quản mạn tính và đánh giá mức độ tắc nghẽn đường thở. Bác sĩ tại các bệnh viện lớn như Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) hay Bệnh viện Chợ Rẫy (TP. Hồ Chí Minh) thường sử dụng phương pháp này.

Điều trị viêm phế quản cấp tính

Hầu hết các trường hợp viêm phế quản cấp tính đều do virus, nên kháng sinh không có tác dụng. Điều trị chủ yếu tập trung vào việc giảm triệu chứng:

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Giúp cơ thể phục hồi.
• Uống nhiều nước: Giúp làm loãng đờm và dễ tống ra ngoài.
• Thuốc giảm ho: Có thể dùng các loại thuốc ho không kê đơn, nhưng cần thận trọng, đặc biệt với trẻ em.
• Thuốc giảm đau, hạ sốt: Paracetamol hoặc ibuprofen có thể giúp giảm sốt và đau nhức cơ thể.
• Thuốc giãn phế quản: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê thuốc giãn phế quản dạng hít nếu có thở khò khè.
• Tránh các chất kích thích: Tránh khói thuốc lá, bụi bẩn để không làm nặng thêm tình trạng viêm.

Điều trị viêm phế quản mạn tính

Điều trị viêm phế quản mạn tính phức tạp hơn và thường hướng đến việc kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

• Bỏ thuốc lá: Đây là bước quan trọng nhất và bắt buộc. Bỏ thuốc lá có thể làm chậm sự tiến triển của bệnh và cải thiện chức năng phổi. Các chương trình tư vấn cai thuốc lá tại Việt Nam, ví dụ như tại các trung tâm y tế dự phòng, có thể hỗ trợ bệnh nhân.
• Thuốc giãn phế quản: Dạng hít (thuốc xịt) giúp mở rộng đường thở, làm giảm khó thở. Có thể là tác dụng ngắn hoặc tác dụng dài.
• Corticosteroid dạng hít: Giúp giảm viêm ở đường thở.
• Thuốc long đờm: Giúp làm loãng đờm, dễ tống ra ngoài.
• Liệu pháp oxy: Nếu bệnh nhân bị thiếu oxy nghiêm trọng.
• Phục hồi chức năng phổi: Các bài tập thở và vận động giúp cải thiện sức chịu đựng và chất lượng cuộc sống.
• Thuốc kháng sinh: Chỉ dùng khi có bằng chứng nhiễm trùng vi khuẩn cấp tính (viêm phế quản bội nhiễm).

Phòng ngừa viêm phế quản

Phòng ngừa là biện pháp hiệu quả nhất để giảm nguy cơ mắc viêm phế quản, đặc biệt là viêm phế quản mạn tính.

• Không hút thuốc lá: Tránh xa thuốc lá và khói thuốc lá thụ động là cách tốt nhất để bảo vệ phổi.
• Tránh các chất kích thích đường hô hấp: Hạn chế tiếp xúc với bụi bẩn, hóa chất, ô nhiễm không khí. Khi ra đường ở các thành phố lớn như Hà Nội, người dân nên đeo khẩu trang y tế để giảm hít phải bụi mịn.
• Rửa tay thường xuyên: Giúp ngăn ngừa lây lan virus gây cảm lạnh và cúm.
• Tiêm vắc xin: Tiêm vắc xin cúm hàng năm và vắc xin phế cầu khuẩn có thể giúp phòng ngừa các nhiễm trùng hô hấp nặng. Bộ Y tế khuyến nghị tiêm các vắc xin này, đặc biệt cho người cao tuổi và người có bệnh nền.
• Giữ ấm cơ thể: Đặc biệt vào mùa lạnh, tránh bị cảm lạnh, cúm.
• Chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục: Giúp tăng cường hệ miễn dịch.

Viêm phế quản là một bệnh lý hô hấp phổ biến, có thể gây khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Việc hiểu rõ viêm phế quản là gì, các nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị, phòng ngừa sẽ giúp chúng ta chủ động bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình. Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nghi ngờ, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn và điều trị kịp thời.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.