STD là gì? Triệu chứng, lây lan và cách phòng bệnh

STD (Sexually Transmitted Disease), hay còn gọi là Bệnh lây truyền qua đường tình dục, là những tình trạng nhiễm trùng được lây lan chủ yếu thông qua hoạt động tình dục không được bảo vệ (bao gồm quan hệ qua đường âm đạo, hậu môn, hoặc miệng) hoặc do tiếp xúc với dịch cơ thể đã nhiễm bệnh. Các tác nhân gây STD là gì? Chúng đa dạng, có thể là vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng. Đáng chú ý, STD cũng có thể được truyền từ mẹ sang con trong quá trình mang thai hoặc sinh nở, hay qua việc dùng chung kim tiêm. Việc phát hiện sớm thông qua xét nghiệm và tiến hành điều trị kịp thời đóng vai trò then chốt nhằm ngăn chặn các biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra, chẳng hạn như vô sinh hoặc tổn thương các cơ quan nội tạng.

STD lây truyền theo những con đường nào?

STD có thể lây lan qua nhiều phương thức khác nhau, không chỉ giới hạn ở quan hệ tình dục.

Thông qua quan hệ tình dục

Đây là con đường lây truyền phổ biến nhất của STD. Bao gồm các hình thức quan hệ qua đường âm đạo, hậu môn hoặc miệng. Các bệnh như lậu, chlamydia, giang mai, HIV, herpes sinh dục, và HPV thường lây truyền qua con đường này. Ngay cả khi không có sự thâm nhập hoàn toàn, việc tiếp xúc da kề da ở vùng sinh dục cũng có thể dẫn đến lây nhiễm một số bệnh như herpes hoặc HPV.

Qua dịch tiết cơ thể

Tinh dịch, dịch âm đạo, máu và các chất dịch sinh học khác từ cơ thể người nhiễm là nguồn lây truyền quan trọng. HIV, viêm gan B, viêm gan C có thể lây qua việc tiếp xúc trực tiếp với các dịch này, ví dụ như qua vết thương hở hoặc niêm mạc.

Từ mẹ sang con

Sự lây truyền có thể diễn ra trong giai đoạn thai kỳ (qua nhau thai) hoặc trong quá trình sinh nở (khi em bé đi qua đường sinh của mẹ). Các bệnh như giang mai bẩm sinh, HIV từ mẹ sang con, hoặc herpes sơ sinh là những ví dụ điển hình. Việc sàng lọc và điều trị STD cho phụ nữ mang thai là cực kỳ quan trọng để bảo vệ sức khỏe của thai nhi. Tại Việt Nam, nhiều bệnh viện phụ sản lớn như Bệnh viện Từ Dũ (TP.HCM) hay Bệnh viện Phụ sản Trung ương (Hà Nội) đều thực hiện sàng lọc STD cho thai phụ như một phần của quy trình khám thai định kỳ.

Qua đường máu và vật sắc nhọn

Sử dụng chung kim tiêm (đặc biệt trong tiêm chích ma túy), truyền máu từ người nhiễm bệnh (hiếm gặp hơn nhiều nhờ quy trình sàng lọc máu nghiêm ngặt hiện nay), hoặc dùng chung các vật dụng cá nhân có dính máu (như dao cạo, bàn chải đánh răng) là những con đường lây truyền tiềm ẩn. HIV, viêm gan B và viêm gan C là những bệnh có thể lây qua con đường này.

Những dấu hiệu nhận biết STD

Nhiều trường hợp mắc STD không biểu hiện triệu chứng rõ ràng, vì vậy, xét nghiệm được xem là phương pháp duy nhất để xác định chính xác tình trạng bệnh. Thậm chí, một số người có thể mang mầm bệnh trong nhiều năm mà không hề hay biết, dẫn đến việc lây truyền cho người khác. Tuy nhiên, nếu có dấu hiệu, chúng có thể bao gồm:

• Cảm giác nóng rát, ngứa ngáy tại khu vực sinh dục: Đây là triệu chứng khá phổ biến, có thể gặp trong các bệnh như nấm Candida, chlamydia, lậu, hoặc herpes sinh dục.
• Đau buốt khi tiểu tiện hoặc trong quá trình quan hệ tình dục: Triệu chứng này thường gặp ở bệnh lậu, chlamydia, hoặc nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Tiết dịch bất thường từ dương vật hoặc âm đạo: Dịch tiết có thể có màu sắc lạ (vàng, xanh), mùi hôi, hoặc lượng nhiều bất thường. Ví dụ, lậu và chlamydia thường gây tiết dịch mủ hoặc dịch nhầy.
• Đau tức vùng bụng dưới: Đặc biệt ở phụ nữ, đây có thể là dấu hiệu của viêm nhiễm đường sinh dục trên do lậu hoặc chlamydia gây ra.
• Vết loét, mụn nước, hoặc sùi: Các vết loét đau (herpes), vết loét không đau (giang mai giai đoạn đầu), mụn cóc sinh dục (HPV) là những dấu hiệu đặc trưng.
• Nổi hạch ở bẹn: Một số bệnh STD có thể gây sưng hạch bạch huyết ở vùng bẹn.
• Phát ban trên da hoặc niêm mạc: Giang mai giai đoạn hai có thể gây phát ban toàn thân, bao gồm cả lòng bàn tay và lòng bàn chân.

Nếu nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, việc thăm khám bác sĩ chuyên khoa Da liễu hoặc Sản phụ khoa tại các bệnh viện như Bệnh viện Da liễu Trung ương (Hà Nội) hoặc Bệnh viện Da liễu TP.HCM là cần thiết để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Tầm quan trọng của việc xét nghiệm và điều trị STD

Việc chủ động xét nghiệm và điều trị STD mang lại nhiều lợi ích thiết yếu, không chỉ cho bản thân người bệnh mà còn cho cộng đồng.

Phát hiện sớm

Phát hiện sớm giúp việc điều trị được tiến hành kịp thời, qua đó ngăn ngừa hiệu quả các biến chứng lâu dài như vô sinh (do viêm nhiễm vòi trứng ở nữ giới hoặc tắc ống dẫn tinh ở nam giới), suy giảm thị lực (do giang mai không được điều trị), hoặc tổn thương nội tạng (tim, não, thần kinh do giang mai giai đoạn cuối). Ví dụ, việc điều trị chlamydia hoặc lậu sớm bằng kháng sinh có thể ngăn chặn viêm vùng chậu, một nguyên nhân hàng đầu gây vô sinh ở phụ nữ.

Bảo vệ cộng đồng

Việc thông báo cho bạn tình để họ cũng thực hiện xét nghiệm và điều trị là một hành động có trách nhiệm, góp phần hạn chế sự lây lan của bệnh. Nếu một người được chẩn đoán mắc STD, việc liên hệ với tất cả các bạn tình gần đây của họ để khuyến khích họ xét nghiệm và điều trị là một biện pháp hiệu quả để phá vỡ chuỗi lây truyền.

Đảm bảo thai kỳ khỏe mạnh

Việc không kiểm soát và điều trị STD trong thai kỳ có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe của cả mẹ và thai nhi. Một số bệnh STD có thể gây sảy thai, sinh non, thai chết lưu, hoặc các dị tật bẩm sinh nghiêm trọng cho trẻ. Ví dụ, giang mai bẩm sinh có thể gây ra các vấn đề về xương, răng, mắt, tai và não. HIV từ mẹ sang con có thể được giảm thiểu đáng kể nếu người mẹ được điều trị kháng virus đúng cách trong thai kỳ.

Khi nào cần thực hiện xét nghiệm STD?

Bạn nên cân nhắc đi xét nghiệm STD nếu:

• Bạn từng có quan hệ tình dục không được bảo vệ: Ngay cả một lần quan hệ không sử dụng bao cao su cũng có thể tiềm ẩn nguy cơ.
• Bạn có nhiều bạn tình: Càng có nhiều bạn tình, nguy cơ tiếp xúc với người mang mầm bệnh càng cao.
• Bạn nhận thấy các dấu hiệu nghi ngờ của STD: Như đã đề cập ở phần trên, bất kỳ triệu chứng bất thường nào cũng cần được kiểm tra.
• Bạn có bạn tình được chẩn đoán mắc STD: Nếu bạn tình của bạn được chẩn đoán, bạn cũng cần được xét nghiệm và điều trị dự phòng.
• Bạn đang trong giai đoạn mang thai: Xét nghiệm sàng lọc STD là một phần quan trọng của chăm sóc tiền sản để bảo vệ cả mẹ và bé. Bộ Y tế Việt Nam khuyến cáo phụ nữ mang thai nên được xét nghiệm HIV, giang mai, viêm gan B.
• Bạn có lối sống có nguy cơ cao: Ví dụ, tiêm chích ma túy không an toàn hoặc có tiền sử quan hệ tình dục đồng giới nam (MSM) nên được xét nghiệm định kỳ hơn.

Tại Việt Nam, các phòng khám tư nhân và bệnh viện công lập như Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, hoặc các trung tâm y tế dự phòng cấp tỉnh đều cung cấp dịch vụ xét nghiệm STD. Chi phí xét nghiệm có thể dao động từ vài trăm nghìn đến vài triệu đồng tùy thuộc vào số lượng và loại xét nghiệm được thực hiện.

Phòng ngừa STD

Phòng ngừa STD là cách hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.

Thực hành tình dục an toàn

• Sử dụng bao cao su đúng cách và thường xuyên: Bao cao su là biện pháp hiệu quả nhất để ngăn ngừa lây truyền nhiều loại STD khi sử dụng đúng cách trong mỗi lần quan hệ tình dục.
• Hạn chế số lượng bạn tình: Giảm số lượng bạn tình cũng giảm nguy cơ tiếp xúc với các mầm bệnh.
• Trao đổi cởi mở với bạn tình: Thảo luận về lịch sử tình dục và tình trạng sức khỏe của cả hai là rất quan trọng.

Tiêm vắc xin

Vắc xin có thể bảo vệ chống lại một số loại STD.

• Vắc xin HPV: Vắc xin HPV phòng ngừa các chủng virus HPV gây ung thư cổ tử cung, mụn cóc sinh dục và một số loại ung thư khác. Tại Việt Nam, vắc xin HPV được khuyến cáo tiêm cho cả nam và nữ từ 9-26 tuổi, hiện có sẵn tại các trung tâm tiêm chủng như VNVC, Trung tâm Y tế Dự phòng…
• Vắc xin Viêm gan B: Vắc xin này giúp phòng ngừa virus viêm gan B, một bệnh lây truyền qua đường tình dục và đường máu.

Xét nghiệm định kỳ

Ngay cả khi không có triệu chứng, việc xét nghiệm định kỳ là cần thiết, đặc biệt nếu bạn có nhiều bạn tình hoặc có nguy cơ cao. Điều này giúp phát hiện và điều trị kịp thời, ngăn chặn bệnh tiến triển và lây lan.

Không dùng chung kim tiêm và các vật dụng cá nhân

Tránh dùng chung kim tiêm, dao cạo râu, bàn chải đánh răng hoặc bất kỳ vật dụng nào có thể dính máu hoặc dịch cơ thể.

Điều trị sớm và triệt để

Nếu được chẩn đoán mắc STD, hãy tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ một cách nghiêm ngặt. Hoàn thành đủ liệu trình thuốc, ngay cả khi triệu chứng đã biến mất, để đảm bảo loại bỏ hoàn toàn mầm bệnh.

STD là một vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị được. Việc nâng cao nhận thức, thực hành tình dục an toàn, và chủ động xét nghiệm là những yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe bản thân và những người xung quanh.

Thông tin tham khảo. Hãy tham khảo bác sĩ.